İnsan gündəlik həyatında bəzən o qədər adiləşmiş əşyalardan istifadə edir ki, onların əhəmiyyəti və tarixi barədə düşünmür. Əslində, məişətdə istifadə olunan kiçik əşyalar bəzən cəmiyyətin inkişafı, mədəniyyəti və yaşayış tərzi barədə ən əhəmiyyətli göstəricilərdən birinə çevrilir. İpəzor və şpilka, məhz belə məişət əşyaları sırasında yer alır. Hər bir evdə, istər kənddə, istərsə də şəhərdə, paltar asmaq üçün istifadə olunan ip – yəni ipəzor və onun ayrılmaz yoldaşı olan şpilka (paltar sancaqı) gündəlik həyatımızın vazkeçilməz hissəsinə çevrilib.
Əsrlər boyu insan öz paltarlarını təmiz, səliqəli saxlamaq, qurulamaq və qorumaq üçün müxtəlif vasitələrdən istifadə edib. İpəzor və şpilka bu baxımdan həm sadə, həm də funksional bir həll kimi tarixdə iz qoyub. Onlar bir-birini tamamlayaraq, məişət mədəniyyətimizdə təmizlik və qaydaya xidmət edən əsas elementlərdən biri kimi bu gün də aktualdır.
Paltar asmaq üçün ipəzorun tarixi və mənşəyi
İpəzor – yəni paltar asmaq üçün istifadə olunan ip – Azərbaycanda və ümumilikdə bütün Şərqdə yüzillərlə məşhur olan məişət əşyasıdır. Əslində, ipəzor sözü həm də yerli dialektlərdə “ipə-sor”, “paltar ipi”, “paltar asma ipi” kimi tanınır. Tarixi mənbələrdə qeyd edilir ki, qədim dövrlərdə ipəzorlar əsasən təbii materiallardan -kətan, pambıq, yun və hətta ağac liflərindən hazırlanırdı. Daha sonrakı illərdə sənaye inkişaf etdikcə, xüsusi bərkidilmiş neylon, polipropilen, metal məftillər və digər müasir materiallardan da istifadə olundu.
İpəzorun əsas vəzifəsi – yuyulmuş paltarların qurudulması və səliqəli saxlanmasıdır. Onun seçilməsi və hazırlanması həm istifadə rahatlığı, həm də paltarın təmiz və zərər görmədən quruması üçün olduqca vacibdir. Azərbaycanda həyət evlərində, mənzillərdə, bağlarda ipəzor hər zaman diqqətlə seçilir və qorunur.
Şpilka: Paltarı ipəzora bərkitmək üçün məişətin vazkeçilməz aləti
Şpilka – xalq arasında daha çox paltar sancaqı, paltar sancası və ya “pin” adlandırılan kiçik məişət əşyasıdır. Onun əsas funksiyası paltarları ipəzora bərkidərək, külək, ağırlıq və hərəkət zamanı sürüşməsinin qarşısını almaqdır. Şpilka adətən metal və ya plastikdən hazırlanır, bir ucu yaylı mexanizmlə hərəkətə gəlir və paltarı möhkəm saxlayır.
Şpilkanın tarixi də çox qədimdir. Qədim Roma və Misir mədəniyyətlərində də şpilka və ona bənzər əşyalar tapılmışdır. Lakin müasir mənada istifadəyə XIX əsrin ortalarında, sənaye inqilabından sonra başlanılıb. Azərbaycanda isə bu əşya əsasən Sovet dövründən geniş yayılıb və hazırda demək olar ki, hər bir evdə ən çox istifadə olunan məişət vasitələrindəndir.
İpəzor və şpilka: material və istehsal xüsusiyyətləri
Ənənəvi ipəzorlar təbii liflərdən hazırlanırdı: pambıq, kətan və ya yun saplar istifadə olunurdu. Onlar həm möhkəm, həm də nisbətən elastik olurdu, paltar asmaq üçün ideal sayılırdı. Müasir dövrdə isə polipropilen, poliamid, neylon və digər sintetik materiallardan hazırlanan ipəzorlar geniş yayılıb. Metal məftil ipəzorlar isə xüsusilə çox yüklənən yerlərdə istifadə olunur.
