İtlərin Yığılması : Küçə İtləri , İctimai Sağlamlıq

Son illərdə Azərbaycanda, xüsusən də böyük şəhərlərdə, küçə itlərinin populyasiyasının artması, onların insanların gündəlik həyatına təsiri və itlərin yığılması məsələsi ictimai müzakirələrin əsas mövzularından birinə çevrilib. Şəhər məkanında sahibsiz itlərin artımı həm ictimai sağlamlıq, həm ekoloji tarazlıq, həm də şəhər mühitinin təhlükəsizliyi baxımından vacib problemlər doğurur. İtlərin yığılması məsələsi təkcə Bakı şəhəri və digər iri şəhərlərlə məhdudlaşmır, ölkənin bütün regionlarında aktualdır. Küçə itlərinin çoxalması bəzən insanların narahatlığına, hətta bəzi hallarda təhlükəli hadisələrə səbəb olur.

Bu prosesin düzgün idarə olunması, beynəlxalq təcrübələrdən istifadə, yerli qanunvericiliyin tətbiqi, sığınacaqların yaradılması və itlərə qarşı humanist yanaşmanın təşviqi Azərbaycan cəmiyyətinin diqqət mərkəzindədir. İnsanların rifahı, ictimai təhlükəsizlik, heyvan hüquqları və ekoloji balans bu məsələdə bir-birini tamamlayan amillərdir. Bu mövzuda maarifləndirici işlərin aparılması, həll yollarının araşdırılması və tətbiqi həm ictimaiyyət, həm də aidiyyəti dövlət qurumları üçün prioritetdir.

Azərbaycanda Küçə İtlərinin Problemi: Tarixi və Müasir Durum

Azərbaycanda küçə itləri problemi XX əsrin ikinci yarısından etibarən şəhərlərin sürətli inkişafı, kəndlərdən şəhərlərə köç, məişət tullantılarının artması və nəzarətsiz ev heyvanlarının çoxalması ilə daha qabarıq şəkildə hiss olunmağa başlayıb. Əvvəllər əsasən kənd və yarımşəhər ərazilərində müşahidə olunan sahibsiz itlər, urbanizasiya prosesləri fonunda artıq Bakı, Sumqayıt, Gəncə kimi böyük şəhərlərin də gündəlik problemidir.

Küçə itlərinin populyasiyasının idarə olunmaması, onların idarəsiz şəkildə çoxalması, xüsusilə yaz və yay aylarında küçə və məhəllələrdə bir neçə sürü şəklində görünməsi, şəhər sakinlərinin narahatlığını artırıb. Bəzi hallarda küçə itlərinin insanlara və ev heyvanlarına hücumları, yoluxucu xəstəliklərin yayılması riski, eyni zamanda nəqliyyat axınında problemlərin yaranması müşahidə olunub.

Hazırda Azərbaycanda küçə itlərinin sayı ilə bağlı tam dəqiq statistik məlumatlar yoxdur. Bunun səbəbləri sırasında qeyri-rəsmi heyvanların çoxalması, qeydiyyat və nəzarət mexanizmlərinin yetərsizliyi, bəzən də vətəndaşların ev itlərini küçəyə buraxması dayanır. Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti və digər bələdiyyələr dövrü olaraq küçə itlərinin tutulması və yığılması tədbirləri həyata keçirirlər. Lakin problem yalnız fiziki yığım və məhv etməklə həll edilmir – əsas həll yolu humanist və uzunmüddətli yanaşmadadır.

İtlərin Yığılması Prosesi: Hüquqi Tənzimləmə və İcra Strukturları

Azərbaycanda itlərin yığılması və küçə heyvanlarına nəzarət prosesi hüquqi və inzibati tənzimləmələrlə tənzimlənir. Azərbaycan Respublikasının “Heyvanlar aləmi haqqında” Qanunu, “İnzibati Xətalar Məcəlləsi” və aidiyyəti normativ sənədlər küçə heyvanlarının saxlanılması, qeydiyyatı, sterilizasiyası, sığınacaqlara yerləşdirilməsi və lazım gəldikdə euthanaziya (insaniləşdirilmiş yolla öldürülmə) tədbirlərinin icrasını nəzərdə tutur.

