İşsizlik Maaşı: Şərtlər, Hüquqlar

Müasir cəmiyyətdə iqtisadi sabitlik hər bir vətəndaş üçün önəm daşıyır. İnsanların iş qabiliyyəti olduğu halda müvəqqəti olaraq işsiz qalmaları istənilən ölkədə baş verə biləcək sosial və iqtisadi hadisədir. Müəssisələrin bağlanması, ixtisarlar, restrukturizasiya, iqtisadi tənəzzül və ya texnoloji dəyişikliklər nəticəsində minlərlə insan birdən-birə işsiz qala bilər. Belə vəziyyətlərdə dövlətin əsas sosial öhdəliklərindən biri, bu vətəndaşların minimum dolanışıq səviyyəsini qorumaq və onların yenidən əmək bazarına inteqrasiyasını təmin etməkdir. Bu məqsədlə tətbiq edilən mexanizmlərdən biri də işsizlik maaşıdır. İşsizlik maaşı, iş qabiliyyətli, lakin obyektiv səbəblərlə əmək fəaliyyətindən kənarda qalan şəxslərə dövlət tərəfindən müəyyən müddət üçün verilən müvəqqəti maliyyə yardım formasıdır. Bu sistem vətəndaşların sosial rifahını qorumaqla yanaşı, həm də onları tənbəllikdən uzaq tutaraq yeni iş imkanlarına yönəltməyə xidmət edir.

İşsizlik maaşı nədir?

İşsizlik maaşı (digər adlarla: işsizlik müavinəti, işsizlikdən yardım) – işsiz şəxsə müəyyən sosial şərtlərə cavab verdikdəverilən aylıq pul ödənişidir. Məqsəd – vətəndaşın iş axtardığı dövrdə minimum həyat şəraitinin təmin olunmasıdır.

Bu maaş işsiz şəxsin ailə üzvlərinin dolanışığını da dolayısı ilə təmin edir. Bundan əlavə, işsizlik maaşı həm də ölkədə ictimai sabitliyin qorunmasında mühüm rol oynayır.

Hüquqi əsaslar

Azərbaycanda işsizlik maaşı aşağıdakı hüquqi sənədlərlə tənzimlənir:

• “Məşğulluq haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu
• “İşsizlikdən sığorta haqqında” Qanun
• Əmək Məcəlləsi
• Nazirlər Kabinetinin qərarları
• Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin təlimatları

Bu sənədlər işsiz vətəndaşın hüquqlarını, işsizlik statusunu, müraciət prosedurlarını və ödəniş şərtlərini müəyyən edir.

Kimlər işsizlik maaşı ala bilər?

İşsizlik maaşı hər işsizə verilmir. Bunun üçün aşağıdakı şərtlər yerinə yetirilməlidir:

• Əmək qabiliyyətli yaşda olmaq (yəni, pensiya yaşında olmamaq)
• İşsiz statusu almış olmaq (rəsmi qeydiyyatdan keçmək)
• Son 24 ayda azı 12 ay işləmək (əmək müqaviləsi ilə və ya sığortalı olaraq)
• Öz istəyi ilə və ya intizam pozuntusuna görə işdən azad olunmamaq
• Məşğulluq orqanlarının təklif etdiyi uyğun işi qəbul etməyə hazır olmaq
• Əmək münasibətlərindən qanunla qorunan səbəblərlə ayrılmaq

Əgər bu şərtlərdən biri pozularsa, şəxs işsizlik maaşına iddia edə bilməz.

İşsiz statusu necə alınır?

İşsiz statusu almaq üçün aşağıdakı addımlar atılmalıdır:

• Ərazi üzrə Dövlət Məşğulluq Agentliyinə müraciət etmək
• Aşağıdakı sənədləri təqdim etmək:
  • Şəxsiyyət vəsiqəsi
  • Əmək kitabçası və ya elektron əmək müqaviləsi
  • Təhsil sənədi
  • Son iş yerindən çıxış səbəbini təsdiq edən arayış
• Agentlik tərəfindən 10 iş günü ərzində yoxlama aparılır və işsiz statusu rəsmi şəkildə verilir.
• Status təsdiqləndikdən sonra işsizlik maaşı üçün elektron və ya fiziki ərizə təqdim edilir.

