İşçinin Əmək Funksiyası: İcrası, İş Yeri Mədəniyyəti

İşçi və işəgötürən arasında əmək münasibətlərinin əsasını təşkil edən anlayışlardan biri əmək funksiyasıdır. Müasir əmək bazarında hər bir işçi müəyyən bir vəzifə və konkret tapşırıqlar üzrə işə qəbul olunur. Əmək funksiyası dedikdə, işçinin vəzifə öhdəlikləri, icra edəcəyi işin mahiyyəti, ixtisas və peşə səviyyəsinə uyğun olaraq yerinə yetirməli olduğu tapşırıqlar nəzərdə tutulur. Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinə əsasən, əmək funksiyası əmək müqaviləsində aydın şəkildə göstərilir və bu sənəd həm işçinin, həm də işəgötürənin hüquq və vəzifələrini müəyyənləşdirir. Əmək funksiyası işçinin işə qəbul olunduğu andan başlayır və əmək münasibətləri başa çatana qədər davam edir. İşçi öz funksional vəzifələrini tam və vicdanla yerinə yetirdikdə həm əmək haqqı, həm də digər motivasiyaedici imkanlar qazanır. Bu anlayış təkcə hüquqi deyil, həm də iqtisadi və sosial müstəvidə böyük əhəmiyyət daşıyır. İşçinin icra etdiyi əməyin keyfiyyəti və məhsuldarlığı birbaşa onun əmək funksiyasının düzgün müəyyənləşdirilməsindən və yerinə yetirilməsindən asılıdır.

Əmək Funksiyasının Hüquqi Mahiyyəti və Sənədləşdirilməsi

Əmək funksiyası hər bir işçi üçün hüquqi əsaslarla təsbit olunur və məhz əmək müqaviləsində xüsusi bənd kimi qeyd edilir. Əmək müqaviləsində işçinin iş yerində hansı işləri görəcəyi, hansı peşə və ya vəzifə üzrə işləyəcəyi, məsuliyyət dairəsi və əsas fəaliyyət sahələri dəqiq göstərilir. Bu hüquqi sənəd həm işçini, həm də işəgötürəni müəyyən çərçivəyə salır və iş prosesində yarana biləcək mübahisələrin qarşısını almağa kömək edir. Qanunvericiliyə əsasən, işəgötürən işçiyə yalnız əmək müqaviləsində və ya vəzifə təlimatında nəzərdə tutulmuş funksiyaları yerinə yetirməyi tapşıra bilər. Əgər əlavə işlər və ya yeni funksiyalar veriləcəksə, bu zaman ya əlavə razılaşma imzalanmalı, ya da əmək müqaviləsi yenilənməlidir. Əmək funksiyası işçinin hüquqlarını və vəzifələrini qoruyan mühüm bir hüquqi mexanizmdir. Əksər hallarda məhkəmələrdə və ya əmək mübahisələri zamanı məhz əmək funksiyası əsas götürülür və işçi yalnız müqavilədə göstərilən vəzifələr üzrə cavabdeh hesab edilir.

İşçinin Əmək Funksiyasının Müəyyənləşdirilməsi Prosesi

İşəgötürən yeni işçi qəbul edərkən, ilk növbədə işçi üçün hansı vəzifə, ixtisas və ya peşəyə ehtiyac olduğunu müəyyənləşdirir. Bu mərhələdə təşkilatda mövcud olan vakant yerlər, vəzifə təlimatları və təşkilati struktur nəzərə alınır. İşə qəbul prosesində işçinin ixtisası, təhsili, peşə təcrübəsi və şəxsi keyfiyyətləri əsas götürülür və əmək funksiyası buna uyğun formalaşdırılır. Əmək müqaviləsinin bağlanması zamanı işçi və işəgötürən birlikdə əmək funksiyasını razılaşdırır və bu barədə müqavilədə konkret qeyd edilir. Müasir idarəetmə sistemində vəzifə təlimatları xüsusi əhəmiyyət kəsb edir və hər bir vəzifə üçün ayrıca təlimat hazırlanır. Təlimatda işçinin əsas və əlavə vəzifələri, məsuliyyət dairəsi, hesabatlıq və iş prosesində riayət ediləcək qaydalar ətraflı göstərilir. Bu yanaşma əmək funksiyasının düzgün formalaşdırılmasına və icrasına zəmin yaradır.

