İynədən Şoka Düşmək: Əlamətlər, Tibbi Müdaxilə Yolları

Müasir tibbin əsas prosedurlarından biri olan iynə vurmaq, milyonlarla insanın hər gün qarşılaşdığı bir tibbi tətbiqdir. Bu prosesin məqsədi dərmanları bədənə yeritmək, vaksinasiya etmək və ya müalicə aparmaqdır. Lakin bəzən iynə vurulması orqanizmdə gözlənilməz və həyati təhlükə yarada biləcək reaksiyalara, o cümlədən anafilaktik şok, vazovagal sinir refleksi, psixogen reaksiya və digər komplikasiyalara səbəb ola bilər. Xüsusilə allergik fonda olan şəxslər üçün bu risk daha yüksəkdir.

İynədən Şok Nədir?

“Şok” termini tibbi olaraq, orqanizmin həyati funksiyalarının pozulması ilə nəticələnən və qan dövranının kəskin pozulması ilə müşayiət olunan ağır vəziyyəti ifadə edir. İynədən sonra yaranan şok hadisəsi əsasən anafilaktik şok və ya vazovagal reaksiyalar nəticəsində baş verir.

Anafilaktik şok

İynə vurulduqdan dərhal sonra allergik reaksiya nəticəsində baş verə bilər. Bu, immun sistemin sürətli və qeyri-adekvat cavabıdır.

Vazovagal sinir refleksi

Qan görmək, iynə qorxusu, kəskin ağrı və ya emosional stress nəticəsində vagus sinirinin həddindən artıq aktivləşməsi ilə baş verir. Qan təzyiqi düşür, ürək yavaşlayır və insan huşunu itirə bilər.

İynədən Şoka Düşmənin Səbəbləri

İynə sonrası şok bir neçə fərqli səbəblə baş verə bilər:

• Allergik reaksiya (iynədəki dərmana, konservantlara və ya maddəyə qarşı)
• Psixoloji qorxu (iynə qorxusu və stress)
• Vazovagal sinir aktivləşməsi
• İynənin yanlış texnika ilə vurulması
• Damar daxilinə yanlış iynə yeridilməsi
• Dərmanın dozasının və ya növünün səhv olması

Ən Çox Riska Məruz Qalanlar

Aşağıdakı şəxslərdə iynəyə qarşı şok riski daha yüksəkdir:

• Allergik fonu olanlar
• Astmalı və ya atopik dermatitli şəxslər
• Əvvəllər iynəyə reaksiya vermiş insanlar
• Qan qorxusu olan şəxslər
• Uşaqlar və yaşlılar
• İmmuniteti zəif olanlar

İynədən Sonra Şokun Əlamətləri

İynə vurulduqdan dərhal və ya 15 dəqiqə içində aşağıdakı simptomlar müşahidə edilə bilər:

• Ürək döyüntüsünün sürətlənməsi və ya zəifləməsi
• Tənəffüs çətinliyi
• Baş gicəllənməsi
• Qıcolma
• Səpgi, qaşınma, dodaq və göz ətrafında şişkinlik
• Soyuq tər
• Huşun itirilməsi
• Ürək dayanması (çox nadir hallarda)

Təcili Tibbi Yardım

İynə vurulduqdan sonra şok əlamətləri müşahidə edilirsə:

• Təcili yardım çağırılmalıdır (103 və ya yerli təcili yardım xidməti).
• Şəxs yastı səthə uzadılmalı, ayaqları yuxarı qaldırılmalıdır.
• Əgər nəfəs almırsa, ağız-ağıza süni tənəffüs və kardiopulmonar reanimasiya tətbiq edilməlidir.
• Əgər mövcuddursa, adrenalin vurulmalıdır (0,3-0,5 ml, əzələdaxili).
• Qan təzyiqi çox düşübsə, damardaxili maye müalicəsi başlanmalıdır.

Evdə və Klinikada Profilaktika

Klinikada:

• Tibbi anamnez mütləq alınmalıdır.
• Əvvəllər allergik reaksiya olub-olmadığı soruşulmalıdır.
• Hər iynə prosedurundan əvvəl reaksiya müşahidəsi üçün 15 dəqiqə gözlənilməlidir.
• Klinikada adrenalin, antihistamin və kortikosteroid kimi dərmanlar hazır vəziyyətdə saxlanmalıdır.