Şpilkalar əsasən yaylı metal və ya plastik materiallardan hazırlanır. Onların quruluşu sadə və davamlıdır, təkrar-təkrar istifadə üçün uyğundur. Plastik şpilkalar daha ucuz, yüngül və müxtəlif rənglərdə olur. Metal şpilkalar isə daha möhkəm və uzunömürlüdür.
Paltar asma və qurulama: gigiyenik və praktiki faydalar
İpəzor və şpilka istifadə olunmaqla, paltarların təbii şəkildə – yəni açıq havada və ya ventilyasiya olunan məkanda qurudulması bir sıra üstünlüklər verir. Bu üsul həm gigiyenik, həm də iqtisadi baxımdan sərfəlidir. Qurutma maşınları və digər avadanlıqlarla müqayisədə, ipəzor və şpilka paltarı zərif saxlayır, elektrik sərfiyyatını azaldır və paltarın ömrünü uzadır.
Qurudulan paltarın ipdən yerə düşməməsi, tozlanmaması, çirklənməməsi üçün şpilka istifadə olunur. Xüsusilə küləkli havalarda, ağır parçalı paltarlar üçün şpilka əsas qoruyucu alətdir.
İpəzorun və şpilkanın məişət mədəniyyətində yeri
Azərbaycanda ipəzor və şpilka sadəcə bir məişət əşyası deyil, həm də məişət mədəniyyətimizin ayrılmaz hissəsidir. Kənd evlərində, həyətlərdə, bloklarda, bağlarda və hətta şəhər mənzillərində belə ipəzorun xüsusi yeri var. Yuyulmuş paltarların səliqə ilə ipdə düzülməsi, onların rənglərinə, ölçüsünə görə asılması ailə qayda-qanununun, ev sahiblərinin səliqə və təmizliyə verdiyi önəmin göstəricisidir.
Bir çox ailələrdə hətta paltar asma prosesi bir rituala çevrilib. Uşaqlar böyüklərə kömək edir, rəngli və müxtəlif ölçülü şpilkalarla paltar asmaq həm də estetik baxımdan maraqlı görünür.
Fərqli ipəzor və şpilka növləri
Müasir bazarda fərqli uzunluqda, qalınlıqda və materialda ipəzorlar tapmaq mümkündür. Həm klassik, həm də elastik, polimer, rəngli, metal məftilli modellər istehsal olunur. Eyni zamanda, bir neçə paltar asmaq üçün paralel ipli sistemlər, spiral formalı ipəzorlar, və açılıb-bağlanan mexanizmlər mövcuddur.
Şpilkaların da dizaynı fərqlidir: ənənəvi yaylı tip, vintli tip, klips tipli və dekorativ şpilkalar. Rəngarəng plastik şpilkalar xüsusilə uşaqlar arasında sevilir və paltar asma işini əyləncəyə çevirir.
İpəzor və şpilka seçərkən nələrə diqqət etməli?
İpəzor və şpilka seçərkən onların materialına, möhkəmliyinə və istismar müddətinə diqqət etmək lazımdır. Hər iki vasitə suya, günəş işığına və temperatur dəyişikliyinə davamlı olmalıdır. Daxili məkan üçün parlaq, yumşaq materialdan olan ipəzor və şpilka uyğundur. Açıq havada istifadə üçün isə metal məftil və möhkəm plastikdən hazırlanmış variantlar daha məqsədəuyğundur.
Şpilka alarkən onların yay mexanizminin keyfiyyətinə, sıxlığının tənzimlənməsinə, plastik materialların zərərli maddə tərkibinə və rənglərinin solmaya davamlı olmasına fikir vermək vacibdir.