Əmək Funksiyasının Dəyişdirilməsi və Qanuni Tənzimlənməsi

İşçinin əmək funksiyasının dəyişdirilməsi qanunvericilikdə ciddi tənzimlənir. Əmək Məcəlləsinə əsasən, işəgötürən işçini başqa vəzifəyə və ya başqa peşəyə yalnız işçinin razılığı ilə keçirə bilər. Bu zaman yeni əmək müqaviləsi və ya əlavə razılaşma tərtib olunur və dəyişikliklər əmək kitabçasında qeyd edilir. İstisna hallarda, məsələn, müəssisədə struktur dəyişiklikləri, ixtisar və ya texnoloji yeniliklər zamanı işçinin əmək funksiyası işəgötürənin təşəbbüsü ilə dəyişdirilə bilər. Bu halda da işçiyə qabaqcadan xəbərdarlıq edilməli və onun hüquqları təmin olunmalıdır. Əmək funksiyası dəyişdirildikdə, işçiyə yeni vəzifə təlimatı verilir və əmək haqqı, iş saatı, sosial təminatlar yenidən müəyyən edilir. Əmək funksiyasının əsassız və ya birtərəfli dəyişdirilməsi qanuna ziddir və məhkəmə qaydasında ləğv oluna bilər. Bu qaydalar həm işçilərin, həm də işəgötürənlərin hüquqlarını qoruyur və əmək münasibətlərində şəffaflığı təmin edir.

İşçinin Əmək Funksiyasının İcrası və İş Yeri Mədəniyyəti

İşçinin əmək funksiyasının icrası iş yeri mədəniyyəti və əmək intizamı baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Hər bir işçi ona tapşırılan vəzifələri vaxtında və keyfiyyətlə yerinə yetirməyə borcludur. Əmək funksiyasının icrası zamanı işçi yalnız qanuni vəzifələri yerinə yetirməli, əlavə və ya qanuna zidd tapşırıqlardan imtina edə bilər. İşəgötürən isə işçiyə iş prosesini rahat və şəffaf şəkildə həyata keçirmək üçün zəruri şərait yaratmalı, təlimatlar və məlumatlar verməlidir. Əmək funksiyasının düzgün icrası kollektivdə qarşılıqlı hörmət, əməkdaşlıq və etimad mühitini formalaşdırır. Eyni zamanda, işçinin mütəmadi olaraq funksional vəzifələrini yerinə yetirməsi onun peşəkar inkişafına və karyera yüksəlişinə zəmin yaradır. Əmək intizamının pozulması və ya funksiyaların laqeyd yerinə yetirilməsi isə əmək müqaviləsinin ləğvi və intizam tənbeh tədbirləri ilə nəticələnə bilər.

Əmək Funksiyası və Əmək Haqqı Arasındakı Əlaqə

Əmək funksiyası işçinin gördüyü işin mahiyyətini və dəyərini müəyyənləşdirən əsas faktordur. İşçi əmək funksiyasına uyğun olaraq aylıq əmək haqqı və əlavə ödənişlər alır. Əmək funksiyası nə qədər geniş və məsuliyyətli olarsa, əmək haqqı da bir o qədər yüksək olur. Hər bir işçi yalnız müqavilədə göstərilən vəzifələr üzrə əmək haqqına iddia edə bilər. Əlavə işlər və ya əlavə vəzifələr üzrə əmək haqqı yalnız əlavə razılaşmalarla müəyyən edilə bilər. Bəzi hallarda əmək funksiyasının icrası zamanı işçi əlavə iş saatlarına və ya xüsusi şəraitdə işləməyə cəlb oluna bilər və bu halda əmək haqqı artırılır. Əmək funksiyası əmək bazarında işçinin statusunu, sosial təminatını və gələcək peşə imkanlarını da müəyyənləşdirir. Əmək haqqı ilə əmək funksiyası arasında birbaşa əlaqə mövcuddur və bu əlaqə əmək münasibətlərinin əsasını təşkil edir.

