İştahı Açan Dərmanlar: Kimlərə Uyğundur, Necə Təsir Edir?

İştah insan orqanizminin həyati funksiyalarından biridir. Orqanizmə enerji təmin edən əsas mənbə qidadır və bu enerji ehtiyacını qarşılamaq üçün beyin aclıq siqnalı verir. Lakin bəzi hallarda bu siqnal zəifləyir və ya tamamilə yox olur. Nəticədə iştahsızlıq meydana gəlir ki, bu da sağlamlıq baxımından ciddi nəticələrə səbəb ola bilər. Bəzi hallarda iştahsızlığın qarşısını almaq üçün həyat tərzinin dəyişdirilməsi, stressin azaldılması və ya qidalanma planının yenidən qurulması kifayət etsə də, bəzən farmakoloji müdaxilə, yəni iştah dərmanı istifadəsi vacib olur. İştahı artırmaq məqsədilə istifadə olunan dərmanlar müxtəlif səbəblərdən dolayı yemək yeməyən və ya çəkisini itirən insanlara yönəlik hazırlanmış preparatlardır. Bu dərmanlar fərqli təsir mexanizmlərinə malik olub, həm mərkəzi sinir sistemi, həm də maddələr mübadiləsi üzərində işləyir.

İştah Dərmanı Nədir?

İştah dərmanı – qida qəbul etmə istəyini artırmaq məqsədi ilə istifadə olunan farmakoloji və ya təbii mənşəli vasitədir. Bu dərmanlar adətən aşağıdakı qruplara aiddir:

• Farmakoloji (reseptli) dərmanlar
• Bitki tərkibli və təbii əlavələr
• Vitamin və mineral kompleksləri
• Uşaqlar üçün xüsusi formulalar

Bu preparatlar orqanizmin enerji balansını normallaşdırmaq, qida qəbulunu artırmaq, bədən çəkisinin itirilməsinin qarşısını almaq və ümumi sağlamlıq səviyyəsini yüksəltmək məqsədilə təyin olunur.

İştah Dərmanlarının Tətbiq Sahələri

İştahı artırmaq üçün dərmanlar adətən aşağıdakı hallarda istifadə olunur:

• Xroniki iştahsızlıq – stress, depressiya və ya digər psixoloji hallardan qaynaqlanan qida istəksizliyi.
• Onkoloji xəstəliklər – kimyaterapiya və şüa terapiyasından sonra ortaya çıxan iştah azalması.
• Uşaqlarda və yeniyetmələrdə yeməkdən imtina – inkişaf pozğunluğu və ya uşaq anoreksiyası hallarında.
• Qocalarda iştah azalması – yaşla əlaqəli metabolik dəyişikliklər nəticəsində.
• Yemək pozğunluqları – nevroloji və psixoloji əsaslı qida qəbulunda dəyişikliklər.

Bəzən bu dərmanlar çəki artırmaq istəyən, arıqlığı bədən quruluşu və sağlamlıq üçün problemə çevrilən şəxslərə də təyin oluna bilər.

Ən Məşhur İştah Dərmanı Növləri

 Siproheptadin (Peritol)

Antihistamin qrupa daxil olan bu dərman mərkəzi sinir sistemi vasitəsilə iştahı artırır. Xüsusilə uşaqlarda və anoreksiya nervoza diaqnozu olan şəxslərdə istifadə olunur.
Təsiri:

• Qısa zamanda yemək istəyini artırır
• Yuxululuq və sakitləşdirici təsir göstərə bilər

 Megestrol asetat (Megace)

Hormonal əsaslı dərmandır, xərçəng və AİDS xəstələrində kəskin arıqlamanın qarşısını almaq məqsədilə istifadə edilir.
Təsiri:

• Qadın hormonlarına bənzər təsir
• Güclü iştah açıcı təsirə malikdir

 Deksametazon (kortikosteroidlər)

İltihabəleyhinə dərman olmaqla yanaşı bəzi hallarda iştahı stimullaşdırır. Lakin uzunmüddətli istifadəsi arzuolunmazdır.
Təsiri:

• Əzələ kütləsinin artırılması
• Yan təsirləri çox olduğundan diqqətlə istifadə olunmalıdır

 Vitamin və mineral kompleksləri

Xüsusilə B qrupu vitaminləri, sink, maqnezium və D vitamini bədənə enerji və iştah siqnallarının ötürülməsində vacib rol oynayır.
Təsiri:

• Enerjini artırır
• Təbii və təhlükəsiz üsuldur

 Bitki mənşəli preparatlar və əlavələr

Raziyə (fenxəl), zəncəfil, nanə, darçın kimi bitkilərdən hazırlanan siroplar, kapsullar və çaylar.
Təsiri:

