İynə Vurmaq: Tibbi Əhəmiyyəti, Növləri

Tibbin ən əsas tətbiq sahələrindən biri olan iynə vurmaq, həm müalicə, həm profilaktika, həm də diaqnostik məqsədlə istifadə edilən geniş yayılmış prosedurdur. İynə vurulması hələ qədim zamanlardan bu yana təbabətin ayrılmaz hissəsi olmuşdur. Müasir dövrdə isə iynə ilə dərman yeridilməsi, qan götürülməsi, peyvənd vurulması və müxtəlif laborator analizlərin aparılması üçün istifadə olunur. Bəziləri üçün qorxulu, digərləri üçün isə qurtarıcı vasitə olan bu sadə görsənən prosedur, əslində peşəkar bilik, düzgün texnika və gigiyenik şərait tələb edir. Çünki iynə vasitəsilə həm sağalma təmin edilə bilər, həm də yanlış tətbiq olunarsa ciddi fəsadlara səbəb ola bilər.

İynə nədir və niyə istifadə olunur?

İynə – kəskin ucu olan və dərini deşmək üçün istifadə edilən metal borudur. Tibbi baxımdan iynə vurmaq müxtəlif dərmanları birbaşa orqanizmə yeritmək üçün istifadə olunur. Bu üsul digər yollarla (ağız, dəri, burun və s.) yeridilməklə müqayisədə daha tez və effektiv nəticə verir.

İynə vurulmasının əsas məqsədləri:

• Dərmanın sürətli təsir göstərməsi üçün
• Mədə-bağırsaqdan keçməsinin qarşısını almaq üçün
• Yerli anesteziya və ya peyvənd yeritmək üçün
• Müalicə və ya reanimasiya məqsədilə
• Qan, plazma və ya maye terapiyası üçün

İynə vurulma növləri

İynə vurulması istifadə yerinə və məqsədinə görə fərqli formalarda tətbiq olunur. Aşağıda ən çox istifadə edilən iynə növləri göstərilmişdir:

İynə vurulması zamanı əsas qaydalar

İynə vurulması zamanı müəyyən qaydalara mütləq əməl olunmalıdır. Həm xəstənin sağlamlığı, həm də tibb işçisinin təhlükəsizliyi üçün bu vacibdir.

Gigiyena və sterilizasiya

• Əllər antiseptiklə təmizlənməli və əlcək geyilməlidir
• İynə və şpris mütləq steril və birdəfəlik olmalıdır
• Dəridə iynə vurulacaq sahə spirtlə silinməlidir

Dozanın düzgün seçilməsi

• Dərmanın miqdarı, konsentrasiyası və preparatın spesifik göstərişləri dəqiqliklə nəzərə alınmalıdır
• Tibb işçisi resepti oxumalı və uyğun dozanı yeritməlidir

Texniki düzgünlük

• İynənin vurulma bucağı (90°, 45°, 15°) seçilməli
• İynə dərinliyinə nəzarət olunmalı
• Hərəkətlər iti, lakin diqqətli olmalıdır

İynə yerinin seçilməsi

İynə vurulacaq nahiyə həm dərmanın növünə, həm də xəstənin yaşına və vəziyyətinə görə dəyişir:

Uşaqlarda və yaşlılarda iynə vurmaq

Uşaqlara iynə vurularkən xüsusi diqqət lazımdır. Uşaqlar ağrıya və qorxuya daha həssas olduqları üçün aşağıdakı nüanslar vacibdir:

• Psixoloji hazırlıq: Uşağa nə baş verəcəyini izah etmək
• Qısa zamanlı tətbiq: Prosesi sürətli və sakit keçirmək
• Əzələnin seçilməsi: Körpələrdə budun yan əzələsi, böyüklərdə deltoid əzələ

Yaşlılarda isə dərialtı toxumalar zəif olduğu üçün subkutan iynələrə diqqət yetirilməlidir. Eyni zamanda antikoaqulyant istifadə edən yaşlılarda qansızma riski daha yüksəkdir.

