İtə Aid Atalar Sözləri: Mənaları, Məsəllər

İt insan tarixində ən qədim və yaxın dostlardan biri sayılır. Azərbaycan xalq mədəniyyətində it həm sədaqət, qoruyucu, həm də bəzən ironik və tənqidi obraz kimi təqdim olunur. Qədim dövrlərdən bu günə qədər kənd və şəhər həyatında itin yeri fərqli olsa da, hər iki mühitdə it insanlar üçün vacib varlıq kimi qəbul edilir. Xalq təsərrüfatında, ovçuluqda, maldarlıqda, həyətyanı təsərrüfatda itlər həm təhlükəsizlik, həm sadiqlik, həm də dostluq rəmzi kimi dəyərləndirilir.

Azərbaycan atalar sözləri və deyimlərində it obrazı müxtəlif məqamlarla və məna çalarları ilə işlənir. Bəzən müsbət, bəzən mənfi mənada olsa da, it hər zaman cəmiyyətin, insanların münasibətinin, xalqın hikmətinin güzgüsü olur. Atalar sözləri arasında itə aid misallar həm sadə gündəlik həyat təcrübəsini, həm də dərin mənəvi dəyərləri, davranış normativlərini əks etdirir. Folklor nümunələrində itin sədaqəti, ehtiyatı, bəzən də ağılsızlığı və qeyri-adekvat davranışı xalq həyatının müxtəlif mərhələlərində iz buraxıb. Bütün bunlar it mövzusunu Azərbaycan folklorunda və atalar sözlərində zəngin və çoxşaxəli edir.

Atalar Sözlərinin İctimai və Tərbiyəvi Rolu

Atalar sözləri əsrlər boyu xalq təfəkkürünün, həyat təcrübəsinin, sosial münasibətlərin müdrik ifadəsi olub. İtə aid atalar sözləri təkcə heyvana deyil, insanlara, onların xarakterinə, davranışına və cəmiyyətin strukturuna dair dərin metaforik və bəzən sarkastik yanaşmaları özündə birləşdirir. Azərbaycan folklorunda atalar sözləri və deyimlər nəsillərdən-nəsillərə ötürülərək, ailə tərbiyəsində, ictimai münasibətlərdə, gündəlik məişətdə böyük rol oynayır. Bu nümunələr vasitəsilə insanlar öyrədici, düşündürücü və bəzən xəbərdaredici məna qazanırlar.

İtə aid olan atalar sözləri bəzən insanın sədaqətinə, bəzən nankorluğa, bəzən isə ehtiyatlı davranışa işarə edir. Hər bir deyim, hər bir atalar sözü konkret həyat situasiyasının simvoluna çevrilir və insana məsləhət, xəbərdarlıq və ya dərs verir. Cəmiyyətin etik, əxlaqi və sosial dəyərləri məhz bu tip hikmətli sözlər vasitəsilə formalaşır. Müasir dövrdə də bu atalar sözləri öz aktuallığını qoruyur, valideynlər övladlarına bu nümunələrlə həyat dərsi verirlər. Xüsusilə, kənd mühitində, böyük ailələrdə bu sözlərin təsiri və əhəmiyyəti hələ də böyükdür.

İtə Aid Atalar Sözlərinin Məna Çalarları

Azərbaycan dilində işlədilən itə aid atalar sözləri və deyimlər çoxsaylı və müxtəlif məna çalarlarına malikdir. Bu ifadələr bəzən sadiqliyi, dostluğu, bəzən təhlükəni və ziyanı, bəzən isə insan münasibətlərindəki müəyyən keyfiyyətləri vurğulayır. İtin sədaqəti və qoruyuculuğu çox vaxt insan xarakterinin güclü tərəflərinə bənzədilir: “İt yiyəsini tanıyar”, “İtə atılan daş sahibinə dəyər” kimi deyimlər sadiqliyin, dürüstlüyün və ehtiyatın simvoludur. Digər tərəfdən, “İtin duası qəbul olsaydı, göy üzü ət yağardı” və ya “İtə pislik etmə, sahibi var” kimi deyimlər insanın davranışında diqqətli və mərhəmətli olmasının vacibliyinə işarədir.

Atalar sözlərində bəzən it obrazı mənfi mənada da işlənir, məsələn, nankorluq, təhlükə, düşüncəsizlik və ya tənbəllik kontekstində. “İt hürər, karvan keçər”, “İtə qızıl yaxa da taxsan, yenə itdir”, “İt olan evdə sürü yığılmaz” kimi deyimlərdə isə həyatın reallıqları, insanların dəyişməyən xisləti və müəyyən sosial qaydalar əks olunur. Hər bir atalar sözündə məntiq və həyat təcrübəsi, müşahidə və fəlsəfi dərinlik hiss olunur. Folklorun bu inciləri həm ailə, həm cəmiyyət, həm də fərdi həyat üçün bənzərsiz məsləhət və dərs qaynağıdır.