• Yüngül, lakin davamlı təsir
• Həzm sistemini stimullaşdırır

İştah Dərmanlarının Təsir Mexanizmləri

İştah dərmanları fərqli mexanizmlərlə işləyir. Əsas təsir mexanizmləri bunlardır:

• Mərkəzi sinir sisteminə təsir – beyində hipotalamus bölgəsinə təsir etməklə aclıq hissini gücləndirir
• Metabolizmi tənzimləmə – bədənə daha çox enerji ehtiyacı hiss etdirir
• Mədə və bağırsaq hormonlarının ifrazını artırma – qida qəbuluna təkan verir
• Dad və qoxu reseptorlarının həssaslığını artırma – qidanın daha cəlbedici görünməsinə səbəb olur

Kimlər üçün uyğun deyil?

İştah dərmanları hər kəs üçün uyğun deyil. Aşağıdakı şəxslərdə istifadəsi risklidir və həkim nəzarəti vacibdir:

• Şəkərli diabet xəstələri
• Qalxanabənzər vəz xəstəlikləri olanlar
• Yüksək təzyiq və ürək-damar sistemi problemi olanlar
• Hamilə və süd verən qadınlar
• Psixoloji pozğunluğu olan şəxslər (xüsusilə anoreksiya və bulimiya diaqnozu ilə)

Uşaqlarda İştah Dərmanlarından İstifadə

Uşaqlarda iştahsızlıq olduqda dərhal dərmana müraciət etmək düzgün deyil. Əvvəlcə:

• Rasion qiymətləndirilməli
• Psixoloji vəziyyət araşdırılmalı
• Fiziki fəaliyyət və yuxu rejimi nəzərdən keçirilməlidir

Lazım olarsa, uşaqlara uyğun formulalar və bitki mənşəli siroplar həkim təyinatı ilə verilməlidir. Məşhur uşaq preparatlarına Peritol, Apetamin və bəzi təbii qidalandırıcı şərbətlər daxildir.

Mümkün Yan Təsirlər

İştah dərmanlarının uzunmüddətli istifadəsi bəzi mənfi təsirlərə səbəb ola bilər:

• Yuxululuq və diqqət azalması
• Həddən artıq çəki artımı və piylənmə
• Qaraciyər və böyrək funksiyalarına yük
• Hormon balansında pozuntu
• Ürək döyüntüsündə dəyişikliklər

Bu səbəblə bu cür dərmanlar yalnız həkim təyinatı ilə və nəzarət altında qəbul edilməlidir.

İştah Dərmanı Yerinə Alternativ Yollar

İştah dərmanlarına başlamazdan öncə bəzi təbii və davranış yönümlü metodlar sınana bilər:

• Nizamlı yemək saatları yaratmaq
• Kiçik porsiyalarla, lakin tez-tez qidalanmaq
• Fiziki aktivliklə metabolizmi canlandırmaq
• Rasiona dadlı və rəngarəng yeməklər əlavə etmək
• Stressin idarə olunması üçün psixoloji dəstək almaq
• Vitamin çatışmazlıqlarını testlə müəyyənləşdirib aradan qaldırmaq

Həkim Tövsiyəsi Olmadan İstifadə Risklidir

İştah dərmanları apteklərdə sərbəst şəkildə satıla bilər, lakin bu, onların təhlükəsiz olduğu anlamına gəlmir. Ən çox edilən səhv – internet tövsiyələrinə əsaslanaraq dərman qəbul etməkdir. Halbuki:

• Hər bir orqanizmin fərdi xüsusiyyətləri var
• Doza, istifadə müddəti və uyğun preparat yalnız müayinə əsasında təyin edilməlidir
• Yan təsirlər və dərman qarşılıqlı təsirləri nəzərə alınmalıdır

İştah dərmanları müəyyən hallarda çox faydalı ola bilər və sağlamlığa müsbət təsir göstərir. Lakin bu dərmanlar qida əvəzi deyil, yalnız dəstəkləyici vasitədir. Onlardan düzgün və nəzarətli şəkildə istifadə olunduqda iştahsızlıqla mübarizədə effektiv nəticələr əldə etmək mümkündür. Ən əsas şərt – səbəbə yönəlmək, yəni niyə iştah azalıbsa, həmin səbəbi tapıb müalicə etməkdir. Hər hansı dərman qəbul etməzdən öncə mütləq tibbi məsləhət alınmalı və sağlamlıq riski qiymətləndirilməlidir.

Ən Çox Verilən Suallar