İpv Peyvəndi: Yan Təsirləri, İstifadəsi

İnsan sağlamlığının qorunması üçün erkən yaşlardan etibarən tətbiq edilən peyvəndlər arasında poliomielitə qarşı peyvəndlər xüsusi yer tutur. Bu peyvəndlərdən biri də IPV (İnaktivləşdirilmiş Poliovirus Peyvəndi) adlanır. IPV, uşaqlarda ifliclə nəticələnə biləcək poliomielit xəstəliyinə qarşı effektiv və təhlükəsiz qorunma üsulu kimi tanınır. Bu peyvəndin tətbiqi bir sıra ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda da uşaq peyvəndi təqviminin mühüm hissəsini təşkil edir.

İnaktivləşdirilmiş, yəni ölü virusdan hazırlanmış bu peyvənd ağızdan verilməyən, əksinə əzələyə və ya dəri altına inyeksiya şəklində tətbiq olunan preparatdır. Ənənəvi OPV (oral poliovirus peyvəndi) ilə müqayisədə IPV bəzi üstünlüklərə malikdir və xüsusilə peyvənddən törəyə biləcək polio riski olan hallarda daha təhlükəsiz hesab olunur. IPV dünya miqyasında geniş şəkildə istifadə edilir və poliomielitin kökünün kəsilməsində əvəzolunmaz rol oynamışdır.

Peyvənd uşaqlara əsasən 2, 4 və 6 aylıq dövrlərdə vurulur və bəzi hallarda gücləndirici doza 18 aylıq və ya 4-6 yaş aralığında tətbiq edilir. Peyvəndin tərkibində heç bir canlı virus olmadığından, immun sistemi zəif olan uşaqlar üçün də istifadəsi mümkündür. IPV-nin tətbiqi yalnız fərdi səviyyədə deyil, ictimai səhiyyə baxımından da vacibdir. Çünki bu peyvənd sayəsində poliomielit kimi ciddi nəticələr doğuran xəstəliklərin yayılması qarşısı alınır.

Müasir peyvənd strategiyalarında IPV və OPV kombinasiyası da istifadə edilir. Bu yanaşma həm fərdi qorunmanı, həm də kütləvi immuniteti təmin etməyə xidmət edir. IPV-nin təhlükəsizliyi, effektivliyi və istifadəsi ilə bağlı beynəlxalq tibb təşkilatlarının tövsiyələri onu peyvənd proqramlarının əvəzolunmaz hissəsinə çevirib. Ailələr və valideynlər üçün bu peyvəndin məqsədi, tətbiq qaydaları və mümkün reaksiyaları barədə ətraflı məlumatlı olmaq, uşaqların sağlam inkişafı üçün vacib bir addımdır.

IPV peyvəndi nədir?

IPV peyvəndi – İnaktivləşdirilmiş Poliovirus Peyvəndi – poliomielit virusunun laboratoriya şəraitində öldürülmüş formalarından hazırlanır. Bu peyvənd immun sisteminə təhlükə yaratmadan bədəni virusla tanış edir və immun reaksiya yaradaraq gələcəkdəki real infeksiyalara qarşı qoruyur.

Canlı, lakin zəiflədilmiş virusdan hazırlanan OPV-dən fərqli olaraq, IPV-də istifadə olunan viruslar canlı deyil. Bu səbəblə peyvənddən sonra virusa yoluxmaq və ya ətraf mühitə yaymaq riski yoxdur. IPV-nin əsas məqsədi sinir sisteminə hücum edən polioviruslara qarşı antikorlar formalaşdırmaqdır.

IPV peyvəndi hansı yaşda vurulur?

IPV peyvəndi adətən uşaqların həyatının ilk aylarında tətbiq olunur. Ümumi təqvimə əsasən, peyvənd 2, 4 və 6-cı aylarda vurulur. 18 ay və 4-6 yaş arasında əlavə gücləndirici doza tətbiq oluna bilər. Bu doza polioviruslara qarşı yaranmış immunitetin gücləndirilməsinə kömək edir.

Azərbaycanda tətbiq olunan rəsmi peyvənd cədvəli də Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) tövsiyələri ilə uyğunluq təşkil edir. Peyvənd dövlət tərəfindən pulsuz təqdim olunur və icbari uşaq peyvənd proqramına daxildir.

IPV peyvəndinin tərkibi və hazırlanma üsulu

IPV peyvəndinin tərkibində poliovirusun üç növü – tip 1, tip 2 və tip 3 – inaktivləşdirilmiş (ölü) formada yer alır. Bu viruslar xüsusi laborator mühitdə çoxaldılıb, daha sonra kimyəvi vasitələrlə təsirsizləşdirilərək təhlükəsiz hala gətirilir.

Peyvəndin hazırlanma prosesində virusların toksinləri çıxarılır və yalnız immun sistemi stimullaşdıran komponentlər saxlanılır. Peyvənddə qoruyucu maddələr, stabilizatorlar və bəzən alüminium əsaslı adjuvantlar da yer alır ki, bunlar immun cavabın daha güclü olmasına kömək edir.