İtə Aid Atalar Sözü və Onların Qısa Şərhi

1. İt hürər, karvan keçər.
   Böyük işlərə mane olmaq istəyənlər olsa da, əsas məqsədinə çatmaq üçün yoluna davam edənlər mütləq qalib gəlir.
2. İt olan evdə sürü yığılmaz.
   İki ziddiyyətli və uyğun olmayan şey bir yerdə ola bilməz.
3. İtin duası qəbul olsaydı, göy üzü ət yağardı.
   Bəzi istəklər əsassız və məntiqsizdir, hər arzu gerçəkləşmir.
4. İtə qızıl yaxa da taxsan, yenə itdir.
   İnsanın mahiyyəti dəyişməz, xarici görünüş dəyişmək daxili xisləti dəyişmir.
5. İt yiyəsini tanıyar.
   Sədaqətli insan sahibini və ona yaxşılıq edənləri unutmur.
6. İtə atılan daş sahibinə dəyər.
   Başqasına edilən zərər bəzən öz sahibinə, yaxud yaxınlarına toxuna bilər.
7. İtə pislik etmə, sahibi var.
   Hər kəsin arxasında dayanan biri var, ehtiyatsız davranmaq olmaz.
8. İtdən qorxan ağac dalına çıxar.
   Qorxu insanı qeyri-adi davranışa sövq edir.
9. İt yatan yerdə yatmazlar.
   Təhlükəli və ya rahat olmayan mühitdən çəkinmək lazımdır.
10. İt hara, quyruq hara.
    Uyğun olmayan şeylər bir araya gəlməz.
11. İt qapısında soxulmaq olmaz.
    Qorxulu və təhlükəli yerdə ehtiyatlı olmaq lazımdır.
12. İtin yanına çox gedən palçığından pay aparar.
    Pis və ya mənfi təsirli insanlarla ünsiyyət zərər gətirə bilər.
13. İt öz quyruğunu dişləyə bilməz.
    Bəzi şeylər mümkün deyil və boş yerə cəhd etmək vaxt itkisinə səbəb olur.
14. İtə dəyən daş sahibinə dəyər.
    Pis əməl öz sahibinə ziyan vura bilər.
15. İt sahibini tanımayan olmaz.
    İnsan etdiyi yaxşılıqları unutmamalıdır.
16. İt quzuya yoldaş olmaz.
    Ziddiyyətli xarakterli insanlar dost ola bilməz.
17. İtdən qorxan çörəksiz qalar.
    Qorxaq insan heç vaxt uğur qazana bilməz.
18. İtə sığınan daş yeyər.
    Zəif, himayəsiz insan zərər görə bilər.
19. İt öz dalınca hürər.
    Sərbəst və diqqətsiz insanlar bəzən nə etdiklərini anlamır.
20. İt kimi can yandırmaq.
    Sadiq və çalışqan olmaq.
21. İt boğazı yoxdan incə olar.
    Çətinliyə dözməyən, tez ruhdan düşən insan obrazı.
22. İt hürməz, hürsə də sancmaz.
    Qorxaq və ya zəif insan başqalarına ziyan verə bilməz.
23. İt itliyindən qalmadı.
    Dəyişməyən, inadkar xasiyyətli insan.
24. İt tövləsindən sığalmaz.
    İnsan bəzən öz yerinə uyğun olmayan yerdə özünü narahat hiss edir.
25. İt çörəyini suda yumaz.
    Bəxtindən razı olmayan, şükür etməyən insan.
26. İt çörəyi başa çıxarmaz.
    Əmək sərf etmədən əldə olunanın xeyri olmaz.
27. İt, itin ayağını dişləməz.
    Bir-birinə yaxın olan insanlar bir-birinə zərər yetirməzlər.
28. İt yeməyinə görə hürər.
    Bəziləri yalnız şəxsi marağı üçün çalışır.
29. İt dişini ağartmaz.
    Səbrsiz, tez özünü büruzə verən insan.
30. İt bir dəfə hürər, iki dəfə dişləməz.
    Bir dəfə zərər görən insan ikinci dəfə eyni səhvə yol verməz.
31. İt, itə baxıb hürər.
    Birinin davranışı başqalarını da təsirləndirir.
32. İt quyruğunu qaldıranda arxasınca gedən çox olar.
    Özünü cəsarətli göstərən insan çox asanlıqla tərəfdar toplayar.
33. İt boğazından asılı olar.
    İnsan var-dövlətə bağlı olur.
34. İtin qulağı eşitmir, ancaq hürər.
    Eşitməyən, başa düşməyən insan yalnız danışır.
35. İt yuxuda yeyər.
    Bəzən insanlar istədiklərini yalnız xəyallarda əldə edirlər.
36. İt öz dərdini bilməz.
    Bəzi insanlar öz problemlərini dərk etmir.
37. İt çörək yeyər, sümüyə hürər.
    Nankor insanın təsviri.
38. İt kimi sadiq olmaq.
    Hədsiz sədaqətli olmaq.
39. İtin dərdinə baxan olmaz.
    Bəzən zəif və köməksizlərə laqeyd yanaşılır.
40. İt özü üçün, sahibi üçün hürər.
    Sadiqlik həm özü, həm də yaxınları üçün faydalı ola bilər.

İt və itə aid atalar sözləri Azərbaycan xalq müdrikliyinin, məişət və ictimai münasibətlərinin, həmçinin mənəvi dəyərlərinin güzgüsüdür. Bu sözlər təkcə bir heyvana aid deyillər, həm də insan xarakterinin, cəmiyyətin reallıqlarının, sosial münasibətlərin bənzərsiz metaforik ifadəsidir. Hər bir atalar sözü insanlara həyatda düzgün yol göstərir, xəbərdarlıq edir, düşündürür və bəzən də güldürür. Atalar sözlərinin əhəmiyyəti, onların ailə və cəmiyyət həyatındakı rolu nəsillər boyu öz aktuallığını qoruyur. İt obrazı ilə bağlı sözlər, xalqın həyat təcrübəsinin, müşahidələrinin və sosial dəyərlərinin canlı ifadəsidir. Hər bir Azərbaycanlı üçün bu atalar sözləri həm tərbiyə, həm məsləhət, həm də milli yaddaş nümunəsidir.

Ən Çox Verilən Suallar