İşğaldan Azad Olunmuş Ərazilər:Tarixləri, Torpaqlar Haqqında, İcazə

Azərbaycan tarixinin ən ağrılı və eyni zamanda ən qürurlu səhifələrindən biri işğal və onun nəticələrinin aradan qaldırılmasıdır. Müasir dövrdə regionun siyasi və sosial həyatında əsas yer tutan, minlərlə insanın taleyində iz buraxan, dövlətin gələcək inkişaf istiqamətlərinə təsir edən bu proses təkcə bir hərbi zəfər deyil, eyni zamanda milli kimliyin, dövlət suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün bərpası hadisəsidir. İşğaldan azad olunmuş ərazilər haqqında danışarkən, yalnız torpağın fiziki qaytarılması deyil, həm də həmin ərazilərin bərpası, tarixinin dirçəldilməsi, yeni həyatın qurulması və Azərbaycan xalqının böyük qayıdış arzusu nəzərdə tutulur. Eyni zamanda, işğal və azadlıq terminlərinin leksik və tarixi mənası, bu anlayışların Azərbaycan reallığında təcəssümü, beynəlxalq hüquq və insan taleyinə təsiri də xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

İşğal Sözünün Mənası və Terminoloji İzahı

İşğal anlayışı hüquqi, siyasi və sosial məzmuna malikdir. Lüğəvi baxımdan “işğal” sözü ərəb mənşəlidir və “zəbt etmək, güclə almaq, zorla ələ keçirmək” kimi mənalara gəlir. Beynəlxalq hüquqda işğal – bir dövlətin başqa bir dövlətin ərazisini hərbi güclə, silah gücünə əsaslanaraq qeyri-qanuni şəkildə zəbt etməsi, suveren hüquqların tapdanması, yerli əhalinin hüquqlarının pozulması kimi izah olunur.

İşğal həm də beynəlxalq hüquq normalarına zidd olaraq dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi, əhalinin zorla köçürülməsi, mülkiyyət və mədəniyyət abidələrinin dağıdılması, təbii ehtiyatların mənimsənilməsi kimi nəticələr doğurur. Bu anlayış təkcə siyasi yox, həm də humanitar, sosial və mədəni ölçüləri əhatə edir.

Azərbaycanın müstəqillik tarixi və Qarabağ hadisələri işğal anlayışının canlı və acı nümunəsidir. Yüz minlərlə azərbaycanlının doğma torpaqlarından didərgin düşməsi, evlərin, kəndlərin, şəhərlərin və abidələrin dağıdılması, torpağın uzun illər düşmən nəzarətində qalması işğalın fəsadlarını daha da ağırlaşdırır.

İşğal Olunmuş Ərazilərin Tarixi

Azərbaycan torpaqlarının işğalı XX əsrin sonlarında Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin nəticəsi kimi baş verdi. 1988-ci ildə başlayan gərginlik və sonradan açıq hərbi toqquşmalar nəticəsində 1992-1994-cü illərdə Ermənistan silahlı qüvvələri Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsini və ona bitişik 7 rayonu – Laçın, Kəlbəcər, Qubadlı, Zəngilan, Füzuli, Cəbrayıl, Ağdamı işğal etdi. Bu işğal nəticəsində Azərbaycanın ümumilikdə 20%-ə yaxın ərazisi, on minlərlə kvadrat kilometr torpaq, yüzlərlə yaşayış məntəqəsi nəzarətdən çıxmışdı.

İşğal illərində həmin ərazilərdə şəhərlər, kəndlər, məktəblər, məscidlər, mədəniyyət və tarix abidələri, qəbiristanlıqlar dağıdıldı, təbii sərvətlər talan olundu. Beynəlxalq hüququn prinsiplərinə zidd olaraq, bu ərazilərdə qeyri-qanuni məskunlaşmalar aparıldı, azərbaycanlılar isə didərgin və qaçqın həyatı yaşamağa məcbur oldu. Bu dövrdə baş verənlər təkcə hərbi yox, həm də humanitar fəlakət idi.