Əsas icra orqanları şəhər və rayon icra hakimiyyətlərinin sanitariya və epidemiologiya xidmətləri, bələdiyyələr, Baytarlıq Xidməti və müvafiq QHT-lərdir. Onların əsas funksiyası küçə itlərinin yığılması, onların müvəqqəti sığınacaqlara yerləşdirilməsi, tibbi baxışdan keçirilməsi, peyvənd olunması və ehtiyac olduqda sterilizasiya (kastrasiya, sterilizasiya) tədbirlərinin həyata keçirilməsidir.

Yerli icra strukturlarında müvafiq şöbələr, xüsusi briqadalar küçə itlərinin tutulmasını xüsusi avadanlıqlarla, təhlükəsiz və mümkün qədər heyvanlara zərər vermədən həyata keçirirlər. Yığılan itlər sığınacaqlara aparılır, burada onların sağlamlığı yoxlanılır, virus və parazitlərə qarşı tədbirlər görülür, bəzi hallarda reabilitasiya olunur. Qanunvericilik itlərin məhv edilməsini yalnız insan həyatı və sağlamlığına təhlükə yaradan, yoluxucu xəstəlik daşıyan, aqressiv davranan heyvanlarla məhdudlaşdırır. Amma bütün hallarda prioritet humanist və elmi əsaslı yanaşmadır.

İtlərin Yığılmasının Humanist Yolları: Sterilizasiya və Sığınacaqlar

Beynəlxalq təcrübədə və müasir dövrün elmi yanaşmalarında küçə itlərinin populyasiyasının effektiv idarə olunması üçün əsas üsul məhz humanist yanaşma – sterilizasiya, vaksinasiya və sığınacaqlara yerləşdirmədir. Bu təcrübə həm Avropa, həm də bir çox MDB ölkələrində tətbiq olunur.

Sterilizasiya (kastrasiya və ya sterilizasiya əməliyyatı) küçə itlərinin idarəedilməyən çoxalmasının qarşısını almaq üçün ən effektiv vasitə hesab olunur. Azərbaycanda son illərdə dövlət və qeyri-hökumət təşkilatlarının dəstəyi ilə “tut-sterilizə et-burax” (TNR – Trap-Neuter-Return) prinsipi ilə pilot layihələr həyata keçirilir. Burada küçədən yığılan itlər əvvəlcə tibbi baxışdan keçirilir, sterilizasiya olunur, peyvənd edilir, bəzi hallarda xüsusi nişanla qeyd olunur və yenidən ilkin mühitə qaytarılır. Bu üsul həm heyvanların hüquqlarını qoruyur, həm də uzun müddətli populyasiya nəzarəti üçün ən səmərəli yoldur.

Sığınacaqlar isə yığılan itlərin, xüsusilə bala və xəstə heyvanların müvəqqəti və ya daimi saxlanılması üçün yaradılır. Azərbaycanda Bakı, Gəncə və bir neçə rayonda dövlət və özəl sığınacaqlar fəaliyyət göstərir. Bu sığınacaqlarda itlərə baytarlıq xidməti, yem və su təminatı, sosial adaptasiya və bəzən də yeni sahib tapılması üçün şərait yaradılır. Sığınacaqlar həm də maarifləndirici və təbliğat işlərinin mərkəzi kimi çıxış edir.

İtlərin Yığılmasının Beynəlxalq Təcrübəsi və Azərbaycanda Tətbiqi

Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində küçə itlərinin yığılması və populyasiyasının idarə edilməsi əsasən sterilizasiya və maarifləndirmə tədbirləri vasitəsilə aparılır. Məsələn, Türkiyə, Gürcüstan, Rumıniya, Macarıstan və digər ölkələrdə “tut-sterilizə et-burax” proqramı illərdir uğurla tətbiq edilir və bunun nəticəsində küçə itlərinin sayı tədricən azalır.

