Izrail Əhalisi: Artım Dinamikası, Statistika

İsrail əhalisi müasir dövrdə Yaxın Şərq regionunun ən maraqlı və mürəkkəb demoqrafik strukturlarından birini təşkil edir. Kiçik əraziyə malik olmasına baxmayaraq, İsrail əhalisi say baxımından artmaqda və sosial, dini, etnik baxımdan olduqca müxtəlif bir quruluşa sahib olmaqla seçilir. Burada başlıca rol oynayan amillərdən biri tarix boyunca baş vermiş böyük köç dalğaları, yəhudi diasporsunun müxtəlif qitələrdən İsrailə qayıdışı, regional və qlobal münaqişələr, eləcə də ölkənin sosial-iqtisadi siyasətidir. Əhalinin artımı, şəhər və kənd yaşayış məskənlərinin dinamikası, təhsil və sosial təminat məsələləri İsrail cəmiyyətində hər zaman diqqət mərkəzində olub.

Müasir İsrail dövlətinin 1948-ci ildə yaranmasından bəri ölkə əhalisi kəskin şəkildə artıb. Bu artım təkcə daxili doğum səviyyəsinin yüksək olması ilə deyil, həm də xaricdən kütləvi miqrasiyalarla izah edilir. İsrail əhalisinin sosial, dini və etnik müxtəlifliyi ölkənin gündəlik həyatında, siyasətində və iqtisadi inkişafında öz əksini tapır. Yəhudi əhalisi dominant mövqedə olsa da, müsəlman, xristian, druz, beduin və digər etnik-dini qruplar da burada özünü qoruyub saxlayır. Həmçinin, ölkənin demoqrafik vəziyyətinə təsir edən əsas faktorlar arasında regional münaqişələr, ölkədaxili sosial dəyişikliklər və beynəlxalq münasibətlər də xüsusi yer tutur.

İsrail əhalisinin sayı, artım dinamikası və tərkibi barədə aparılan statistik və sosial tədqiqatlar yalnız demoqrafiya deyil, həm də ölkənin iqtisadi, siyasi və mədəni gələcəyi üçün ciddi əhəmiyyət daşıyır. Hər yeni sosioloji tədqiqat, İsrail cəmiyyətinin bir neçə qatlı və rəngarəng demoqrafik portretini göstərir. Bu baxımdan İsrailin əhali problemi həm daxili, həm də beynəlxalq gündəmin mühüm tərkib hissəsidir.

İsrailin Əhali Sayı və Artım Dinamikası

İsrail əhalisinin sayı son onilliklərdə sürətlə artmaqdadır. 1948-ci ildə dövlət müstəqillik əldə edərkən ölkədə cəmi 806 min nəfər yaşayırdısa, bu gün rəsmi məlumatlara görə bu rəqəm 9 milyonu ötüb. İsrail Statistika Bürosunun son açıqlamasına əsasən, 2024-cü ilin ortalarına ölkənin əhalisi təxminən 9,9 milyon nəfər təşkil edir. Bu artım təkcə təbii doğum səviyyəsinin yüksək olması ilə deyil, həm də kütləvi immiqrasiyalarla əlaqədardır.

Əhalinin artım dinamikasına nəzər saldıqda görmək olur ki, İsrail dünya üzrə ən yüksək doğum göstəricilərindən birinə malikdir. Bu, xüsusilə ultra-ortodoks yəhudi (xaredi) icmaları və müsəlman əhali arasında özünü daha qabarıq göstərir. Yəhudi ailələrdə orta hesabla hər qadına 3-dən çox uşaq, müsəlman ailələrdə isə bu göstərici 3,2 civarındadır. Digər tərəfdən, ölkəyə müntəzəm şəkildə yeni immiqrantlar gəlməkdədir. Yəhudi diasporasının müxtəlif ölkələrdən İsrailə qayıtması (“alyah” prosesi) demoqrafik artımın əsas səbəblərindən biri hesab olunur.

Əhalinin yaş strukturu da İsrail cəmiyyətini gənc və dinamik saxlayır. Əhalinin təxminən 27 faizi 14 yaşa qədər, 12 faizi isə 65 yaşdan yuxarı yaş qrupunda cəmlənib. Bu, ölkənin təhsil, səhiyyə və sosial təminat sistemlərinin gələcəkdə daha da gücləndirilməsini tələb edir. Əhalinin urbanizasiyası da yüksək səviyyədədir: israillilərin böyük əksəriyyəti şəhərlərdə, xüsusilə Təl-Əviv, Qüds, Hayfa və Beer-Şeva kimi böyük şəhərlərdə yaşayır.

