İnsan sağlamlığı müxtəlif amillərdən və xəstəliklərdən təsirlənə bilər. Azərbaycanın regionlarında hələ də tez-tez rast gəlinən və adət-ənənələrlə bağlı maraqlı məqamları olan xəstəliklərdən biri də itdirsəyi xəstəliyidir. İtdirsəyi, xüsusilə kənd yerlərində və xalq təbabətində adı tez-tez hallanan bir sağlamlıq problemidir. Hər kəs bu adla rastlaşsa da, çox vaxt onun nə mənşəyi, nə səbəbləri, nə də nəticələri barədə elmi və tibbi biliklər yetərli səviyyədə olmur.

İtdirsəyi Xəstəliyinin Mənşəyi və Terminologiyası

İtdirsəyi termini Azərbaycan dilinin lüğətində qədim zamanlardan mövcuddur. Xalq arasında “itdirsəyi” kimi adlandırılan bu xəstəlik elmi ədəbiyyatda müxtəlif adlarla qeyd olunur. Tibbdə bu hal adətən limfa düyünlərinin iltihabı və ya limfadenit adlanır. Limfa düyünləri bədənin müdafiə sistemi kimi mühüm rol oynayır və infeksiya, zədə, bəzi hallarda isə xroniki xəstəliklər nəticəsində iltihablaşır. Xalq arasında bu xəstəliyin adının belə seçilməsi müxtəlif mifoloji və məişət əfsanələri ilə də bağlıdır. Adətən, “it dirsəyi” insan bədənində əl, qol və ya boyun nahiyəsində sərt, ağrılı, bəzən qızarmış bir şişkinlik şəklində təzahür edir.

İtdirsəyi Xəstəliyinin Yaranma Səbəbləri

İtdirsəyi xəstəliyi bir neçə səbəbdən yarana bilər. Əsas səbəblər aşağıdakı kimi qruplaşdırılır:

Bu səbəblərin hər biri özünəməxsus simptomlarla müşayiət olunur. Xüsusilə uşaq yaşlarda və zəif immunitetli şəxslərdə tez-tez müşahidə olunur.

Klinik Əlamətlər və Gedişat

İtdirsəyi xəstəliyinin ən səciyyəvi klinik əlamətləri aşağıdakılardır:

1. Şişkinlik – Limfa düyününün böyüməsi və sərtləşməsi
2. Ağrı – Adətən ağrı şişkinlik olan nahiyədə hiss edilir, bəzən toxunarkən daha da güclənir.
3. Qızartı və istilik – İltihablaşmış nahiyədə dərinin rənginin qızarması və istiliyin artması.
4. Ümumi zəiflik – Bədən temperaturunun yüksəlməsi, halsızlıq, iştahanın azalması.
5. Bəzən irinləmə – Xüsusilə bakterial infeksiyalarda şişkinlik içində irin əmələ gələ bilər.

Limfa düyünlərinin ən çox təsirləndiyi nahiyələr – boyun, qoltuqaltı, qasıq və dirsək bükümü kimi yerlərdir.

İtdirsəyi Xəstəliyinin Gediş Forması və Fəsadlar

İtdirsəyi xəstəliyinin gedişi və sonrakı fəsadları fərqli ola bilər. Erkən və düzgün müalicə olunmadıqda, aşağıdakı ağırlaşmalar baş verə bilər:

• Abses əmələ gəlməsi – Limfa düyünündə irin toplanması, cərrahi müdaxilə tələb edə bilər.
• Fistula yaranması – Xroniki irinli proseslərdə dəri üzərində kanal yaranması.
• Qan infeksiyası (sepsis) – İnfeksiya qan dövranına yayıldıqda həyati təhlükəli ola bilər.
• Xroniki limfadenit – Limfa düyünləri uzun müddət sərt və böyük qalır.

Diaqnostika: İtdirsəyi Necə Müəyyən Edilir?

İtdirsəyi xəstəliyinin diaqnozu üçün həm kliniki müayinə, həm də laborator analizlər vacibdir. Proses adətən belə aparılır:

• Həkim baxışı və palpasiya – Limfa düyününün ölçüsü, ağrılı olub-olmaması, dəri rəngi və temperaturu qiymətləndirilir.
• Qan analizləri – Ümumi qan analizi, leykositlərin səviyyəsi və digər göstəricilər infeksiya barədə məlumat verir.
• Ultrasəs müayinəsi – Düyünün quruluşu və içərisində maye olub-olmaması yoxlanılır.
• Bəzən biopsiya – Uzunmüddətli və ya şübhəli hallarda düyündən nümunə götürülür.

Müalicə Yolları və Xalq Təbabətində İtdirsəyi

İtdirsəyi xəstəliyinin müalicəsi xəstəliyin səbəbinə uyğun olaraq fərqlənir. Müalicə əsasən aşağıdakı istiqamətlərdə aparılır:

1. Antibiotiklərlə müalicə – Bakterial infeksiyalar zamanı həkim tərəfindən təyin olunan antibiotiklər istifadə olunur.
2. İltihabəleyhinə vasitələr – Ağrı və şişkinlik azaldılması üçün qeyri-steroid iltihabəleyhinə dərmanlar tətbiq edilir.
3. Cərrahi müdaxilə – İrin toplandığı və abses yarandığı hallarda cərrahi müdaxilə tələb olunur.
4. Dəstəkləyici müalicə – Bol maye qəbulu, vitaminlərlə zəngin qidalanma, istirahət və gigiyenaya riayət etmək vacibdir.