İşğaldan Azad Olunma Prosesi

Azərbaycan Ordusu 2020-ci ilin payızında 44 gün davam edən Vətən müharibəsi nəticəsində işğalda olan böyük bir ərazi zolağını azad etdi. 27 sentyabr 2020-ci ildə başlanan və 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatla başa çatan bu prosesdə Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı, Şuşa şəhəri, Hadrut qəsəbəsi, Suqovuşan, həmçinin Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları tam və ya qismən azad olundu. Bu torpaqlar 30 ilə yaxın düşmən nəzarətində qalmış, infrastrukturu, iqtisadiyyatı, sosial həyatı tamamilə dağıdılmışdı.

Azərbaycan dövlətinin və xalqının böyük əzmi, modern ordu quruculuğu və beynəlxalq hüquqa əsaslanan mövqeyi nəticəsində azadlıq bərpa edildi. Eyni zamanda, bu tarixi hadisə bütün regionun siyasi xəritəsini dəyişdi, yeni mərhələnin əsasını qoydu.

İşğaldan Azad Olunmuş Ərazilərin Bərpası və Yenidənqurulması

Azad edilmiş torpaqlarda həyatın bərpası Azərbaycan dövlətinin prioritetlərindən biridir. Burada infrastrukturun qurulması, yolların, elektrik, su və rabitə xətlərinin çəkilməsi, mədəni-tarixi abidələrin bərpası, kənd və şəhərlərin yenidən inşası, sosial layihələrin həyata keçirilməsi geniş vüsət alıb. Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı və digər rayonlarda artıq ilk kəndlər, məktəblər, xəstəxanalar və ictimai obyektlər inşa edilir, bir çox ailələr “Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində öz doğma yurdlarına qayıdır.

Ərazilərin minalardan təmizlənməsi, təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsi, ekoloji tarazlığın bərpası da dövlətin diqqət mərkəzindədir. Bu sahədə yerli və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq, yeni texnologiyaların tətbiqi geniş miqyas alıb.

İşğaldan Azad Olunma Tarixləri

İşğaldan azad olunma mərhələləri və tarixləri aşağıdakı kimidir:

• Füzuli – 17 oktyabr 2020
• Cəbrayıl – 4 oktyabr 2020
• Zəngilan – 20 oktyabr 2020
• Qubadlı – 25 oktyabr 2020
• Şuşa – 8 noyabr 2020
• Ağdam – 20 noyabr 2020 (razılaşma ilə)
• Kəlbəcər – 25 noyabr 2020 (razılaşma ilə)
• Laçın – 1 dekabr 2020 (razılaşma ilə)
• Hadrut və Suqovuşan – oktyabr 2020

Bu ərazilərin azadlığı Azərbaycan tarixinin ən böyük uğurlarından biridir və hər il rəsmi tədbirlərlə qeyd olunur.

İşğaldan Azad Olunmuş Torpaqlara Getmək Üçün İcazə Qaydaları

Azad edilmiş ərazilərə səfər etmək istəyən şəxslər üçün xüsusi icazə mexanizmləri mövcuddur. Çünki bu torpaqların əksəriyyəti mina və partlayıcı təhlükəsi daşıyır, infrastrukturun bərpası prosesi tam başa çatmayıb və təhlükəsizlik tədbirləri gücləndirilib. Hazırda yalnız dövlət qurumlarının, ordu və fövqəladə hallar işçilərinin, müəyyən jurnalist və əməkdaş heyətin, xüsusi icazə verilmiş sahibkar və layihə iştirakçılarının bu ərazilərə səfəri mümkündür.

Əhalinin kütləvi şəkildə geri qaytarılması yalnız infrastrukturun, təhlükəsizliyin tam bərpasından sonra mərhələli şəkildə həyata keçirilir. Hər bir rayon üzrə “Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində qeydiyyat, müraciət və xüsusi icazə prosedurları tətbiq edilir. Bütün səfərlər dövlət orqanlarının və ANAMA-nın (Azərbaycan Respublikasının Minatəmizləmə Agentliyi) razılığı ilə baş tutur.

