İxlas surəsi: Tövhid, Əqidə

İslam dünyasında ən çox oxunan, əzbərlənən və gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilmiş surələrdən biri də İxlas surəsidir. Bu surə qısa olsa da, möminlərin Allah inancını təsdiqləyən, Onun birliyini və təkliyini elan edən ən möhtəşəm ayələrdən biridir. Qurani-Kərimin 112-ci surəsi olan İxlas surəsi, müsəlmanlar üçün tövhid inancının əsasını təşkil edir və iman etiqadının əsas sütunlarından biri kimi qəbul olunur.

Sözün mənası baxımından “İxlas” – səmimiyyət, təmizlik, ixlaslı olmaq deməkdir. Bu surənin adı onun möminlər üçün iman baxımından səmimi şəkildə yalnız Allaha bağlanmağı, Ona ibadətdə səmimi olmağı təlqin etməsi ilə əlaqədardır. İxlas surəsi müsəlmanların ibadətlərində, xüsusən də namazda, zikrlərdə və dualarda ən çox yer alan surələrdən biri olaraq geniş yayılıb.

Məqalənin davamında İxlas surəsinin tarixi, mənası, tərcüməsi, nə vaxt oxunması, oxunma üstünlükləri, duaları və insanlar arasında ona olan marağı haqqında geniş məlumatlar təqdim ediləcəkdir.

İxlas Surəsinin Tarixi və Məna Yönündən İzahlı Təhlili

İxlas surəsi Məkkə dövründə nazil olmuşdur. Bu surənin dörd ayəsi var və surə “Qul huvəllahu əhəd” (De: O, Allah, təkdir) kəlməsi ilə başlayır. Surənin nazil olma səbəbi ilə bağlı İslam tarixində bir neçə rəvayət mövcuddur. Ən məşhur rəvayətlərdən biri budur ki, müşriklər Peyğəmbərimiz Məhəmməd (s.a.s)-dən Allahı təsvir etməyi istədilər və bu surə həmin suallara cavab olaraq nazil oldu. Bu surə ilə Allah-Təala Öz zatını təsvir edərək Onun şəriki olmadığını, heç kimə möhtac olmadığını, doğmadığını və doğulmadığını bəyan etdi.

Surənin ayələrinə mənaca baxdıqda:

• “Qul huvəllahu əhəd” – “De: O, Allah təkdir.” Burada Allahın vahid və bənzərsiz olduğu ifadə edilir. Tövhid inancının əsası budur: Allah təkdir və Onun heç bir şəriki yoxdur.
• “Allahus-səməd” – “Allah möhtac olmayandır.” Bu ayədə Allahın hər şeyə ehtiyacı olmayan, amma hər kəsin Ona möhtac olduğu vurğulanır.
• “Ləm yəlid və ləm yûləd” – “O, nə doğub, nə də doğulub.” Bu ayə Allahın əzəli və əbədi varlıq olduğunu, Onun hər hansı bir nəsil əlaqəsi olmadığını təsdiqləyir.
• “Və ləm yekun ləhu kufuvən əhəd” – “Onun heç bir bənzəri yoxdur.” Bu ayə Allahın misilsizliyini və Onun heç bir şeyə bənzəmədiyini bildirir.

İxlas surəsi Allahın birliyini, Onun tayı-bərabəri olmadığını və bütpərəstliyə, çoxallahlılığa qarşı açıq bir cavab olaraq müsəlmanların iman əqidəsini möhkəmləndirir.

İxlas Surəsinin Tərcüməsi və Təfsiri

Aşağıda İxlas surəsinin Azərbaycan dilinə tərcüməsini təqdim edirəm:

“De: O, Allah təkdir.
Allah möhtac olmayandır.
O, nə doğub, nə də doğulub.
Və Onun heç bir bənzəri yoxdur.”

Bu tərcümə ayələrin qısa, anlaşıqlı və məzmunlu şəkildə ifadə edilməsinə kömək edir. Təfsirçilər bu surəni “Tövhid surəsi” kimi də adlandırırlar. Çünki surədə yalnız Allahın birliyi, Onun misilsizliyi və bənzərsizliyi bəyan edilir. Ənənəvi İslam təfsirlərində qeyd olunur ki, İxlas surəsini oxumaq, Quranın üçdə birinə bərabər savab qazandırır. Bu isə onun iman baxımından nə qədər böyük əhəmiyyətə malik olduğunu göstərir.

