İydə: Faydaları, Xüsusiyyətləri

Təbiət insanlara sonsuz faydalar sunan bitki mənbələri ilə doludur. Bu zənginlik, minilliklər boyunca həm xalq təbabətində, həm də müasir təbabətdə istifadə edilən saysız-hesabsız şəfa qaynağını əhatə edir. Həmin bitkilərdən biri də İydədir (Elæagnus angustifolia), bəzi bölgələrdə “çərçiək” və ya “dəvəciyəyi” adı ilə tanınır. İydə həm estetik baxımdan bəzək bitkisi kimi, həm də müalicəvi təsirlərinə görə çox qiymətlidir. İydə bitkisi istər xalq təbabətində, istərsə də müasir fitoterapiyada çox qiymətləndirilən, şaxəli və faydalı xüsusiyyətlərə malik bitkilərdən biridir. Qədim zamanlardan bəri bu bitki bədən müqavimətini artırmaq, həzmi yaxşılaşdırmaq, iltihabları aradan qaldırmaq və ümumi sağlamlığı qorumaq məqsədilə istifadə edilmişdir. Qurudulmuş meyvələr, çay, sirop, ekstrakt və toz formasında istehlak edilə bilən İydə, həm dadlı, həm də dərman məqsədli istifadə imkanı yaradır.

İydənin botaniki xüsusiyyətləri

İydə, quraq ərazilərdə bitən, tikanlı kol şəklində olan, boyu 3-7 metrəyə çatan, payız aylarında meyvə verən bir bitkidir. Qurudulmuş meyvələri qırmızımsı-sarı rəngli, quru, acımtıl-şirin dada malikdir. Tərkibində çoxlu əsas qida maddələri, minerallar və vitaminlər mövcuddur.

Tərkibində olan faydalı maddələr

İydənin tərkibində aşağıdakı bioaktiv maddələr vardır:

• Vitamin C: Antioksidant xüsusiyyətlidir, immun sistemini gücləndirir.
• Flavonoidlər: iltihabəleyhinə, allergiya əleyhinə xüsusiyyətə malikdir.
• Taninlər: qan duruldur, mikroblara qarşı təsir edir.
• Organik turşular: metabolizmanı aktivləşdirir, mədə turşusunu tənzimləyir.
• Karbohidratlar: enerji verir.
• Selluloza və lif: həzmi asanlaşdırır.

İydənin səhiyyə faydaları

İltihabəleyhinə təsir

İydənin tərkibində olan flavonoid və taninlər iltihabi prosesləri azaldaraq xüsusilə oynaq, səkeç, revmatizmə kimi hallarda istifadə edilir. Xalq təbabətində irdərəklərin şişməsində İydə qaynadılmasıyla hazırlanmış qarışım tətbiq olunur.

Mədə-bağırsaq sisteminə təsir

İydə quruducu, nəzənqaldırıcı təsirə malik olduğu üçün ishal, dizenteriya kimi hallarda təbii müalicə vasitəsi kimi çox faydalı sayılır. Eyni zamanda mədə seliyinin artırılması və gastritin sakitləşdirilməsində iştifadə olunur.

Antioksidant təsir

Antioksidant tərkibi sayəsində İydə azad radikallarla mübarizə aparır, xüsusilə xərçəng və erkən qocalma proseslərinin qarşısını alır. Bu təsiri onun C vitamini, flavonoid və polifenol baxımından zəngin olması ilə əlaqəlidir.

İmmuniteti gücləndirir

Soyuqdəymə, qrip və allergiya hallarının azaldılması üçün ıydə çayı və meyvəsi xalq təbabətində geniş istifadə olunur. Tərkibindəki C vitamini və bitki bioloji aktiv maddələri immun sistemi stimullaşdırır.

Qan dövranına təsiri

Tanin və flavonoidlərin damar divarını möhkəmləndirici və qanı durulducu təsiri var. Bu xüsusiyyətləri sayəsində hipertoniya, damar tıxanıqlığı və ürək-damar sisteminə müsbət təsir göstərir.

Hamiləlikdə istifadəsi

Xalq təbabətində hamilə qadınlara ıydə meyvəsi verilir. Qusmanı azaldır, mədə narahatlığını yüngülləşdirir və dəmir baxımından zəngin olduğu üçün qanazlığının qarşısını alır. Lakin həkim nəzarətində istifadəsi tövsiyə olunur.

Dəri və saç üçün faydaları

İydə ekstraktı antiinflamatuar və antioksidant təsiri ilə dəriyə qulluq vasitələrində istifadə olunur. Akne, dermatit və səpkilərin azaldılmasında kömək edir. Eyni zamanda saç tökülməsinin qarşısını alır və saç köklərini möhkəmləndirir.

Ağız və diş sağlamlığı

Ənənəvi olaraq ıydə qarqarası ağız boşluğundakı iltihabları və ağız qoxusunu aradan qaldırmaq üçün istifadə edilir. Diş ətinin gücləndirilməsi və ağız yaralarının sağalması prosesini sürətləndirir.

İydənin istifadəsi yolları

• Qurudulmuş meyvə şəklində
• Qaynadılmış ıydə çayı
• Toz halında qarışıqlara qatılaraq
• Bal ilə qarışdırılaraq dərman niyyətinə
• Kremlərdə və dəri maskalarında ekstrakt şəklində

Gündəlik qəbul miqdarı və ehtiyat tədbirləri

İydə hər nə qədər təbii və faydalı olsa da, həddindən artıq qəbul edildikdə qəbizlik və bəzi hallarda allergik reaksiyalar verə bilər. Gündəlik 5–10 ədəd quru ıydə meyvəsinin istifadəsi kifayət sayılır. Hamilə qadınlar və xroniki xəstəliyi olan şəxslər həkim məsləhəti ilə istifadə etməlidirlər.

Elmi araşdırmalar nə deyir?

• 2014-cü ildə İran Tibb Universitetində aparılan bir tədqiqatda ıydə ekstraktının revmatoid artrit xəstələrində ağrını azaltdığı sübut olunmuşdur.
• Türkiyədə 2017-ci ildə yayımlanan elmi məqalədə isə ıydənin antioksidant təsirinin hüceyrə səviyyəsində DNT zədələnməsinin qarşısını aldığı qeyd edilir.
• Digər klinik sınaqlarda ıydə meyvəsinin mədə xorası, diabet və hiperlipidemiya üzərində yumşaldıcı və tənzimləyici təsiri olduğu göstərilib.

Ən çox istifadə edildiyi bölgələr

İydə Azərbaycanda, Türkiyədə, Orta Asiya ölkələrində, İran və Əfqanıstan kimi bölgələrdə xalq arasında müalicə məqsədilə ən çox istifadə edilən təbii bitkilərdəndir. Qafqazda xüsusilə Şəki, Zaqatala, Qəbələ bölgələrində geniş yayılıb.

İydə meyvəsi təbiətin insana bəxş etdiyi nadir nemətlərdəndir. Onun tərkibindəki zəngin bioaktiv maddələr, vitaminlər və antioksidantlar bir çox xəstəliklərin qarşısının alınmasında və müalicəsində dəstək kimi istifadə edilə bilər. Hər nə qədər təbii olsa da, düzgün və ölçülü istifadəsi daha faydalıdır. Müasir elmi araşdırmalarla da dəstəklənən bu bitki xalq təbabətindən çıxaraq təbabətin müxtəlif sahələrində tətbiq edilməyə başlanmışdır.

Ən Çox Verilən Suallar