İT: Mahiyyəti, Əsasları 2025

İnformasiya texnologiyaları – qısaca İT – bu gün həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Gündəlik məişətdən tutmuş biznes mühitinə, dövlət idarəçiliyindən təhsilə qədər bütün sahələrdə İT-nin təsiri hiss olunur. Rəqəmsallaşmanın qlobal sürət qazandığı bir vaxtda Azərbaycan da bu prosesdən geri qalmır. İT sahəsinin imkanları, gətirdiyi yeniliklər və karyera perspektivləri xüsusilə gənclər və müasir biznes strukturları üçün aktual mövzulardandır. Son illərdə ölkədə İT sahəsinə maraq əhəmiyyətli dərəcədə artıb, dövlət tərəfindən bu sektorun inkişafı üçün müxtəlif təşəbbüslər həyata keçirilir.

İT nədir?

İnformasiya texnologiyaları – yəni İT – ən sadə dildə desək, məlumatların əldə olunması, emalı, saxlanılması və ötürülməsi üçün istifadə olunan hər cür texnoloji vasitələri və proqram təminatlarını özündə birləşdirir. Burada kompüterlər, serverlər, şəbəkə infrastrukturundan tutmuş mobil tətbiqlər və bulud texnologiyalarına qədər geniş spektr nəzərdə tutulur. İT-nin əsas məqsədi informasiyanın doğru, təhlükəsiz və tez bir şəkildə idarə olunmasına şərait yaratmaqdır. Müasir dövrdə istənilən şirkət və ya dövlət qurumu İT-nin köməyi ilə idarəetməni optimallaşdırır, səmərəliliyi və sürəti artırır.

Azərbaycanda İT sahəsinin inkişafı

Azərbaycanda informasiya texnologiyaları sektoru son illərdə dinamik inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Rəqəmsal transformasiya dövlət səviyyəsində prioritetlərdən biri kimi seçilib. “Technest” təqaüd proqramı çərçivəsində minlərlə gənc İT ixtisasları üzrə təhsil alır, startaplar və texnoparklar üçün münbit şərait yaradılır. Rəqəmsal İdarəetmə və İnnovasiya Agentliyi, İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyi kimi dövlət qurumları da texnologiya sektorunun inkişafında fəal iştirak edir. Azərbaycan universitetlərində informasiya texnologiyaları ixtisaslarının populyarlaşması, həmçinin özəl kursların, onlayn təlim platformalarının geniş yayılması ölkədə İT savadlılığının yüksəlməsinə təsir edir.

Azərbaycanda İT-nin tətbiqi və populyar sahələri

İT Azərbaycanda təkcə proqramlaşdırma və kompüter dəstəyi ilə məhdudlaşmır. Səhiyyədə elektron reseptlər, bank sektorunda onlayn ödəniş sistemləri, dövlət qurumlarında e-xidmətlər, kütləvi informasiya vasitələrində rəqəmsal mediadan istifadəyə qədər geniş yayılıb. Xüsusilə aşağıdakı sahələrdə İT-nin rolu və peşəkar ehtiyacı sürətlə artır:

Proqramlaşdırma və proqram təminatı hazırlanması

Azərbaycanda JavaScript, Python, Java, C# kimi proqramlaşdırma dilləri populyarlıq qazanıb. Veb saytların, mobil tətbiqlərin, müxtəlif sistemlərin yaradılması üzrə mütəxəssislərə ciddi ehtiyac duyulur. “Full-stack” proqramçılar və proqram təminatı arxitekturaları üzrə biliklər bazarda yüksək qiymətləndirilir.

Kibertəhlükəsizlik

Kibertəhlükəsizlik informasiya sistemlərinin, istifadəçi məlumatlarının və korporativ şəbəkələrin qorunması üçün vacib sahədir. Azərbaycan bank sektorunda, dövlət və özəl müəssisələrdə kibertəhlükəsizliyə olan tələbat hər il artır. Bu sahədə çalışanlar sistemlərin təhlükəsizliyini təmin edir, riskləri minimuma endirir və hücumların qarşısını alır.

Data analitika və məlumat elmi

Məlumat analitikası şirkətlərin strateji qərarlarını statistik təhlil, böyük verilənlər (Big Data) və maşın öyrənməsi üsulları ilə dəstəkləyir. Marketinqdən tutmuş maliyyə idarəçiliyinə qədər hər sahədə data analitika üzrə peşəkarlar axtarılır.

Rəqəmsal marketinq və dizayn

Məhsulların və xidmətlərin rəqəmsal platformalarda tanıdılması, vizual dizaynların hazırlanması, sosial media strategiyalarının qurulması üçün bu sahənin mütəxəssisləri vacibdir. Kreativ və texniki bacarıqları birləşdirən mütəxəssislər böyük bazar payına sahibdir.