İxlas Surəsinin Tarixi

İslamın müqəddəs kitabı olan Qurani-Kərimin surələri arasında ən çox tanınan və sevilən surələrdən biri də İxlas surəsidir. Dörd ayədən ibarət olan bu qısa surə özündə Allahın birliyini, Onun misilsizliyini və heç bir şeyə möhtac olmadığını bəyan edir. İxlas surəsi həm məzmun, həm də tarix baxımından müsəlmanlar üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

İxlas surəsi, təxminən hicrətin 5-ci ilində, yəni Məkkə dövründə nazil olmuşdur. Bu dövr İslam tarixində müsəlmanların öz əqidələrini daha da möhkəmləndirməsi və bütpərəstlik inancına qarşı mübarizənin qızğın getdiyi bir dövr idi. Həmin dövrdə müşriklər Allahın kimliyi, xüsusiyyətləri və Onun necə bir varlıq olması barədə Peyğəmbər Məhəmməd (s.a.s)-dən suallar soruşurdular. Müşriklərin bəzi sualları xüsusilə bütlərə sitayiş edən cəmiyyətin təsiri ilə yaranırdı.

Məsələn, bəziləri Allahın hansı nəslə mənsub olduğunu, kimin övladı olduğunu, Onun görünüşünü və digər insani xüsusiyyətlərini soruşur, sanki bütpərəst inanclarındakı kimi Allahı da müəyyən bir surətə salmağa çalışırdılar. Bütün bu suallara cavab olaraq Allah-Təala İxlas surəsini nazil etdi. Bu surə ilə Allah Öz birliyini, tayı-bərabəri olmadığını, doğmadığını və doğulmadığını qətiyyətlə bəyan etdi.

İslam alimləri qeyd edirlər ki, İxlas surəsi tövhid inancının əsasını təşkil edən ən mühüm surədir. Bu surənin hər bir ayəsi Allah-Təalanın zatı və sifətləri ilə bağlı dərin mənalar ehtiva edir. Müsəlmanların əqidəsi üçün Allahın təkliyini və misilsizliyini izah edən bu surə, bütpərəst inancına qarşı ən güclü cavab olmuşdur.

İxlas surəsinin qısa olmasına baxmayaraq, onun məzmunu olduqca güclü və əhatəlidir. Bu surə nazil olan zaman müsəlmanlar üçün həm mənəvi güc, həm də əqidə baxımından böyük dayaq olmuşdur. Surənin ilk ayəsi olan “Qul huvəllahu əhəd” – “De: O, Allah təkdir” cümləsi müsəlmanların Allaha olan inamını möhkəmləndirmiş və bütpərəstlik inancını kökündən sarsıtmışdır.

Tarix boyu İxlas surəsi yalnız Peyğəmbərimiz Məhəmməd (s.a.s)-in dövründə deyil, bütün İslam tarixində müsəlmanların əqidəsinin və ibadətinin ayrılmaz hissəsi olmuşdur. Xüsusilə tövhid inancının əsasını təşkil edən bu surə, İslam dünyasında uşaqların Quran öyrənməyə başladığı ilk surələrdən biri kimi də tanınır. Həmçinin, İxlas surəsi İslam alimləri tərəfindən “Tövhid surəsi” kimi də adlandırılmışdır.

Bu surənin tarixi İslamın təməl inancına – Allaha şərik qoşmamağa və yalnız Ona ibadət etməyə çağırış edən ayələri ilə doludur. İxlas surəsi Peyğəmbərimiz Məhəmməd (s.a.s)-in İslamı təbliğ etdiyi dövrdə müşriklərin, yəhudi və xristian alimlərinin verdiyi suallara cavab olaraq həm iman sahəsində, həm də əqidə baxımından güclü bir ismarıc olmuşdur.

Beləliklə, İxlas surəsinin tarixi müsəlmanların iman əqidəsinin təməl daşlarından biri kimi formalaşmışdır. Bu surə əsrlər boyu Allahın birliyini təsdiqləyən və müsəlmanların imanını möhkəmləndirən surə olaraq yaşayır və gələcək nəsillərə ötürülür.