Əmək Funksiyası və İşəgötürənin Məsuliyyəti

Əmək funksiyasının düzgün müəyyənləşdirilməsi və icrası yalnız işçinin deyil, həm də işəgötürənin məsuliyyətinə daxildir. İşəgötürən işçiyə aid olan bütün vəzifələri və əmək funksiyasını şəffaf şəkildə açıqlamalı, lazımi təlimat və texniki dəstəyi təmin etməlidir. İşçinin əməyindən sui-istifadə, qanunsuz əlavə işlərin verilməsi, əmək funksiyasının birtərəfli dəyişdirilməsi və ya hüquqlarının pozulması qanunvericilikdə ciddi şəkildə qadağandır. İşəgötürən həmçinin, iş yerində əməyin mühafizəsi, əmək şəraitinin təhlükəsizliyi, işçinin sosial hüquqları və sığorta məsələlərində də tam cavabdehdir. İşəgötürən əmək funksiyasının düzgün icrasına şərait yaratmadıqda, işçi məhkəməyə müraciət etmək hüququna malikdir. Müasir idarəetmə prinsipləri göstərir ki, əmək funksiyasının şəffaf və düzgün tənzimlənməsi işçi motivasiyasını və müəssisənin effektivliyini artırır.

Əmək Funksiyası və İşçinin Hüquqları

İşçinin əmək funksiyası yalnız işəgötürənin tapşırıqlarını deyil, həm də işçinin hüquqlarını ehtiva edir. İşçi yalnız müqavilədə göstərilən vəzifələri yerinə yetirməyə borcludur, əlavə və ya qanunsuz işlərə cəlb oluna bilməz. Əmək funksiyası dəyişdirilərkən işçiyə xəbərdarlıq edilməli və onun razılığı alınmalıdır. İşçinin əmək funksiyasına zidd hər hansı bir tapşırıq verilərsə, o, bu əmri yerinə yetirməkdən imtina edə bilər və bu, qanunla müdafiə olunur. İşçi həmçinin, iş yerində insan ləyaqətinə hörmət, təhlükəsiz əmək şəraiti, təlim və karyera inkişafı imkanları, istirahət və məzuniyyət hüquqlarına malikdir. Əmək funksiyası düzgün müəyyənləşdirildikdə və icra olunduqda, işçi öz hüquqlarını tam şəkildə müdafiə edə və peşəkar inkişafını təmin edə bilir.

İşçi və İşəgötürən Münasibətlərində Əmək Funksiyasının Rolu

Əmək funksiyası işçi və işəgötürən münasibətlərinin əsasını təşkil edir. İşçi və işəgötürən əmək müqaviləsində vəzifə və öhdəliklərini qarşılıqlı olaraq qəbul edir və bu müqavilə çərçivəsində fəaliyyət göstərir. Əmək funksiyası həm fərdi, həm də kollektiv münasibətləri tənzimləyir, iş prosesində səmərəliliyi və şəffaflığı təmin edir. Bu anlayış müasir əmək bazarında yüksək keyfiyyətli və məhsuldar əməyə, ədalətli əmək bölgüsünə və işçi hüquqlarının qorunmasına zəmin yaradır. Əmək funksiyası düzgün tənzimləndikdə, işçi motivasiyası, əmək bazarına uyğunluq və müəssisənin uğuru təmin olunur.