Evdə:

• Həkim məsləhəti olmadan iynə vurulmamalıdır.
• Ailə üzvlərində əvvəllər şok hadisəsi olubsa, bu barədə tibbi personal məlumatlandırılmalıdır.
• Ev şəraitində iynə vurularkən yardım üçün biri yaxınlıqda olmalıdır.

Uşaqlarda İynə Şoku

Uşaqlar psixoloji baxımdan iynəyə daha həssas olduqları üçün onların vazovagal reflekslə huşlarını itirmə ehtimalıdaha yüksəkdir. Bunun üçün:

• İynədən əvvəl diqqət yayındırılmalı
• Əyləncəli və sakitləşdirici mühit yaradılmalı
• Peşəkar tibb işçiləri tərəfindən vurulmalıdır

İynə Fobiyası ilə Mübarizə

Bəzi insanlar yalnız iynəni gördükdə belə huşunu itirə bilər. Bu vəziyyətə tripanofobiya deyilir. Psixoloji dəstək, nəfəs məşqləri, diqqət yayındırma texnikaları və bəzən yüngül sakitləşdirici dərmanlar bu halların qarşısını almaqda faydalıdır.

Qan Dövranının Stabilizasiyası

İynə vurulduqdan sonra şokun ən təhlükəli nəticəsi qan təzyiqinin qəfil düşməsi və orqan perfuziyasının pozulmasıdır. Belə hallarda:

• Damardaxili NaCl (fizioloji məhlul) verilməli
• Kortikosteroid və antihistamin preparatları tətbiq edilməli
• Tənəffüs yolları açıq saxlanmalı və oksigen verilməlidir

Ailələrə və Pasiyentlərə Tövsiyələr

• Əgər əvvəllər hər hansı dərmana və ya iynəyə qarşı allergik reaksiya keçirmisinizsə, həkiminizi məlumatlandırın.
• Təcili yardım çantasının evdə olması tövsiyə olunur.
• Uşaqlar üçün iynə proseduru oyun formasında izah olunmalıdır.
• Hər hansı tibbi müdaxilə sonrası minimum 15 dəqiqə müşahidə altında qalın.

Əlavə edək ki, iynə vurmaq təkcə dərmanın bədənə yeridilməsi prosesi deyil, həm də etik, texniki və tibbi məsuliyyət tələb edən bir prosedurdur. Əgər iynə düzgün yerə, uyğun texnika ilə və gigiyenik şəraitdə vurulmazsa, təkcə şok deyil, həm də infeksiya, abse, sinir zədələnməsi, hematoma və qan damarlarının zədələnməsi kimi fəsadlar yarana bilər. Xüsusilə ev şəraitində özbaşına və ya peşəkar olmayan şəxslər tərəfindən iynə vurulması çoxsaylı təhlükələrə yol aça bilər.

Tibb işçiləri üçün məsuliyyət:

• Hər iynə prosedurundan əvvəl pasiyentin dərman allergiyası tarixi dəqiq soruşulmalı,
• İstifadə olunan dərmanın son istifadə tarixi, saxlanma rejimi və dozası yoxlanmalı,
• İynə steril şəkildə, yeganə istifadəli şpris və iynə ilə tətbiq edilməli,
• Vurulduqdan sonra pasiyent ən azı 15 dəqiqə müşahidə altında saxlanılmalıdır.

Cəmiyyət üçün maarifləndirmə:
Təəssüf ki, bəzi insanlar iynəni hələ də sadə bir prosedur kimi qiymətləndirərək ev şəraitində həkim məsləhəti olmadan istifadə edirlər. Bu isə xüsusilə antibiotiklər, analgetiklər və hormon tərkibli dərmanlar üçün təhlükəli nəticələr doğura bilər. Maarifləndirici tədbirlərlə bu kimi halların qarşısını almaq mümkündür.

Ən Çox Verilən Suallar