İsrail Əhalisinin Etnik və Dini Tərkibi

İsrail əhalisinin ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri onun çoxsaylı etnik və dini qruplardan ibarət olmasıdır. Əhalinin əsas hissəsini yəhudilər təşkil etsə də, ölkədə müsəlmanlar, xristianlar, druzlar, samarialar, beduinlər və digər azsaylı etnik-dini icmalar da mövcuddur. Bu müxtəliflik ölkənin sosial və siyasi həyatında hər zaman əhəmiyyətli rol oynayıb.

Statistik göstəricilərə əsasən, əhalinin təxminən 73 faizi yəhudilərdən, 21 faizi müsəlman ərəblərdən, 2 faizi xristian ərəblərdən, 2 faizi druzlardan və qalan hissəsi digər azsaylı qruplardan ibarətdir. Yəhudi əhalisi özü də müxtəlif qollara bölünür: aşıkenazi (Avropa mənşəli yəhudilər), sefard (İspaniya və Şimali Afrika mənşəli yəhudilər), mizrahi (Yaxın Şərq və Asiya mənşəli yəhudilər) və son illərdə keçmiş SSRİ, Efiopiya və ABŞ-dan gələnlər. Bu da ölkədə mədəni və dini plüralizmin, fərqli adət-ənənələrin və ictimai qruplar arasında dialoqun formalaşmasına səbəb olur.

İsrail əhalisinin təxminən 21 faizi müsəlmanlardır və bu icma əsasən ölkənin şimal və cənub bölgələrində, Qaliley və Negev regionlarında cəmlənib. Xristianlar isə əsasən ərəb mənşəlidir və Qüds, Nazaret, Hayfa kimi şəhərlərdə məskunlaşıblar. Druzlar öz dini və mədəni xüsusiyyətlərinə görə fərqlənən azsaylı qrup kimi ölkənin müxtəlif bölgələrində yaşayırlar. Bu etnik və dini müxtəliflik, bir tərəfdən ölkənin rəngarəngliyini artırır, digər tərəfdən isə bəzən sosial və siyasi gərginliklərin yaranmasına səbəb olur.

Miqrasiya və Əhali Artımına Təsiri

İsrail əhalisinin formalaşmasında miqrasiyanın rolu həmişə böyük olub. Müasir dövrdə də miqrasiya axını əsasən yəhudi diasporasının dünyadakı müxtəlif ölkələrdən İsrailə köç etməsi ilə bağlıdır. 1948-ci ildən bəri milyonlarla yəhudi Avropa, Asiya, Afrika, Şimali və Cənubi Amerika ölkələrindən İsrailə köçərək burada daimi məskunlaşıb. Bu proses, həm İsrail dövlətinin demoqrafik siyasətinin, həm də “Alyah” qanununun nəticəsidir.

Son illərdə miqrasiyanın əsas mənbələri arasında Rusiya, Ukrayna, ABŞ, Fransa, Efiopiya və Argentina kimi ölkələr xüsusi yer tutur. Təkcə 2022-2024-cü illərdə Ukrayna və Rusiya arasında baş verən münaqişə nəticəsində minlərlə yəhudi İsrailə köçüb. Dövlət miqrantların yerləşdirilməsi, sosial inteqrasiyası, mənzil və məşğulluq məsələlərinin həlli üçün xüsusi proqramlar həyata keçirir. Həmçinin, qeyri-yəhudi miqrantların axını da müşahidə olunur, lakin onların vətəndaşlıq alması üçün ciddi məhdudiyyətlər var.

İsrailin miqrasiya siyasəti əsasən ölkənin təhlükəsizliyi, milli kimliyin qorunması və demoqrafik üstünlüyün saxlanılması məqsədi daşıyır. Yəhudi miqrasiyası dəstəklənir və yeni köçkünlərin cəmiyyətə inteqrasiyası üçün müxtəlif dövlət proqramları mövcuddur. Bununla belə, bəzi miqrant qrupları arasında sosial adaptasiya problemləri, işsizlik və mədəni inteqrasiya çətinlikləri yaşanır ki, bu da bəzən sosial narazılıqlara səbəb olur.