Əmək Funksiyasının Müqavilədə Təsbit Edilməsi

Əmək münasibətlərinin əsasını təşkil edən sənəd əmək müqaviləsidir. İşəgötürən və işçi arasında bağlanan bu müqavilədə əmək funksiyası aydın şəkildə təsbit edilməlidir. Müqavilədə işçinin görəcəyi işin mahiyyəti, yerinə yetiriləcək vəzifələrin və funksiyaların konkret təsviri əks olunur. Belə yanaşma həm işəgötürənin, həm də işçinin hüquq və öhdəliklərinin dəqiq müəyyən edilməsinə şərait yaradır. Qanunvericiliyə əsasən, işçi yalnız müqavilədə göstərilən vəzifə və tapşırıqları yerinə yetirməyə borcludur və heç bir halda ondan əlavə, razılaşdırılmamış işlərin yerinə yetirilməsi tələb oluna bilməz. Bu, işçinin hüquqlarının qorunması üçün əsas təminatlardan biridir. Əmək funksiyası müqavilədə əksini tapmazsa, sonradan yaranacaq mübahisələr və anlaşılmazlıqlar üçün hüquqi əsaslar zəifləyir. Tərəflər arasında əmək funksiyasının yazılı şəkildə sənədləşdirilməsi həmçinin iş prosesində şəffaflıq və ədalətlilik yaradır, işçi üçün öhdəliklərin və gözləntilərin, işəgötürən üçün isə nəzarət və idarəetmə imkanlarının dəqiq müəyyənləşdirilməsinə şərait yaradır. Müqavilənin əsas hissəsi olan əmək funksiyası, eyni zamanda məhkəmələrdə və əmək mübahisələrində ən çox istinad olunan bəndlərdən biridir. Bu səbəbdən hər bir işçi və işəgötürən əmək müqaviləsi bağlayarkən əmək funksiyasının dəqiq və aydın göstərilməsinə xüsusi diqqət yetirməlidir.

Vəzifə Təlimatı və Əmək Funksiyası Arasındakı Fərqlər

Əmək funksiyası ilə vəzifə təlimatı arasında mühüm fərqlər mövcuddur və bu fərqlər əmək münasibətlərinin hüquqi əsaslarını müəyyənləşdirir. Əmək funksiyası işçinin əmək müqaviləsində sadalanan vəzifə öhdəlikləri və işin ümumi mahiyyəti kimi geniş, çərçivəvi bir anlayışdır. Vəzifə təlimatı isə həmin əmək funksiyasının gündəlik həyata keçirilməsini təmin edən daha ətraflı və texniki sənəddir. Məsələn, əmək funksiyasında “mühasib” vəzifəsi göstərilirsə, vəzifə təlimatında isə mühasibin gündəlik iş prosesində hansı hesabatları hazırlayacağı, hansı proqramlarda işləyəcəyi, kimin qarşısında hesabat verəcəyi və digər xırdalıqlar ətraflı yazılır. Vəzifə təlimatı işçiyə gündəlik işində rəhbər tutacağı qaydaları və standartları təqdim edir. Əmək funksiyası işçi və işəgötürən arasında hüquqi çərçivə rolunu oynayır, vəzifə təlimatı isə əməli idarəetmənin praktiki alətidir. Qanunvericiliyə görə, vəzifə təlimatında yazılmış tapşırıqlar əmək funksiyasına uyğun olmalı, lakin onu aşmamalıdır. Əgər vəzifə təlimatında işçiyə müqavilədə göstərilməyən əlavə işlər həvalə edilirsə, işçi bu tapşırıqdan imtina edə bilər və onun hüquqları qanunla qorunur. Praktikada isə hər iki sənəd işçinin hüquq və vəzifələrinin daha dəqiq və səmərəli şəkildə tənzimlənməsi üçün istifadə edilir və birlikdə əmək münasibətlərinin əsasını təşkil edir.

İşçinin əmək funksiyası müasir əmək münasibətlərinin əsasıdır və həm hüquqi, həm də sosial-iqtisadi baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu anlayış işçinin vəzifə öhdəliklərini, hüquq və vəzifələrini, əmək münasibətlərində statusunu və gələcək peşə inkişafını müəyyən edir. Əmək funksiyasının dəqiq və şəffaf müəyyənləşdirilməsi işçinin motivasiyasına, əmək haqqına və sosial müdafiəsinə birbaşa təsir göstərir. İşəgötürən və işçi arasında etibarlı əmək münasibətlərinin qurulması, əmək funksiyasının düzgün sənədləşdirilməsi və icrası ilə mümkündür. Əmək bazarının sürətlə inkişaf etdiyi müasir dövrdə hər iki tərəf əmək funksiyasının hüquqi və praktiki əhəmiyyətini dərk etməli, qanunvericiliyin tələblərinə riayət etməlidir. Əmək funksiyası işçinin şəxsi inkişafı, ailə rifahı və cəmiyyətin sosial sabitliyinin qorunmasında vacib rol oynayır.

Ən Çox Verilən Suallar