Bəzi ölkələrdə isə sahibsiz itlərin məhv edilməsi yalnız ən son variant kimi nəzərdə tutulur və bu, ciddi ictimai nəzarət altındadır. Avropa İttifaqı ölkələrində və ABŞ-da itlərin yığılması humanist prinsiplərlə aparılır: heyvanlar tutulur, tibbi baxışdan keçirilir, sterilizasiya edilir və, əgər xəstə deyilsə və aqressiv deyilsə, təkrar azadlığa buraxılır və ya sığınacaqlara verilir.

Azərbaycanda da bu təcrübənin tətbiqi üçün həm dövlət, həm də vətəndaş cəmiyyəti, QHT-lər birgə fəaliyyət göstərir. Xüsusilə “Küçə itləri və pişikləri üçün reabilitasiya mərkəzləri” layihələri, sosial şəbəkələrdə yayım və ictimaiyyətin maarifləndirilməsi prosesi intensivləşir. Amma bəzi hallarda resurs və infrastruktur çatışmazlığı, eləcə də ictimaiyyətin az məlumatlı olması səbəbindən beynəlxalq səviyyədə istənilən nəticə əldə olunmur. Bunun üçün davamlı maarifləndirmə, dəqiq statistika və şəffaf idarəetmə əsas şərtdir.

Küçə İtləri və İctimai Sağlamlıq

Küçə itlərinin nəzarətsiz çoxalması ictimai sağlamlıq üçün bir sıra təhlükələr doğurur. Ən böyük risk amillərindən biri quduzluq və digər zoonoz xəstəliklərdir. Azərbaycanda quduzluq virusuna qarşı mütəmadi peyvəndləmə proqramları aparılır, xüsusilə sahibsiz itlərdə peyvəndləmənin təşkili ön plana çəkilir. Lakin hələ də bəzi hallarda yoluxucu xəstəliklərin yayılması riski mövcuddur.

Bundan başqa, bəzi itlərin aqressiv davranışı uşaqlar, yaşlılar və ictimai yerlərdə insanların təhlükəsizliyi üçün real təhdid yarada bilir. İtlərin qruplar halında hərəkət etməsi, bəzən məhəllə və məktəb ətrafında toplaşması narahatlıq doğurur. Buna baxmayaraq, elmi tədqiqatlar göstərir ki, populyasiyanın kütləvi məhv edilməsi effektiv həll yolu deyil, əksinə, populyasiyanın “boşluq” effekti səbəbindən sürətli şəkildə yenidən artımına səbəb ola bilər.

Bu səbəbdən, tibb və baytarlıq xidmətlərinin birgə fəaliyyəti, profilaktik tədbirlər, peyvəndləmə və sterilizasiya ən düzgün yanaşma hesab olunur. Əhali arasında maarifləndirmə və heyvanlarla davranış qaydalarının təbliği də vacib rol oynayır.

İtlərin Yığılması İctimaiyyət və Heyvan Hüquqları Kontekstində

İtlərin yığılması prosesi bəzən cəmiyyət arasında ciddi müzakirələrə, bəzən isə etirazlara səbəb olur. Bir qisim insanlar şəhərdə itlərin çoxluğunun təhlükə yaratdığını və bu məsələdə daha sərt tədbirlər görülməsinin tərəfdarıdır. Digər tərəfdən isə heyvansevərlər və QHT-lər itlərin öldürülməsinə və qeyri-humanist üsullara qarşı çıxırlar.