Şəhər və Kənd Əhalisinin Paylanması

İsrailin demoqrafik xəritəsi şəhər və kənd yaşayış məntəqələrinin paylanması baxımından da maraqlı və dinamikdir. Ölkənin böyük əksəriyyəti şəhərlərdə yaşayır və bu göstərici illər üzrə daha da artır. Təl-Əviv, Qüds, Hayfa, Beer-Şeva, Aşdod, Netanya və digər iri şəhərlər ölkənin iqtisadi, mədəni və sosial həyatının mərkəzi sayılır. Ən böyük şəhər isə paytaxt statusuna malik Qüdsdür; burada həm yəhudi, həm də ərəb əhalisi sıx şəkildə məskunlaşıb.

Şəhər əhalisi əsasən sənaye, xidmət, informasiya texnologiyaları və turizm sektorlarında çalışır. Kənd yerlərində isə kənd təsərrüfatı və kiçik bizneslər üstünlük təşkil edir. İsraildə kənd yaşayış məntəqələri əsasən kibbutz (kollektiv kənd təsərrüfatı icması) və moşav (kooperativ kənd təsərrüfatı) formasında təşkil olunub. Kibbutzlar və moşavlar ölkənin sosial tarixində və demoqrafik inkişafında mühüm rol oynayıb.

İsrailin urbanizasiya səviyyəsi çox yüksəkdir və şəhər infrastrukturunun inkişafı, yeni yaşayış məhəllələrinin salınması, nəqliyyat və sosial xidmətlərin genişləndirilməsi davam edir. Lakin kənd yerlərində əhalinin sıxlığı nisbətən azdır və burada əsasən kənd təsərrüfatı fəaliyyəti aparılır. Ölkədə şəhər və kənd əhalisi arasında həyat səviyyəsi, təhsil, səhiyyə və sosial təminat sahələrində fərqlər qalır və bu, dövlətin sosial siyasətində mühüm prioritetlərdən biridir.

İsrail Əhalisinin Təhsil, Səhiyyə və Sosial Struktur Xüsusiyyətləri

İsrail əhalisi təhsil və səhiyyə sahəsində dünya standartlarına uyğun səviyyədə inkişaf etmişdir. Ölkənin təhsil sistemi dövlət tərəfindən tam dəstəklənir, ibtidai və orta təhsil ödənişsizdir. Əhali arasında oxuma-yazma səviyyəsi demək olar ki, 100 faizdir. İsraildə universitetlər, elmi-tədqiqat institutları və ali təhsil müəssisələri yüksək reytinqlərə malikdir. İsrailin “start-up nation” adlanması təsadüfi deyil; əhali arasında texniki və təbiət elmlərinə maraq yüksəkdir və bu, ölkənin iqtisadi və innovativ inkişafına müsbət təsir göstərir.

Səhiyyə sistemi də inkişaf etmişdir və bütün əhali üçün əlçatandır. Dövlətin həyata keçirdiyi tibbi sığorta proqramları vasitəsilə ölkə vətəndaşlarının böyük əksəriyyəti keyfiyyətli tibbi xidmətlərdən yararlana bilir. İsrail səhiyyə göstəricilərinə görə dünyanın aparıcı ölkələri sırasındadır. Əhalinin orta ömür uzunluğu yüksəkdir və bu, həm tibbi xidmətlərin keyfiyyəti, həm də sosial rifahın göstəricisidir.

Sosial struktur baxımından İsraildə ailə ənənələri güclü şəkildə qorunur. Əhalinin böyük hissəsi ailə dəyərlərinə sadiqdir, sosial dövlət konsepsiyası və birgəyaşayış mədəniyyəti güclüdür. Lakin son illərdə cəmiyyətdə fərdiləşmə, ailə institutunun transformasiyası, gənclərin şəhər həyatına marağı və sosial mobilizasiya tendensiyaları müşahidə olunur. Əhalinin sosial təminat məsələləri, işsizlik, mənzil təminatı və aztəminatlı ailələrin sosial müdafiəsi dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən biridir.

Əhalinin İqtisadi Fəallığı və Əmək Bazarı

İsrail əhalisi iqtisadi fəallıq baxımından Yaxın Şərq regionunda ən yüksək göstəricilərə malikdir. Əmək bazarında əsas rolu şəhər əhalisi, xüsusən yəhudi icması və yüksək təhsil səviyyəsinə malik şəxslər oynayır. Ölkədə işsizlik nisbətən aşağıdır, əmək bazarının əsas sektorları isə yüksək texnologiyalar, sənaye, ticarət, maliyyə, kənd təsərrüfatı və turizmdir. İsrailin iqtisadi inkişafı, əhalinin əmək bazarına inteqrasiyası və innovasiya sahəsində uğurları dünya miqyasında tanınır.

Kənd təsərrüfatında işləyən əhali əsasən kibbutz və moşav sistemində çalışır, burada kollektiv əmək ənənəsi qorunur. Yəhudi əhali ilə yanaşı, ərəb və druz icmalarından olan şəxslər də iqtisadi fəallıq göstərir, lakin onların əmək bazarına tam inteqrasiyası üçün hələ bir sıra sosial və hüquqi problemlər mövcuddur. Ultra-ortodoks yəhudilərdə (xaredi) iqtisadi fəallıq səviyyəsi aşağıdır, onların böyük hissəsi dini təhsil və ibadətlə məşğul olur.

Son illərdə qadınların və gənclərin əmək bazarına çıxışı artıb. İqtisadiyyatın inkişafı, yüksək texnoloji sektorun böyüməsi, yeni startapların və innovativ bizneslərin yaranması İsrail əhalisinin həyat səviyyəsini yüksəldir. Dövlətin sosial-iqtisadi siyasəti işsizliyin azaldılması, gənclərin və qadınların peşə təhsilinə təşviqi, aztəminatlı əhali qruplarının dəstəklənməsi istiqamətində davam etdirilir.

Demoqrafik Çağırışlar və Sosial Problemlər

İsrail əhalisi qarşısında bir sıra demoqrafik çağırışlar və sosial problemlər mövcuddur. Ən əsas çağırışlar arasında əhali artımının davamlı olaraq yüksək olması, sosial və iqtisadi qeyri-bərabərlik, müxtəlif etnik və dini icmalar arasında münasibətlərin gərginləşməsi və regionda baş verən münaqişələr göstərilir. Əhalinin sürətli artımı sosial infrastrukturun, səhiyyə və təhsil xidmətlərinin təkmilləşdirilməsini, mənzil tikintisinin artırılmasını tələb edir.

Digər tərəfdən, ultra-ortodoks yəhudi və müsəlman icmalarında doğum səviyyəsinin yüksək olması ölkədə sosial və iqtisadi balansı pozur. Bu qruplar arasında əmək bazarına çıxış, təhsil səviyyəsi, dövlət proqramlarından istifadə imkanları fərqlidir. Bəzi bölgələrdə işsizlik, mənzil və sosial təminat problemləri daha kəskindir.

Etnik və dini müxtəliflik sosial inteqrasiya problemlərinə, bəzən isə toqquşmalara və narazılıqlara səbəb ola bilər. İsrail cəmiyyətində ərəb- yəhudi münasibətləri, müxtəlif dini cərəyanlar arasında fərqliliklər, gender bərabərliyi, yeni miqrantların inteqrasiyası kimi mövzular hər zaman aktualdır. Dövlət və qeyri-hökumət təşkilatları bu çağırışların aradan qaldırılması, cəmiyyətin harmoniyasının və sosial ədalətin təmin olunması üçün müxtəlif proqramlar həyata keçirir.

İsrailin əhalisi Yaxın Şərq regionunun ən dinamik və rəngarəng sosial quruluşlarından biridir. Tarixi kökləri, miqrasiya dalğaları, yüksək doğum səviyyəsi, etnik və dini müxtəliflik bu ölkənin demoqrafik portretini fərqli və cəlbedici edir. İsrail əhalisi iqtisadi, sosial və mədəni baxımdan müasir dünyanın qabaqcıl ölkələri sırasında dayanır. Əhali artımının davamlı olaraq yüksək olması, innovasiya və texnologiyalara olan maraq, təhsil və səhiyyə sisteminin inkişafı ölkənin gələcəyini müəyyənləşdirən əsas amillərdəndir.

Bununla yanaşı, əhali strukturunda və sosial münasibətlərdə müşahidə olunan fərqliliklər, demoqrafik və sosial çağırışlar dövlətin və cəmiyyətin daim diqqət mərkəzindədir. İnteqrasiya, bərabər imkanlar, sosial rifah və sülhün qorunması İsrail cəmiyyətinin qarşısında duran əsas vəzifələrdəndir. Əhali ilə bağlı dövlət siyasətinin uğurlu olması həm milli, həm də regional sabitliyin, iqtisadi inkişafın və sosial harmoniyanın təmin olunmasında mühüm rol oynayır.

Ən Çox Verilən Suallar