İşğaldan Azad Olunmuş Ərazilərin Tarixi və Mədəni Əhəmiyyəti

Qarabağ və ona bitişik rayonlar Azərbaycan tarixinin, mədəniyyətinin və dövlətçiliyinin formalaşmasında mühüm rol oynayıb. Bu torpaqlarda qədim yaşayış məskənləri, abidələr, məscidlər, məbədlər, körpülər, qalalar, mədrəsələr mövcuddur. Şuşa şəhəri Azərbaycan musiqisinin, poeziyasının, milli memarlığın beşiyidir. Qarabağ xanlığı, Cavanşir sülaləsi, Ağoğlan məbədi, Xudafərin körpüsü, Azıx mağarası kimi nümunələr Azərbaycanın qədim tarixi irsini əks etdirir.

İşğal nəticəsində dağıdılmış və təhqir olunmuş abidələrin, məscidlərin, qəbiristanlıqların bərpası Azərbaycan xalqı üçün yalnız mənəvi yox, həm də milli-mədəni identikliyin bərpası anlamı daşıyır.

İşğalın Hüquqi və Beynəlxalq Qiymətləndirilməsi

Ermənistanın Azərbaycan ərazilərini işğalı beynəlxalq hüquq normalarına, xüsusən də BMT Nizamnaməsinə, Cenevrə Konvensiyalarına və Helsinki Yekun Aktına tam ziddir. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 4 qətnaməsi (822, 853, 874, 884), ATƏT və Avropa Şurasının qərar və bəyanatları Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini dəstəkləyir, işğalçı qüvvələrin qeyd-şərtsiz çıxarılmasını tələb edirdi.

Azərbaycanın diplomatik və siyasi səyləri, beynəlxalq hüquqi prinsiplərə sadiqliyi işğala qarşı qlobal dəstəyin formalaşmasına şərait yaratdı. Torpaqların azad olunması yalnız hərbi qələbə deyil, eyni zamanda hüququn və ədalətin bərpası nümunəsidir.

İcmaların Böyük Qayıdışı və Yeni Reallıqlar

İşğaldan azad olunan torpaqlarda “Böyük Qayıdış” prosesi çərçivəsində keçmiş məcburi köçkünlərin mərhələli şəkildə doğma yurdlarına qayıtması dövlətin əsas sosial prioritetidir. Qayıdış prosesinin uğurla reallaşması üçün infrastrukturun, məktəb və xəstəxanaların, ictimai və inzibati binaların tikintisi, kənd təsərrüfatı və sənaye obyektlərinin bərpası sürətlə davam etdirilir.

Yeni reallıqlar fonunda Qarabağ regionu və ətraf ərazilər iqtisadi, turizm, kənd təsərrüfatı və logistika potensialı baxımından Azərbaycanın gələcəyinə yeni inkişaf imkanları verir. Azərbaycanın dövlət qurumları, biznes strukturları və ictimai təşkilatlar bu torpaqlarda yeni həyat qurmaq üçün səfərbər olub.

Azərbaycan Cəmiyyətində İşğaldan Azad Olunmuş Ərazilərin Rolu

İşğaldan azad edilmiş torpaqlar Azərbaycan xalqı üçün təkcə ərazi yox, həm də milli heysiyyət, mədəni yaddaş və mənəvi dəyərlər məkanıdır. Burada başlanan bərpa və inkişaf prosesi Azərbaycan dövlətçiliyinin yeni mərhələsini, milli birliyin və gələcəyə inamın təzahürünü simvolizə edir. Azadlıq uğrunda həlak olan şəhidlərin xatirəsi, Vətən uğrunda birləşmiş xalqın əzmi və dövlətin qətiyyətli siyasəti bu torpaqlarda yeni tarix yazır.

İşğaldan azad olunmuş ərazilər Azərbaycanın milli ruhunun, tarixi ədalətin, beynəlxalq hüququn və dövlətçiliyin bərpası məkanıdır. Bu torpaqlara qayıdış və burada yeni həyatın qurulması Azərbaycanın gələcəyi üçün yeni üfüqlər açır. Dövlət və xalq birliyi ilə bərpa və inkişaf prosesi davam edir, işğal sözü isə Azərbaycan üçün artıq təkcə keçmişin deyil, həm də böyük bir zəfərin, qürurun və gələcəyə inamın rəmzidir.

Ən Çox Verilən Suallar