IPV və OPV peyvəndlərinin fərqləri

OPV (Oral Poliovirus Peyvəndi) ağızdan damcı şəklində verilir və canlı, zəiflədilmiş viruslardan hazırlanır. OPV immuniteti həm qan, həm də bağırsaq səviyyəsində formalaşdırır. Lakin nadir hallarda virusun mutasiyaya uğrayaraq iflicə səbəb olması mümkündür.

Buna qarşılıq olaraq IPV inyeksiya şəklində tətbiq olunur və yalnız qan səviyyəsində immunitet yaradır. Lakin IPV-nin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, istifadə edən şəxsdə heç vaxt peyvənddən qaynaqlanan polio riski yoxdur. Bu səbəbdən bəzi ölkələrdə yalnız IPV-yə keçid edilib.

IPV peyvəndinin effektivliyi

IPV çox yüksək effektivliyə malikdir. 3 doza vurulan uşaqda polioviruslara qarşı qorunma səviyyəsi 99%-dən yuxarı olur. Bu peyvənd həm tip 1, həm də tip 2 və 3 viruslara qarşı bədəndə güclü antikorların yaranmasına səbəb olur.

ÜST və CDC kimi beynəlxalq qurumların apardığı uzunmüddətli araşdırmalar göstərir ki, IPV peyvəndi iflic hallarını əhəmiyyətli dərəcədə azaldıb. Xüsusilə peyvənd kampaniyaları zamanı əhali arasında yüksək əhatəlilik olduqda, polio virusunun yayılmasının qarşısı effektiv şəkildə alınır.

IPV peyvəndinin yan təsirləri

Digər bütün peyvəndlərdə olduğu kimi, IPV-də də bəzi hallarda yüngül yan təsirlər müşahidə oluna bilər. Ən çox rast gəlinən simptomlar peyvənd yerində qızartı, şişkinlik və yüngül ağrıdır. Bu təsirlər adətən bir neçə gün ərzində keçib gedir.

Nadir hallarda isə allergik reaksiyalar, qızdırma və halsızlıq baş verə bilər. İmmunitet sistemi zəif olan şəxslərdə belə IPV təhlükəsiz hesab olunur. Əgər uşaqda daha əvvəl hər hansı allergik reaksiya və ya xəstəlik tarixçəsi varsa, həkimə məlumat verilməsi vacibdir.

Azərbaycanda IPV peyvəndinin tətbiqi

Azərbaycan Respublikasında Səhiyyə Nazirliyinin təsdiqlədiyi peyvənd təqviminə əsasən IPV peyvəndi bütün körpələrə pulsuz olaraq vurulur. Əhalinin maarifləndirilməsi və peyvəndə inamın artırılması üçün müxtəlif kampaniyalar təşkil olunur.

Peyvəndlər dövlət tərəfindən gətirilir və səhiyyə müəssisələrində tətbiq edilir. Hər bir valideynə peyvənd cədvəli təqdim olunur və peyvəndlərin vaxtında tətbiqi təmin edilir. Uşaqların sağlam böyüməsi və ictimai immunitetin qorunması baxımından IPV mühüm rol oynayır.

Qlobal miqyasda IPV-nin rolu

IPV peyvəndi poliomielitə qarşı mübarizədə mühüm alət kimi qiymətləndirilir. Son onilliklərdə bu peyvəndin tətbiqi sayəsində bir çox ölkə poliodan azad elan olunub. ÜST və UNICEF-in koordinasiya etdiyi qlobal proqramlar çərçivəsində milyonlarla uşaq peyvənd olunub.

Hazırda dünyanın yalnız bir neçə bölgəsində vəhşi polioviruslar müşahidə olunur. IPV-nin davamlı tətbiqi bu virusların tamamilə məhv edilməsinə yönəlib. Qlobal səhiyyə strategiyalarında IPV-nin rolu getdikcə daha da artır.

IPV Peyvəndinə dair Məlumat Cədvəli

IPV peyvəndi uşaqlarda poliomielitə qarşı effektiv və təhlükəsiz qorunma vasitəsidir. Ənənəvi OPV ilə müqayisədə daha az riskli olan bu peyvənd, immun sistemi zəif olan uşaqlar üçün belə etibarlı sayılır. İnaktiv viruslardan hazırlandığı üçün canlı virusun ətraf mühitə yayılması mümkün deyil və bu da onu ictimai səhiyyə baxımından daha əlverişli edir. Tətbiq ardıcıllığına əməl etməklə uşaqlarda immunitetin güclənməsi təmin olunur.

Valideynlərin peyvəndlə bağlı maarifləndirilməsi, sağlam gələcəyin təminatı baxımından əsas şərtlərdən biridir. Həkimlərin tövsiyələrinə uyğun şəkildə tətbiq olunan IPV peyvəndi, cəmiyyətin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə müsbət təsir göstərir. Peyvənd proqramlarında əhatə səviyyəsinin yüksəldilməsi, poliomielit kimi təhlükəli xəstəliklərin dünyada tamamilə yox olması üçün vacib addımlardandır. Bu baxımdan, IPV yalnız fərdi deyil, ictimai sağlamlığın qorunmasında da mühüm yer tutur.

Ən Çox Verilən Suallar