İxlas Surəsinin Oxunma Vaxtları və Təxmini Oxunma Hallar

İxlas surəsi istənilən vaxt oxuna bilər, lakin bəzi xüsusi hallarda onun oxunması sünnə və müstəhəb hesab edilir. İslam alimləri və Peyğəmbərimizin (s.a.s) hədislərinə görə, bu surə gündəlik ibadətlərdə və namazlarda çox oxunmalıdır.

1. Gündəlik Namazlarda
   Peyğəmbərimiz (s.a.s) namazda İxlas surəsini çox oxuyardı. Xüsusilə sübh, məğrib və vitr namazlarında bu surə oxunması çox təqdir edilir.
2. Səhər və Axşam Dualarında
   Səhər və axşam zikrlərində, gündəlik dualarda İxlas surəsinin oxunması insanı mənəvi baxımdan qoruyur və bərəkət gətirir.
3. Xəstəlik Halında və Qorunmaq üçün
   Hədislərdə qeyd olunur ki, İxlas surəsi oxuyaraq insan özünü bəlalardan, pisliklərdən qoruyar. Bu səbəbdən də müsəlmanlar xəstəlik və qorxu hallarında bu surəni oxumağa üstünlük verirlər.
4. Uyumadan Əvvəl
   Peyğəmbərimiz (s.a.s) yatmazdan əvvəl İxlas surəsini, Fələq və Nas surələrini oxuyardı. Bu, insanı mənəvi baxımdan qorumağa və rahat yuxu gətirməyə kömək edir.
5. Əlvida Mərasimlərində və Dəfn Anlarında
   Bəzi müsəlman ölkələrində İxlas surəsi dəfn mərasimlərində oxunur. Bunun savabı ölən şəxsə bağışlanır və ruhuna rahatlıq dilənir.

İxlas Surəsinin Üstünlükləri və Duaları

İxlas surəsinin oxunmasının bir çox fəzilətləri və üstünlükləri mövcuddur. Peyğəmbərimiz (s.a.s) buyurub: “İxlas surəsini oxuyan şəxs Quranın üçdə birini oxumuş kimi savab qazanar.” Bu ifadə surənin mənəvi və savab baxımından necə böyük əhəmiyyət daşıdığını göstərir.

Başqa bir hədisdə qeyd olunur ki, “Hər gecə İxlas surəsini oxuyan şəxs qiyamət günü Allahın sevgisinə nail olar.” Bu hədisdən belə başa düşülür ki, İxlas surəsini mütəmadi oxumaq, insanın mənəvi təmizliyini gücləndirir və ona Allahın rəhmətini qazandırır.

Duaları:
İxlas surəsi həmçinin dua məqsədilə də oxunur. Xüsusilə qorxu, xəstəlik və sıxıntı hallarında müsəlmanlar bu surəni oxuyaraq Allahdan kömək istəyirlər. İslam alimləri qeyd edirlər ki, İxlas surəsinin oxunması insanın ürəyini rahatladır, imanını möhkəmləndirir və mənəvi qüvvə verir.

İxlas Surəsinə Olan Marağın Səbəbləri

İxlas surəsi müsəlmanlar arasında ən çox əzbərlənən surələrdən biridir. Onun qısa olması, məzmununun güclü və aydın şəkildə tövhid inancını bəyan etməsi, gündəlik həyatda tez-tez oxunmasına səbəb olur. Uşaqların Quran öyrənməyə başladığı ilk surələrdən biri məhz İxlas surəsidir. Bu surə insanın imanını möhkəmləndirir, Allaha yaxınlaşdırır və mənəvi təskinlik bəxş edir.

İslam dünyasında İxlas surəsinin təsirinə dair saysız-hesabsız təcrübələr var. İnsanlar bu surəni oxuyaraq qorxu, sıxıntı və müxtəlif bəlalardan qurtulduqlarını bildirirlər. Bəzi müsəlman icmalarında İxlas surəsi dua kitablarının başında verilir və gündəlik ibadətlərin əsas hissəsi kimi yer alır.

İxlas surəsi təkcə qısa bir surə deyil, həm də iman və tövhidin ən güclü təcəssümüdür. Onun qısa, anlaşıqlı, lakin mənaca dərin ayələri insanlara Allahın birliyini, Onun şəriki olmadığını və misilsizliyini aydın şəkildə izah edir. İxlas surəsini oxumaq, əzbərləmək və həyatımıza tətbiq etmək müsəlman üçün həm mənəvi, həm də praktiki baxımdan olduqca dəyərlidir.

Ən çox verilən suallar: