İyul : Tarix, Ənənələr

İyul ayı dünyanın müxtəlif bölgələrində həm təbiət, həm də cəmiyyət üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən dövrdür. Bu ay təkcə ilin ən isti və ən uzun günlərinin yaşandığı bir zaman dilimi deyil, eyni zamanda bir çox mühüm tarixi hadisələr, bayramlar, milli və beynəlxalq əlamətdar günlərlə yadda qalır. İyul ayında kənd təsərrüfatı işlərinin intensivliyi artır, bir sıra məhsulların yığım mövsümü başlayır, eyni zamanda şəhər və kənd əhalisinin gündəlik həyatında müəyyən dəyişikliklər baş verir. Azərbaycanda da iyul ayı xalq təqvimində, ədəbiyyatda, adət-ənənələrdə və gündəlik həyatda mühüm rol oynayır. Bu ayın təbiəti, tarixi, əfsanələri, ənənələri və sosial-mədəni yükü müxtəlif aspektlərdən daim öyrənilir və diqqət mərkəzində saxlanılır.

İyul ayı həmçinin astronomik və meteoroloji cəhətdən əlamətdar dövrdür. Şimal yarımkürəsində yay fəslinin mərkəz nöqtəsi olan bu ay, ilin ən parlaq və günəşli günlərini təqdim edir. Kənd təsərrüfatı işləri, bayram mərasimləri, el şənlikləri, səyahət və turizm fəaliyyəti baxımından da iyul öz spesifik xüsusiyyətləri ilə seçilir. Azərbaycan ərazisində iyul ayının mənzərəsi, iqlimi, flora və faunası, folklor motivləri və tarixi hadisələri, xalq arasında formalaşan inancları ayrı-ayrılıqda geniş araşdırmaya ehtiyac duyur.

İyul ayının mənşəyi və tarixi

İyul ayının adının mənşəyi qədim Roma dövrü ilə bağlıdır. Qədim romalılar tərəfindən “Quintilis” adlandırılan bu ay sonradan Roma imperatoru Yuli Sezarın şərəfinə “Julius” adlandırılmışdır. Yuli Sezarın təqvim islahatı nəticəsində miladdan əvvəl 46-cı ildə tətbiq edilən yeni təqvim sistemində iyul ayı ilin yeddinci ayı kimi qəbul edildi və bu ənənə indiyədək davam edir. Latın dilindən gələn “Julius” adı sonradan müxtəlif dillərə uyğunlaşdırılıb və Azərbaycan dilində “iyul” kimi işlənməyə başlayıb.

Tarix boyu iyul ayı həm təqvim, həm də sosial həyat üçün mühüm mərhələ olub. Qədim dövrlərdə əkinçilik cəmiyyətləri üçün bu ay məhsul yığımının başlanğıcı, yaylaqlara köç, heyvandarlıq və maldarlıq dövrü hesab edilirdi. Orta əsrlərdə və yeni dövrdə də iyul ayı xalq təqvimində xüsusi qeyd olunub, müxtəlif xalq bayramları və mərasimləri bu dövrdə icra edilib.

İyul ayında təbiət və iqlim xüsusiyyətləri

Azərbaycan ərazisində iyul ayı iqlim baxımından ilin ən isti dövrü hesab olunur. Ölkənin müxtəlif regionlarında hava temperaturu 30-40 dərəcə arasında dəyişir, bəzi yarımsəhra və çöl ərazilərdə bu rəqəm daha da yüksəlir. Aran rayonlarında və Abşeron yarımadasında isti hava şəraiti üstünlük təşkil edir, dağlıq və dağətəyi zonalarda isə gecələr nisbətən sərin olur. İyul ayında havanın ən yüksək temperaturu tarixi göstəricilərə əsasən 43-45 dərəcəyə qədər yüksəlib.

İyul ayı günəşli, quru və çox zaman buludsuz hava ilə seçilir. Bu dövrdə yağış demək olar ki, olmur. Lakin bəzi dağlıq və meşəlik ərazilərdə, xüsusilə Quba, Qusar, Şəki, Zaqatala kimi bölgələrdə qısamüddətli yağışlara rast gəlinir. Yay ayının ortasında intensiv günəş şüaları, torpaq və su ehtiyatlarına olan tələbatı artırır. Kənd təsərrüfatında suvarma işləri güclənir, bəzi yerlərdə isə susuzluq ciddi problem yarada bilər.

İyul ayında kənd təsərrüfatı və məhsul yığım mövsümü

İyul ayı Azərbaycan kənd təsərrüfatı üçün ən məhsuldar və işgüzar aylardan biridir. Bu dövrdə taxıl biçini, pambıq əkini, bostan və tərəvəz məhsullarının yığım prosesi sürətlənir. Həmçinin üzüm, ərik, şaftalı, gilas, albalı kimi meyvələrin yetişmə və toplama mövsümü başlayır. İyul ayı ərzində bazarlarda yerli meyvə və tərəvəz bolluğu müşahidə edilir.

Kəndlərdə məhsul yığımına aid müxtəlif mərasimlər, ənənələr və kollektiv əmək prosesləri formalaşıb. İyulda taxıl zəmilərində biçinçilərin əməyi, bostanlarda məhsul yığımı, üzüm bağlarında isə ilk məhsulun toplanması xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu proseslər kənd həyatında həm iqtisadi, həm də sosial baxımdan önəmlidir. Məhsul yığımında ailə üzvləri və kənd cəmiyyəti birgə iştirak edir, kollektiv əmək ənənəsi güclənir.

İyul ayında xalq ənənələri və bayramlar

İyul ayı Azərbaycan xalq ənənələrində bir sıra maraqlı mərasimlər, bayramlar və adət-ənənələrlə zəngindir. Ənənəvi xalq təqvimində iyul, məhsul bolluğu, yaylaq həyatı və təbiətin ən gözəl çağları ilə bağlı müxtəlif inanclarla müşayiət olunur. Bu ayda kəndlərdə məhsul bayramları, bostan və üzüm şənlikləri, xeyir-dua mərasimləri keçirilir. Eyni zamanda, yay aylarının ortasında toylar, nişanlar və müxtəlif ailə mərasimləri ənənəvi olaraq iyul ayında planlaşdırılır.

Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində iyul ayı ilə bağlı folklor motivləri, xalq nağılları, atalar sözləri, deyimlər və inamlar mövcuddur. Məsələn, “İyulun istisində çalışan, payızda sevinc görər” kimi atalar sözü xalq arasında yayılıb və bu ayın zəhmətkeşlik, məhsuldarlıq rəmzi olduğunu göstərir. Həmçinin, iyul ayında edilən duaların və arzu olunanların gerçəkləşəcəyinə dair inanclar da mövcuddur.

İyul ayı və milli tarixdə mühüm hadisələr

İyul ayı təkcə təbiət və kənd təsərrüfatı baxımından deyil, həm də Azərbaycan və dünya tarixində bir çox əlamətdar hadisələrlə yadda qalıb. Azərbaycanın dövlətçilik tarixində, ictimai və siyasi həyatında iyul ayında baş vermiş bir sıra önəmli hadisələr xüsusi yer tutur. Məsələn, 1993-cü ilin iyulunda Azərbaycan Respublikasında hakimiyyət dəyişikliyi, Heydər Əliyevin siyasi rəhbərliyə qayıdışı tarixi hadisə kimi qiymətləndirilir.

Dünya tarixində də iyul ayı bir sıra böyük hadisələrlə bağlıdır. Amerika Birləşmiş Ştatlarının Müstəqillik Bəyannaməsi 4 iyul 1776-cı ildə elan edilmişdir. Eyni zamanda, Fransada Bastiliya qalasının tutulması və Böyük Fransa İnqilabının başlanması iyul ayında baş vermişdir. Bu hadisələr dünya tarixində mühüm dönüş nöqtələri kimi qiymətləndirilir.

İyul ayında beynəlxalq və milli əlamətdar günlər

İyul ayı həm beynəlxalq, həm də milli səviyyədə bir sıra əlamətdar günlərlə zəngindir. 1 iyul – Beynəlxalq Memarlar Günü, 6 iyul – Beynəlxalq Öpüş Günü, 11 iyul – Ümumdünya Əhali Günü, 26 iyul – Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin yaradılması günü və digər günlər bu ayda qeyd olunur. Həmçinin, bir çox ölkələrdə iyul ayında müxtəlif festival və tədbirlər təşkil edilir.

Azərbaycan üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən 22 iyul Milli Mətbuat Günüdür. Bu tarix 1875-ci ildə “Əkinçi” qəzetinin nəşr olunması ilə bağlıdır və jurnalistlər üçün peşə bayramı kimi qeyd olunur. 2 iyul isə Polis Günü, 15 iyul Milli Qurtuluş Günü kimi milli yaddaşda xüsusi yer tutur.

İyul ayında təbiət və ekoloji problemlər

İyul ayı ekoloji baxımdan da diqqətçəkici dövrdür. Bu dövrdə quraqlıq, susuzluq, meşə yanğınları kimi risklər artır. Qlobal iqlim dəyişikliyi fonunda hər il yay aylarında Azərbaycanda və regionda temperatur anomaliyaları, hava şəraitində kəskin dəyişikliklər, bəzən isə sel və daşqın hadisələri müşahidə olunur. Ekoloqlar və mütəxəssislər iyul ayında su ehtiyatlarından səmərəli istifadə, yaşıllıqların qorunması, yanğın təhlükəsinin qarşısının alınması üçün maarifləndirmə işlərini gücləndirirlər.

Ətraf mühitin qorunması, kənd təsərrüfatında ekoloji təmiz üsullardan istifadə, suya qənaət və biomüxtəlifliyin qorunması iyul ayında xüsusilə aktualdır. Bəzi illərdə isə intensiv isti hava dalğaları kənd təsərrüfatına və təbii ekosistemlərə mənfi təsir göstərir.

İyul ayında təhsil və mədəniyyət fəaliyyəti

İyul ayı Azərbaycanda təhsil müəssisələrinin yay tətili dövrünə təsadüf edir. Məktəblilər, tələbələr və müəllimlər üçün istirahət, yay düşərgələri və müxtəlif yay məktəbləri təşkil olunur. Bu dövrdə ölkədə müxtəlif mədəni tədbirlər, konsertlər, sərgilər, folklor festivalları və incəsənət layihələri həyata keçirilir. İyul ayında keçirilən bu tədbirlər əhalinin asudə vaxtının səmərəli təşkili və mədəni həyatın canlanması baxımından böyük rol oynayır.

Bundan başqa, iyul ayında ölkənin müxtəlif guşələrinə daxili turizm və səyyah axını artır. İsti hava, təmiz təbiət, yaylaqlar, çimərliklər və tarixi abidələrə maraq artdığından iyul turizm mövsümünün ən fəal dövrü sayılır.

İyul ayı və Azərbaycan ədəbiyyatında, folklorunda yeri

İyul ayı Azərbaycan ədəbiyyatında və folklorunda bolluq, zəhmət, təbiət gözəlliyi və yay həyatının simvolu kimi özünəməxsus yer tutur. Klassik və müasir şairlər, yazıçılar əsərlərində iyul ayının istisini, günəşi, məhsul bolluğunu, yay gecələrinin sakitliyini təsvir ediblər. Folklor nümunələrində iyul ayı ilə bağlı müxtəlif tapmacalar, nəğmələr, nağıllar, miflər mövcuddur.

Halk arasında “İyulun istisi”, “iyul günəşi”, “iyul gecəsi” ifadələri sıx işlədilir və bu ayın gündəlik həyatda, təsərrüfatda, ailə münasibətlərində və hətta sevgi münasibətlərində oynadığı rola işarə edilir. Ədəbiyyatda iyul ayı bəzən qəhrəmanlıq, bəzən əzmkarlıq, bəzən də romantik duyğularla bağlı metafora kimi işlədilib.

İyul ayında sağlamlıq və həyat tərzi

İyul ayı isti və günəşli havalarla müşayiət olunduğuna görə insan orqanizmi üçün müəyyən sağlamlıq tövsiyələri də ön plana çıxır. Həkimlər bu dövrdə günorta saatlarında birbaşa günəş altında işləməmək, su balansına diqqət yetirmək, yüngül geyinmək və bol maye qəbul etmək məsləhət görürlər. Həmçinin, yay aylarında qida rasionunda meyvə-tərəvəz bolluğu, təmiz hava və açıq havada fiziki fəallıq sağlamlıq üçün vacib hesab olunur.

İyulda baş verən günvurma, istilik şoku və digər sağlamlıq problemlərinin qarşısının alınması üçün maarifləndirici tədbirlər təşkil olunur. Uşaqların və yaşlıların xüsusi qorunmasına, zəruri hallarda həkim məsləhətinə müraciət etməyə önəm verilir.

İyul ayı və Azərbaycanda sosial-mədəni dinamika

İyul ayı ictimai həyat baxımından da yüksək aktivlik dövrüdür. Qohum-əqraba görüşləri, toy və ailə mərasimləri, kollektiv əmək prosesləri, kənd və şəhər şənlikləri bu ayda daha geniş yayılır. Ənənəvi olaraq, iyul ayında insanlar arasında yardımlaşma, birgə fəaliyyət və sosial həmrəylik daha güclü olur. Kənd yerlərində iyul ayı qohumların, dostların bir araya gəldiyi, birgə iş gördüyü, məhsul yığdığı və istirahət etdiyi zaman kimi yadda qalır.

Bundan əlavə, iyul ayında müxtəlif xeyriyyə tədbirləri, ictimai layihələr və sosial kampaniyalar təşkil olunur. Bu dövrdə elmi konfranslar, ekoloji layihələr, gənclər üçün yay proqramları və könüllülük aksiyaları da reallaşdırılır.

İyul ayı Azərbaycanda və bütün şimal yarımkürəsində təbiətin və cəmiyyətin ən fəal dövrlərindən biri kimi qəbul edilir. Bu ayda həyatın hər bir sahəsində canlanma, bolluq, zəhmət və birlik ruhu üstünlük təşkil edir. İyulun isti və günəşli havası, məhsul bolluğu, kənd təsərrüfatında işgüzarlıq, mədəniyyət və incəsənət həyatında fəallıq, sosial münasibətlərdə yaxınlıq və dostluq hissi insanlarda ruh yüksəkliyi yaradır. İyul ayı həm təbiət, həm tarix, həm də gündəlik həyat baxımından xalqın yaddaşında və milli kimliyində əhəmiyyətli yer tutur. Onun təbiətə, cəmiyyətə və insan ruhuna təsiri, bu ayı bütün il üçün xüsusi və yadda qalan edir.

Ən Çox Verilən Suallar