İşsizlikdən Sığorta Haqqında Qanun: Ödənişin müddəti, Məqsədi

Sosial rifahın qorunması və vətəndaşların iqtisadi sabitliyinin təmin olunması dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən biridir. Bu siyasətin mühüm alətlərindən biri də sığorta sistemidir. Xüsusilə əmək bazarında qeyri-sabitlik, ixtisarlar və müəssisələrin bağlanması fonunda işsizlikdən sığorta anlayışı aktuallıq qazanır. Azərbaycan Respublikasında bu sahədə hüquqi baza 2017-ci ildə qəbul edilən “İşsizlikdən sığorta haqqında” Qanun ilə yaradılmışdır. Bu qanun işsiz qalmış şəxslərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi və onlara dövlət dəstəyinin hüquqi əsaslarının təmin olunması məqsədi daşıyır. “İşsizlikdən sığorta haqqında” Qanun iş yerlərinin itirilməsi nəticəsində gəlirini itirən şəxslərə maddi yardım göstərilməsini təmin edir. Eyni zamanda bu qanun əmək bazarının inkişafına dəstək vermək, işsiz şəxsləri aktiv məşğulluq tədbirlərinə cəlb etmək və iqtisadi stabilliyi qorumaq funksiyasını da yerinə yetirir. Bu məqalədə qanunun mahiyyəti, əhatə dairəsi, hüquqi tələbləri, sığorta haqqının ödənilməsi qaydası, faydalanma şərtləri, ödəniş məbləğləri, müddəti və aktual praktiki məsələlər ətraflı şəkildə izah olunur.

Qanunun qəbul edilmə səbəbləri və məqsədi

Azərbaycan Respublikasının “İşsizlikdən sığorta haqqında” Qanunu 30 iyun 2017-ci il tarixində qəbul edilmiş və 1 yanvar 2018-ci ildən etibarən qüvvəyə minmişdir. Qanunun məqsədi:

• Əmək qabiliyyətli şəxslərin işsiz qalması halında gəlir itkisinin qismən kompensasiyası
• Əmək bazarında aktiv tədbirlərlə işsizliyin azaldılması
• Sosial bərabərliyin qorunması və əhalinin rifah səviyyəsinin sabit saxlanması
• İxtisara düşən vətəndaşlara əlavə dəstək mexanizmlərinin yaradılması

Qanun sığorta sisteminin sosial müdafiə aləti kimi rolunu gücləndirir və vətəndaşların iqtisadi risklərdən qorunmasını təmin edir.

İşsizlikdən sığortanın əhatə dairəsi

Qanunun əhatə dairəsinə aşağıdakılar daxildir:

• Əmək müqaviləsi ilə çalışan işçilər
• Dövlət orqanlarında və dövlət müəssisələrində çalışanlar
• Müvəqqəti və ya müddətli əsaslarla işləyən şəxslər
• Özəl sektorda çalışan və sığorta haqları ödənilən şəxslər

Qanun işsizlikdən sığortanı könüllü deyil, məcburi sosial sığorta növü kimi müəyyən edir. Yəni işəgötürən və işçi qanunda müəyyən edilmiş faiz nisbətində mütəmadi olaraq bu fonda ödəniş etməlidir.

İşsizlikdən sığorta haqqı necə toplanır?

İşsizlikdən sığorta haqqı həm işəgötürən, həm də işçi tərəfindən ödənilir. Müvafiq olaraq:

• İşəgötürən tərəfindən – aylıq əmək haqqının 0,5%-i
• İşçi tərəfindən – aylıq əmək haqqının 0,5%-i

Bu ödənişlər Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna yönəldilir. Toplanan vəsait yalnız işsizlikdən sığorta məqsədləri üçün istifadə olunur: müavinət ödənişləri, peşə hazırlığı, özünüməşğulluq proqramları və s.

Misal: Əgər bir işçinin əməkhaqqı 800 AZN-dirsə, hər ay işəgötürən və işçi ayrı-ayrılıqda 4 AZN (800 x 0,5%) ödəniş edir. Nəticədə ayda cəmi 8 AZN sığorta haqqı yığılır.

Kimlər işsizlikdən sığorta ödənişi ala bilər?

Qanuna əsasən, aşağıdakı şəxslər bu sığortadan faydalana bilər:

• Son 24 ay ərzində ən azı 12 ay sığortalı iş stajı olanlar
• İşini aşağıdakı səbəblərdən itirənlər:
  • İşçi ixtisar nəticəsində azad olunubsa
  • Müəssisə fəaliyyətini dayandırıbsa
  • Əmək müqaviləsinin müddəti başa çatıbsa və yenilənməyibsə
• Rəsmi olaraq işsiz statusu almış şəxslər
• Məşğulluq Agentliyinə müraciət edib iş təkliflərini qəbul etməyə hazır olanlar

Qeyd: Əgər şəxs öz istəyi ilə işdən çıxıbsa, əmək intizamını pozduğuna görə və ya məhkəmə qərarı ilə işdən azad olunubsa, işsizlikdən sığorta ödənişinə iddia edə bilməz.