Xalq təbabətində isə müxtəlif kompreslər, bitki dəmləmələri, bal və digər məhsullardan istifadə geniş yayılıb. Lakin bu üsullar yalnız həkim məsləhəti ilə və əsas müalicəyə əlavə olaraq istifadə edilməlidir.

Xalq İnancında və Mədəniyyətdə İtdirsəyi

Azərbaycanın bir çox bölgəsində itdirsəyi haqqında müxtəlif inanclar və xalq təbabəti reseptləri mövcuddur. Bəziləri hesab edir ki, itdirsəyi bədənin daxilindəki “soyuq”un və ya “çirkabın” nəticəsidir. Bəzi ailələrdə xəstəlik baş verəndə yaşlı qadınlar xüsusi dualar oxuyur, bəziləri isə istilik vermə, kətan yağı ilə masaj və ya xüsusi otlarla kompres kimi üsullardan istifadə edir. Həmçinin “it dirsəyi”nin məhz it dişləməsi ilə əlaqəsi olduğu düşünülür, lakin bu yanlış inancdır. Xəstəliyin elmi izahı limfa düyünlərinin iltihabıdır və yoluxucu xəstəliklərlə əlaqəlidir.

Profilaktika və Qarşısının Alınması

İtdirsəyi xəstəliyinin qarşısını almaq üçün əsas profilaktik tədbirlər aşağıdakı kimi təsnif edilə bilər:

• Şəxsi gigiyenaya riayət etmək
• Yaraların və cızıqların vaxtında dezinfeksiya olunması
• İmmunitetin gücləndirilməsi (sağlam qidalanma, istirahət, vitaminlər)
• İnfeksion xəstəliklər zamanı vaxtında həkimə müraciət etmək
• Uşaqlarda gigiyenik qaydalara ciddi nəzarət etmək

Uşaqlarda və Yaşlılarda Xəstəliyin Xüsusiyyətləri

İtdirsəyi xəstəliyi ən çox uşaqlarda rast gəlinir. Uşaqların immun sistemi hələ tam formalaşmadığı üçün onlar tez-tez virus və bakterial infeksiyalara yoluxurlar. Yaşlı insanlarda isə xroniki xəstəliklər və zəifləmiş immunitet səbəbindən xəstəliyin gedişi daha ağır ola bilər.

İtdirsəyi Xəstəliyi və Digər Bənzər Xəstəliklər

Limfa düyünlərinin böyüməsi ilə müşayiət olunan digər xəstəliklərlə itdirsəyi bəzən səhv salına bilər. Bu baxımdan həkimlərin müayinə və diaqnostikasına ehtiyac var. Aşağıda fərqləndirici cəhətləri bir cədvəldə təqdim olunur:

Hissələrə Bölməklə İtdirsəyi Xəstəliyinin Əsas Xüsusiyyətləri

1. Səbəb: Bakterial və virus infeksiyaları, dəridə zədələr.
2. Əlamət: Limfa düyünündə şişkinlik, ağrı, qızartı, bəzən irin.
3. Diaqnostika: Həkim müayinəsi, qan analizi, ultrasəs və zərurət olduqda biopsiya.
4. Müalicə: Antibiotiklər, iltihabəleyhinə dərmanlar, cərrahi müdaxilə və dəstəkləyici tədbirlər.
5. Profilaktika: Gigiyena, immunitetin gücləndirilməsi, infeksiyaların vaxtında müalicəsi.

İtdirsəyi Xəstəliyinin Sosial Təsiri və Maarifləndirici Tədbirlər

İtdirsəyi xəstəliyi hər nə qədər ciddi təhlükə yaratmasa da, bəzi hallarda yanlış müalicə və gecikmiş tibbi müdaxilə həyat üçün riskli nəticələrə səbəb ola bilər. Xüsusilə kənd yerlərində səhiyyə xidmətlərinə gec müraciət və xalq arasında yayılan səhv inanclar xəstəliyin uzanmasına, ağırlaşmasına gətirib çıxarır. Maarifləndirici tədbirlər, valideynlər və müəllimlər arasında təbliğat işinin gücləndirilməsi, əhalinin gigiyena qaydalarına riayət etməyə təşviq edilməsi mühüm rol oynayır.

İtdirsəyi xəstəliyi Azərbaycanda və digər regionlarda hələ də geniş yayılmış sağlamlıq problemlərindən biridir. Xalq arasında adət-ənənələrlə bağlı olan bu xəstəlik elmi baxımdan limfa düyünlərinin iltihabı kimi qəbul edilir və müxtəlif infeksiyaların nəticəsi olaraq ortaya çıxır. Müasir tibbin imkanları və düzgün yanaşma ilə bu xəstəlik müvəffəqiyyətlə müalicə edilə, vaxtında tədbir görülərsə fəsadlar tam qarşısı alına bilər. Əsas məqsəd əhalinin düzgün maarifləndirilməsi, gigiyenik normalara əməl olunması və həkimə vaxtında müraciət etmənin təşviq edilməsidir. Xalq arasında formalaşan səhv inanclar isə tədricən aradan qaldırılmalıdır. Sağlam həyat tərzi, immunitetin gücləndirilməsi və profilaktik tədbirlər sayəsində itdirsəyi xəstəliyinin yayılmasının qarşısı xeyli dərəcədə alınır.

Ən Çox Verilən Suallar