Şəhər və kənd məişətində ipəzorun və şpilkanın rolu
Kənd yerlərində pəzorlar əsasən həyətin bir kənarından digərinə, ya da ağaclar arasında qurulur. Şəhər mənzillərində isə balkonlarda, lodjiya və ya pəncərə önlərində xüsusi bərkidici dəstlərlə istifadə edilir. Hər iki məkan üçün də ipəzor və şpilka evin təmizliyinə və səliqəsinə xidmət edir.
Müasir mənzillərdə şpilka və ipəzorlar artıq xüsusi sistemlərlə – yığıla bilən, tənzimlənən, bir neçə səviyyəli, tavandan asılan və avtomat mexanizmlərlə təchiz olunub. Bu isə rahatlığı və funksionallığı artırır.
İpəzor və şpilka ilə bağlı ekoloji və iqtisadi tərəflər
İpəzor və şpilka ən qənaətcil və ekoloji baxımdan təmiz paltar qurutma üsuludur. Elektrik sərfiyyatı tələb etmir, istixana effekti yaratmır, istifadə müddəti uzun olduğu üçün tullantı az yaranır. Plastik və metal şpilkaların təkrar emalı mümkündür. Sintetik və polimer materiallar isə uzunömürlüdür, suya, istiyə davamlıdır.
Bütün bu amillər həm ailə büdcəsinə qənaət, həm də ətraf mühitin qorunması baxımından ipəzor və şpilkanın üstünlüklərini artırır.
İpəzor və şpilka sadə görünən, lakin gündəlik həyatın ayrılmaz və praktik hissəsidir. Onlar həm gigiyena, həm rahatlıq, həm də evin təmizliyinə xidmət edir. Tarix boyu dəyişən texnologiyalar və məişət mədəniyyəti arasında ipəzor və şpilka öz əhəmiyyətini qorumaqda davam edir. Azərbaycan ailələrində bu vasitələr nəsildən-nəsilə ötürülür, səliqə və təmizliyin simvoluna çevrilir.
Ən Çox Verilən Suallar
-
İpəzor nədir və hansı məqsədlə istifadə olunur?
İpəzor paltar asmaq üçün istifadə olunan ip və ya məftildir; yuyulmuş paltarların qurudulması və səliqəli saxlanması üçün istifadə edilir. -
Şpilka nədir və necə işləyir?
Şpilka (paltar sancaqı) paltarı ipəzora bərkidən, əsasən metal və ya plastikdən hazırlanmış kiçik məişət əşyasıdır. -
Ən yaxşı ipəzor və şpilka materialı hansıdır?
İpəzor üçün polipropilen, poliamid, metal; şpilka üçün isə möhkəm plastik və paslanmayan metal ideal hesab olunur. -
Paltar asmaq üçün ipəzor seçərkən nələrə diqqət etmək lazımdır?
Möhkəmlik, elastiklik, suya və günəşə davamlılıq əsas kriteriyalardır. -
Şpilkanın əsas üstünlükləri nələrdir?
Paltarı möhkəm saxlayır, külək və hərəkət zamanı sürüşmənin qarşısını alır, paltarı təmiz saxlayır. -
İpəzor və şpilka ekoloji baxımdan nə qədər təhlükəsizdir?
Elektrik sərfiyyatı tələb etmir, təkrar istifadə oluna bilir və tullantı yaratmır. -
Şəhərdə və kənddə ipəzordan necə istifadə olunur?
Kənddə həyətlərdə, şəhərdə isə balkon və pəncərə önlərində xüsusi bərkidicilərlə istifadə edilir. -
Şpilka hansı növlərdə istehsal olunur?
Yaylı tip, vintli tip, klips tipli və dekorativ plastik və metal şpilkalar bazarda geniş yayılıb. -
Paltar asma zamanı şpilka istifadə etməsək nə baş verə bilər?
Paltarlar külək və hərəkət zamanı ipəzordan düşə, tozlana və ya çirklənə bilər. -
Müasir mənzillərdə ipəzor və şpilka sistemləri varmı?
Bəli, avtomat, yığıla bilən və tənzimlənən yeni sistemlər geniş tətbiq olunur.