Bulud texnologiyaları və şəbəkə idarəetməsi

İri şirkətlərdə, dövlət qurumlarında və orta sahibkarlıqda şəbəkə administratorları və bulud texnologiyalar üzrə mütəxəssislər sistemin fasiləsiz və təhlükəsiz işləməsinə zəmanət verir.

Azərbaycanda İT üzrə təhsil və öyrənmə imkanları

Azərbaycanda İT sahəsində bilik və bacarıq qazanmaq üçün geniş seçim imkanı var. Dövlət və özəl universitetlərdə informasiya texnologiyaları, kompüter mühəndisliyi, proqram təminatı mühəndisliyi, informasiya təhlükəsizliyi ixtisasları üzrə bakalavr və magistr proqramları təklif olunur. Bundan əlavə, bir çox özəl kurs mərkəzləri (Code Academy, Step IT Academy, Coders Azerbaijan və s.), həmçinin dövlət layihələri (Technest və s.) bu sahəyə maraq göstərənlərə baza və ixtisaslaşmış kurslar təklif edir. Onlayn platformalarda (Coursera, Udemy, edX, DataCamp və s.) İT-nin bütün sahələri üzrə dünya səviyyəli kurslar mövcuddur.

İT-nin öyrənilməsində əsas addımlar:

1. Sahəni seçmək: Əvvəlcə sizi maraqlandıran istiqaməti (proqramlaşdırma, kibertəhlükəsizlik, data analitika və s.) müəyyən edin.
2. Baza bilikləri əldə etmək: İT-nin əsas anlayışları, kompüterlərin quruluşu, proqramlaşdırmanın başlanğıc səviyyəsi öyrənilməlidir.
3. Kurs və təlimlərə yazılmaq: Rəsmi kurslardan və ya onlayn dərsliklərdən istifadə edin.
4. Praktiki təcrübə: Kiçik layihələr üzərində işləyin, şəxsi portfel yaradın, açıq kodlu layihələrə qoşulun.
5. Sertifikatlar: Beynəlxalq səviyyədə tanınan sertifikatlar (CompTIA, Microsoft, Cisco, AWS və s.) İT karyerasında üstünlük verir.
6. Davamlı təhsil: Sürətlə dəyişən texnologiyalar fonunda daim yeni biliklər öyrənmək əsas şərtdir.

Azərbaycanda İT sahəsində maaşlar və gələcək perspektivlər

Azərbaycanda İT üzrə əməkhaqqı ixtisasdan, iş təcrübəsindən və işlədiyiniz şirkətin səviyyəsindən asılı olaraq dəyişir. Son rəsmi statistikaya əsasən, 2024-cü ildə informasiya və rabitə sahəsində orta aylıq maaş 1670-1800 manat aralığında olub. Özəl sektorda çalışan təcrübəli proqramçılar və sistem administratorlarının aylıq qazancı 2500-5500 manata, hətta daha yuxarı rəqəmlərə çata bilər. Junior (başlanğıc səviyyə) mütəxəssislər 600-900 manat arası, middle səviyyə proqramçılar 1200-2000 manat, senior mütəxəssislər isə 2500-5500 manat və daha yüksək maaşlar alır. Kibertəhlükəsizlik üzrə mütəxəssislər, data analitiklər və sistem administratorları üçün də oxşar əməkhaqqı aralıqları mövcuddur.

İT sahəsinin cazibədarlığını artıran əsas amillərdən biri də budur ki, peşəkar bacarıqlara sahib olanlar üçün yerli və beynəlxalq əmək bazarında daim açıq vakansiyalar var. İT üzrə təcrübə və bilik səviyyəsi yüksəldikcə əməkhaqqı və karyera yüksəlişi sürətlə artır.

Azərbaycanda informasiya texnologiyaları sahəsi artıq gələcəyin deyil, bugünün ən aktual və perspektivli istiqamətlərindən birinə çevrilib. Həm dövlət, həm də özəl sektorun İT-nin inkişafına verdiyi önəm, ölkədə peşəkar İT mütəxəssislərinə olan ehtiyacın artması, təhsil imkanlarının genişlənməsi bu sahəni seçənlər üçün əlverişli mühit formalaşdırır. Karyerasını İT sahəsində qurmaq istəyənlər üçün əsas şərt daim yeni biliklərə açıq olmaq, praktiki bacarıqlara fokuslanmaq və texnologiyadakı yenilikləri izləməkdir. Bu yolda səbrli və məqsədyönlü olan hər kəs, böyük uğurlara imza ata bilər.

Ən Çox Verilən Suallar