İşverən Anlayışı: Hüquqlar, Öhdəliklər 

Müasir əmək bazarında “işverən” anlayışı yalnız insanlara iş verən şəxs kimi yox, eyni zamanda iqtisadiyyatın və sosial inkişafın əsas sütunlarından biri kimi qəbul olunur. İşverənlər istər dövlət sektoru, istərsə də özəl sektor daxilində işçi qüvvəsini idarə edən, əmək münasibətlərini tənzimləyən və iqtisadi dövriyyəyə mühüm töhfə verən hüquqi və ya fiziki şəxslərdir. Onlar işçilərlə müqavilə bağlayır, əmək şəraiti yaradır, sosial öhdəliklərə cavabdeh olur və qanunvericilik çərçivəsində fəaliyyət göstərirlər.

İşverən nə deməkdir?

İşverən, əmək müqaviləsi əsasında işçi ilə əmək münasibətlərinə girən və əmək haqqı ödəməklə onun işindən faydalanan hüquqi və ya fiziki şəxsdir. Əmək Məcəlləsinə əsasən, işverən özəl şəxs, dövlət qurumu, kommersiya təşkilatı və ya qeyri-kommersiya birliyi ola bilər.

İşverənin əsas vəzifəsi, işçiyə uyğun iş şəraiti yaratmaq, əmək haqqını vaxtında ödəmək, sosial sığorta haqlarını köçürmək və əmək hüquqlarına hörmət etməkdir.

İşverənin hüquqları

İşverənin əmək münasibətləri çərçivəsində müəyyən hüquqları vardır. Bu hüquqlar qanunla qorunur və idarəetmənin əsas vasitəsidir:

• İşçi seçmək və işə qəbul etmək
• Əmək müqaviləsini şərtləndirmək və ləğv etmək
• İşçilərə nizam-intizam tədbirləri tətbiq etmək
• Əmək funksiyalarını müəyyənləşdirmək və dəyişmək
• İşçilərin peşə hazırlığını təmin etmək və tələb etmək
• İş prosesinə nəzarət etmək

Bu hüquqların həyata keçirilməsi zamanı işverən əmək qanunvericiliyinin çərçivəsində qalmalı və işçinin hüquqlarını pozmamalıdır.

İşverənin vəzifələri

İşverənin əsas öhdəlikləri birbaşa işçi ilə bağlıdır. Bu vəzifələrə aşağıdakılar daxildir:

• Əmək müqaviləsini yazılı formada bağlamaq
• Əmək haqqını vaxtında ödəmək
• İşçinin sağlam və təhlükəsiz iş şəraitini təmin etmək
• Sosial sığorta haqlarını dövlət fonduna köçürmək
• İşçinin şəxsi məlumatlarını qorumaq
• Əmək qanunlarına əməl etmək

Əgər işverən bu vəzifələri yerinə yetirmirsə, hüquqi məsuliyyət daşıyır və işçi məhkəməyə müraciət edə bilər.

İşverən və işçi münasibətləri

Əmək münasibətləri iki əsas tərəf arasında qurulur: işverən və işçi. Bu münasibətlər əmək müqaviləsi vasitəsilə rəsmiləşdirilir. Müqavilədə aşağıdakılar yer alır:

• İş yerinin adı və hüquqi ünvanı
• İşçinin vəzifəsi və funksiyaları
• Əmək haqqı və ödəniş şərtləri
• İş saatları və istirahət vaxtları
• Əmək şəraitinə dair tələblər
• Müqavilənin qüvvədə olduğu müddət

Bu münasibət qarşılıqlı hörmət və əmək qanunlarına uyğun şəkildə tənzimlənməlidir.

İşverən və vergi öhdəlikləri

İşverənin vergi və sığorta üzrə bir sıra öhdəlikləri mövcuddur. Bu, həm dövlətə qarşı, həm də işçinin sosial təminat hüququ baxımından vacibdir:

• Gəlir vergisi tutmaq və büdcəyə ödəmək
• Sosial sığorta və işsizlik sığortası haqlarını hesablamaq və köçürmək
• Əmək haqqından tutulan məbləğləri düzgün hesablamaq
• Elektron hesabat təqdim etmək

İşverən bu öhdəlikləri yerinə yetirmədikdə maliyyə sanksiyaları ilə üzləşə bilər.

İşverənin sosial məsuliyyəti

İşverənin vəzifəsi yalnız əmək müqaviləsi ilə məhdudlaşmır. Onun cəmiyyətə və əməkdaşlarına qarşı etik və sosial məsuliyyəti də mövcuddur:

• İşçilərin rifahı və peşə inkişafı üçün şərait yaratmaq
• Gender bərabərliyinə və inklüzivliyə əməl etmək
• Ətraf mühitə zərər verməyən istehsal və xidmətlər təklif etmək
• Yerli icmalarla əməkdaşlıq və sosial layihələrə dəstək vermək

Müasir dövrdə bu amillər brend imici və işəgötürən reputasiyası üçün xüsusi önəm daşıyır.

İşverən kimi fəaliyyət göstərmək üçün şərtlər

Hər kəs işverən ola bilməz. Bunun üçün aşağıdakı şərtlər yerinə yetirilməlidir:

• Hüquqi və ya fiziki şəxs olaraq qeydiyyatdan keçmək
• Vergi ödəyicisi kimi dövlət orqanlarında qeydiyyata alınmaq
• İşəgötürmə hüququnu təmin edən əmək müqaviləsi formalaşdırmaq
• Sosial müdafiə və sığorta sistemlərinə qoşulmaq

İşverən kimi fəaliyyət göstərmək hüquqi məsuliyyət tələb edir və qanunvericiliyin pozulması halında inzibati və ya cinayət məsuliyyəti yarana bilər.

İşverənin Əmək Məcəlləsindəki rolu

Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsində işverənin hüquq və vəzifələri dəqiq şəkildə göstərilmişdir. Məcəllədə qeyd olunur:

• Hər bir işverən əmək müqaviləsi bağlamalıdır
• İşçinin hüquqlarını pozmaq yolverilməzdir
• Əmək mübahisələri hüquqi çərçivədə həll olunmalıdır
• İxtisarlar zamanı əvvəlcədən xəbərdarlıq edilməli və kompensasiya ödənilməlidir

Əmək Məcəlləsi işçi və işverən münasibətlərində balans yaratmağı, hər iki tərəfi qanun qarşısında bərabər tutmağı hədəfləyir.

İşverənin iqtisadiyyatda rolu

İşverənlər istər mikro səviyyədə (kiçik biznes), istərsə də makro səviyyədə (korporasiyalar) ölkə iqtisadiyyatının mühərriki hesab olunur. Onlar:

• Yeni iş yerləri yaradır
• İnnovasiyaları həyata keçirir
• İstehsalı və xidmət sektorunu inkişaf etdirir
• Dövlət büdcəsinə vergi ödəyərək maliyyə axınını təmin edir

İşverənin rolu yalnız əmək bazarı ilə məhdudlaşmır, həm də sosial sabitlik və rifahın qorunmasında mühüm rol oynayır.

İşverən yalnız bir müəssisəni idarə edən şəxs deyil, həm də əmək münasibətlərinin əsas tərəfi, sosial sabitliyin təminatçısı və iqtisadi inkişafın daşıyıcısıdır. Hüquqi və etik baxımdan işverən olmaq məsuliyyət tələb edir. Ədalətli əmək şərtləri, şəffaf idarəçilik və insan resurslarına hörmət, həm işçilərin, həm də ümumi cəmiyyətin rifahını artıran əsas faktorlardır.

Ən Çox Verilən Suallar