Peyvənd və profilaktik iynələr

Peyvəndlər də iynə formasında tətbiq olunur. Bu, immun sistemini stimullaşdırmaq və gələcəkdə xəstəliklərə qarşı bədənin müqavimətini artırmaq məqsədi daşıyır.

Ən çox istifadə olunan peyvənd iynələri:

• Hepatit B, Hepatit A
• BCG (vərəm)
• DTaP (difteriya, tetanus, göy öskürək)
• HPV (uşaqlıq boynu xərçəngi)
• COVID-19 peyvəndləri

Bu iynələr dövlət proqramları çərçivəsində pulsuz olaraq tətbiq edilir və gigiyenik şəraitdə vurulmalıdır.

İynədən sonra müşahidə olunan hallar

İynə vurulduqdan sonra bəzi fiziki reaksiyalar normal hesab edilir. Lakin bəzən fəsadlar da yarana bilər.

Normal əlamətlər:

• Yüngül ağrı və gərginlik
• Qızartı və şişkinlik
• Müvəqqəti keylik hissi

Narahatedici hallar:

• Şiddətli ağrı və qızarma
• Dəridə infeksiya
• Bədən temperaturunun artması
• Anafilaktik reaksiya (xüsusilə peyvəndlərdən sonra)

Belə hallarda həkim müdaxiləsi vacibdir.

İynə vurmağın riskləri

İynə düzgün vurulmadıqda və ya gigiyena qaydalarına əməl edilmədikdə ciddi fəsadlara səbəb ola bilər.

İynə qorxusu və psixoloji yanaşma

İynə qorxusu – tripanofobiya – bəzi insanlarda ciddi narahatlıq və panikaya səbəb ola bilər. Xüsusilə uşaqlarda bu hallar daha çox müşahidə olunur.

Qorxunu azaltmaq üçün metodlar:

• Uşağa oyuncaqlarla iynənin əhəmiyyətini anlatmaq
• Proses zamanı diqqəti yayındırmaq
• Rahat və sakit ortam təmin etmək
• Tənəffüs məşqləri ilə stressi azaltmaq

Bəzi hallarda psixoloji dəstək və desensitizasiya terapiyası tətbiq olunur.

Evdə iynə vurmaq, təhlükəli haldır?

Çox zaman bəzi insanlar evdə qeyri-peşəkar şəxslərə iynə vurmağı tapşırırlar. Bu isə ciddi təhlükə mənbəyidir. Aşağıdakı risklər yarana bilər:

• Dozanın yanlış seçilməsi
• Yanlış bölgəyə iynə yeridilməsi
• Damar əvəzinə sinirə toxunma
• Steril şəraitin olmaması

Ona görə də iynə yalnız tibb bacısı və ya həkim tərəfindən, sertifikatlı tibbi şəraitdə vurulmalıdır.

Tibb işçiləri üçün təhlükəsizlik

İynə ilə işləyən tibb işçiləri üçün iynə batması riski ciddi təhlükədir. Hepatit B, Hepatit C və HIV kimi yoluxucu xəstəliklər bu yolla keçə bilər.

Müdafiə yolları:

• Əlcəkdən istifadə
• İynəni yenidən qablaşdırmadan dərhal zibil konteynerinə atmaq
• Təhlükəli tullantıların ayrıca konteynerdə toplanması
• Təlim və təkrar təlimlərin keçirilməsi

İynə vurmaq tibbin əvəzolunmaz üsullarından biridir. Bu prosedur həm diaqnostik, həm müalicəvi, həm də profilaktik məqsədlərlə istifadə olunur. Lakin iynə vurulması peşəkar bilik, texniki bacarıq və gigiyenik mühit tələb edir. Düzgün istifadə zamanı xəstəyə sürətli və effektiv kömək göstərmək mümkündür. Əks halda isə ciddi fəsadlar və yoluxma riski yaranır. Ona görə də iynə yalnız sertifikatlı tibb personalı tərəfindən, uyğun şəraitdə tətbiq edilməlidir.

Ən Çox Verilən Suallar