Sığorta ödənişi necə və nə qədər verilir?

Sığorta ödənişi əvvəlki əmək haqqına və sığorta stajına əsasən hesablanır. Qanunla müəyyən edilmiş sxemə görə:

• 12 aydan 36 aya qədər iş stajı olanlara – əvvəlki orta aylıq əmək haqqının 50%-i
• 36 aydan çox stajı olanlara – əvvəlki əmək haqqının 55%-i
• 60 aydan çox stajı olanlara – 60%-i

Məbləğin yuxarı və aşağı həddi hər il dövlət tərəfindən müəyyən edilən minimum yaşayış minimumuna və sığorta fondunun imkanlarına uyğun dəyişir.

Misal:

• Əgər vətəndaşın orta aylıq maaşı 700 AZN olubsa və onun 4 illik stajı varsa (yəni 48 ay), onda ona veriləcək aylıq ödəniş: 700 x 0.55 = 385 AZN olacaq.

Ödənişin müddəti

İşsizlikdən sığorta ödənişi 3 aydan 6 aya qədər müddət üçün verilir. Müddət sığorta stajına görə dəyişir:

Bu müddət ərzində şəxs məşğulluq orqanlarının təklif etdiyi işlərə baxmalı, peşə hazırlığı və digər dəstək tədbirlərində iştirak etməlidir.

İşsizlikdən sığorta fondunun idarə olunması

İşsizlikdən sığorta fondu Dövlət Məşğulluq Agentliyinin və Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin nəzarəti altında idarə olunur. Fondun vəsaitləri aşağıdakılara yönəldilir:

• İşsizlik müavinətləri
• Peşə hazırlığı kurslarının maliyyələşdirilməsi
• Özünüməşğulluq və təlim proqramları
• Məşğulluq tədbirləri və sosial layihələr

Bu fond dövlət büdcəsindən asılı deyil və tam şəkildə sığorta haqları hesabına maliyyələşir.

İşsizlikdən sığorta ödənişindən məhrum edilmə halları

Şəxs aşağıdakı hallarda işsizlikdən sığorta ödənişindən məhrum edilir:

• İşsiz statusu ləğv olunarsa
• Məşğulluq orqanlarının təklif etdiyi uyğun işdən imtina edilərsə
• Peşə hazırlığı və digər tədbirlərdə iştirak etməzsə
• Saxta sənəd və ya məlumat təqdim edərsə
• Xaricə daimi yaşamağa köçərsə

Bu hallarda ödəniş dərhal dayandırılır və ödənilən vəsaitin geri qaytarılması tələb oluna bilər.

İşsizlikdən sığorta və işsizlik müavinəti arasındakı fərq

Bu iki anlayış bəzən qarışdırılır, lakin əslində fərqlidirlər:

Onlayn müraciət imkanları

İşsizlikdən sığorta ödənişi üçün müraciət həm ənənəvi formada, həm də onlayn şəkildə həyata keçirilə bilər. Aşağıdakı platformalar istifadə üçün nəzərdə tutulub:

• www.e-sosial.az
• dma.gov.az
• “Məşğulluq” mobil tətbiqi (Android və iOS)

Onlayn müraciət zamanı ASAN Login vasitəsilə daxil olmaqla formalar doldurulur və sənədlər yüklənir.

Əlavə dəstək imkanları

Qanun təkcə sığorta ödənişi ilə məhdudlaşmır. İşsiz şəxslər həmçinin aşağıdakı dəstəklərdən faydalana bilər:

• Ödənişsiz peşə kursları
• Sertifikatlı təlimlər
• Özünüməşğulluq proqramları
• Sosial əmək yarmarkaları
• Rəqəmsal bacarıqların inkişafı təlimləri

Bu tədbirlər şəxsə yalnız müvəqqəti gəlir dəstəyi deyil, həm də daimi məşğulluq imkanı qazandırmaq məqsədi daşıyır.

“İşsizlikdən sığorta haqqında” Qanun, Azərbaycan Respublikasının sosial siyasətində əhəmiyyətli dönüş nöqtələrindən biridir. Bu qanun vətəndaşın əmək bazarında qarşılaşdığı gözlənilməz risklərə qarşı maliyyə təhlükəsizliyini təmin edir, onların rifahını qoruyur və yenidən iqtisadi aktivliyə qaytarılmasına kömək edir. Hüquqi baza yalnız müavinət verməklə kifayətlənmir, həm də insan potensialının inkişafına və uzunmüddətli məşğulluğun təmin olunmasına yönəlmişdir. Dövlət, vətəndaş və işəgötürənlər arasında sosial tərəfdaşlıq ruhunda qurulan bu sistem gələcək üçün dayanıqlı rifahın təməlini təşkil edir.

Ən Çox Verilən Suallar