İşsizlik maaşı nə qədərdir?

İşsizlik maaşı ya sabit məbləğ, ya da əvvəlki əmək haqqının müəyyən faizinə əsasən hesablanır.

Qanunvericiliyə əsasən işsizlik maaşı aşağıdakılardan ibarət ola bilər:

• Minimum məbləğ – yaşayış minimumu həddində (hazırda 190 AZN)
• Maksimum məbləğ – sığorta stajı və əvvəlki əmək haqqına əsasən dəyişir

Əgər şəxs işsizlikdən sığorta haqqı ödəyibsə və uyğun sığorta stajı varsa, maaş onun sonuncu orta əmək haqqının 50–60%-i qədər təyin edilə bilər.

Misal:

• Orta aylıq maaş: 600 AZN
• Staj: 4 il (48 ay)
• Hesablama: 600 × 0.55 = 330 AZN

Əks halda, sabit və minimum (məsələn, 190 AZN) miqdarda müavinət verilir.

İşsizlik maaşı neçə ay ödənilir?

Müddət şəxsin sığorta stajından asılıdır:

Bu müddət ərzində şəxs əmək təkliflərinə və təlimlərə qatılmaqla məşğulluq sisteminin fəal iştirakçısı olmalıdır. Əks halda ödəniş dayandırılır.

İşsizlik maaşı necə alınır?

İşsizlik maaşını almaq üçün:

• İşsiz statusu alınmalıdır
• Ərizə təqdim olunmalıdır
• Müraciət əldə və ya e-sosial.az portalı vasitəsilə aparıla bilər
• Təsdiqdən sonra ödəniş ayda bir dəfə bank hesabına köçürülür

Qeyd: Bütün proses rəqəmsallaşdırılıb. ASAN Login ilə sistemə daxil olaraq elektron müraciət etmək mümkündür.

İşsizlik maaşı kimə verilmir?

Aşağıdakı şəxslər işsizlik maaşı almaq hüququna malik deyillər:

• Öz istəyi ilə işdən çıxanlar
• Əmək intizamını pozduğu üçün işdən azad olunanlar
• Son 2 ildə 12 ay rəsmi çalışmayanlar
• Məşğulluq orqanlarının təklif etdiyi işdən imtina edənlər
• Tələbələr və tam gün təhsil alanlar
• Pensiya yaşı çatmış şəxslər

Ödəniş hansı hallarda dayandırılır?

İşsizlik maaşı aşağıdakı hallarda dərhal dayandırılır:

• İşsiz şəxs yeni iş tapdıqda və müqavilə imzaladıqda
• Məşğulluq agentliyinin təklif etdiyi uyğun işdən imtina etdikdə
• Təlimlərdən yayınarsa
• Əlaqə və məlumat verməkdən boyun qaçırarsa
• Yalan sənəd və ya məlumat təqdim edərsə
• Xaricə daimi yaşamağa köçərsə

Qanunsuz şəkildə alınan ödənişlər geri tələb oluna bilər.

İşsizlik maaşının sosial faydaları

İşsizlik maaşı bir sıra sosial və iqtisadi faydalar verir:

• İşsizlik dövründə ailənin rifahını qoruyur
• Sosial sabitliyi təmin edir
• Rəsmi məşğulluğu stimullaşdırır
• İnsanların əmək bazarına yenidən inteqrasiyasını sürətləndirir
• Ailədaxili gərginliklərin və yoxsulluğun azalmasına kömək edir

İşsizlik maaşı – müasir sosial siyasətin vacib elementlərindən biridir. Vətəndaşın əmək bazarında qarşılaşdığı gözlənilməz risklərə qarşı dövlətin təminatıdır. Bu sistem sadəcə maliyyə yardımı yox, həm də əmək bazarına yenidən qayıdış üçün bir körpü rolunu oynayır. Mühüm olan – bu imkandan qanuni, vicdanlı və məsuliyyətli şəkildə faydalanmaqdır. Dövlət öz üzərinə düşəni edir, vətəndaş da işsizlik dövrünü fürsətə çevirməli, bacarıqlarını inkişaf etdirməli və yeni iş imkanlarına açıq olmalıdır.

Ən Çox Verilən Suallar