Heyvan hüquqları sahəsində fəaliyyət göstərən təşkilatlar və fəallar qeyd edirlər ki, hər bir canlıya, xüsusilə küçə heyvanlarına qarşı insanpərvər və qanunlara uyğun münasibət sərgilənməlidir. Azərbaycan Respublikası bu sahədə bir sıra beynəlxalq konvensiyalara, o cümlədən Heyvanların Qorunması Konvensiyasına qoşulub. Son illərdə ictimai fəallıq və sosial şəbəkələrdə təşviqatlar nəticəsində, dövlət qurumları daha çox humanist və beynəlxalq standartlara uyğun yanaşmanı tətbiq etməyə başlayıblar.

İtlərin yığılması zamanı onların fiziki zərər görməməsi, öldürülməməsi, mümkün qədər sığınacaqlara yerləşdirilməsi və yeni sahiblərə verilməsi bu sahədə əsas prioritet kimi götürülür. Cəmiyyətin heyvanlara münasibətinin dəyişməsi və humanizmin artması, bu prosesin uğurlu və sivil formada idarə olunmasına səbəb olur.

İtlərin Yığılması Probleminin Həll Yolları və Tövsiyələr

Müasir dövrdə küçə itlərinin yığılması və populyasiyasına nəzarət üçün bir sıra elmi, hüquqi və praktiki həll yolları mövcuddur. Ən effektiv üsullardan biri “tut-sterilizə et-burax” modelidir ki, bu da beynəlxalq ekspertlər tərəfindən dəstəklənir və tətbiq edilir. Bununla yanaşı, müasir, geniş və insanpərvər sığınacaqların yaradılması, orada şəffaf və keyfiyyətli baytarlıq xidmətlərinin göstərilməsi, itlərin yeni sahiblərə verilməsi üçün geniş kampaniyaların aparılması əsas şərtlərdir.

Əhali arasında geniş maarifləndirmə işlərinin aparılması, ev heyvanlarının qeydiyyatının məcburiləşdirilməsi və sahibkarların məsuliyyətinin artırılması, qanunvericiliyin effektiv tətbiqi və monitorinqi də əsas vacib addımlardandır. Bələdiyyə və icra hakimiyyəti orqanları, QHT-lər və heyvansevərlər birgə fəaliyyət göstərməli, resurslar birləşdirilməlidir.

Azərbaycanın şəhər və kəndlərində də analoji modelin tətbiqi, sığınacaqların şəbəkə formasında qurulması, eləcə də dövlət dəstəyinin artırılması ilə problem mərhələli şəkildə həll oluna bilər. İctimaiyyətin, xüsusilə gənc nəslin heyvanlara qarşı doğru münasibətə yiyələnməsi üçün məktəblərdə və ictimai məkanlarda təlim və maarifləndirmə proqramları təşkil edilməlidir.

İtlərin yığılması və küçə itlərinin populyasiyasına nəzarət Azərbaycanda müasir dövrün ən aktual sosial problemlərindən biridir. Bu sahədə uğurlu nəticə əldə etmək üçün yalnız fiziki tədbirlər deyil, eyni zamanda humanist, elmi əsaslı və davamlı həll yolları vacibdir. Sterilizasiya, peyvəndləmə, sığınacaqların yaradılması, ictimai maarifləndirmə və qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi bu istiqamətdə ən önəmli addımlardır.

Şəhər və kənd mühitində insanların təhlükəsizliyi, ictimai sağlamlıq və heyvanların hüquqlarının qorunması bir-birini tamamlayan amillərdir. İtlərin yığılması zamanı heyvanlara qarşı humanist münasibət, onların zərər görməməsi, sığınacaq və reabilitasiya imkanlarının yaradılması, yeni sahiblərə verilməsi və davamlı nəzarət əsas prioritet olmalıdır. Bu prosesə cəmiyyətin bütün təbəqələri – dövlət, bələdiyyələr, QHT-lər, könüllülər və hər bir vətəndaş cəlb edilməlidir. Maarifləndirmə və doğru yanaşma nəticəsində həm insanların, həm də heyvanların rifahına nail olmaq mümkündür.

Ən Çox Verilən Suallar