Bəzən insan orqanizmi təkcə daxili problemlərlə deyil, həm də dərinin özündə yaranan gözlənilməz və ağrılı dəyişikliklərlə qarşılaşır. Bu dəyişikliklər arasında xüsusilə kəmərləyici dəmrov insanı narahat edən, həm estetik, həm də sağlamlıq baxımından böyük əhəmiyyət daşıyan xəstəliklərdən biridir. Kəmərləyici dəmrov (Herpes Zoster, xalq arasında “zona” kimi də tanınır) ilk baxışda adi dəri səpgisinə bənzəyə bilər, lakin onun törətdiyi narahatlıq, ağrı və fəsadlar tamamilə fərqlidir. Orta və yaşlı nəslin nümayəndələri, immun sistemi zəif olan insanlar, eləcə də stressə və yorğunluğa məruz qalanlar üçün bu xəstəlik xüsusilə risklidir. Kəmərləyici dəmrovun dərin səbəbləri, simptomları, müalicə və profilaktika yolları haqqında maarifli olmaq sağlam həyatın qorunması baxımından olduqca vacibdir.
Kəmərləyici Dəmrovun Tibbi Mahiyyəti və Yaranma Səbəbləri
Kəmərləyici dəmrov virus mənşəli infeksiya olmaqla, insan orqanizminə əsasən uşaq yaşlarında yoluxan suçiçəyi (Varicella Zoster Virus – VZV) nəticəsində yaranır. Uşaq vaxtı suçiçəyi keçirən insanlarda virus orqanizmdə passiv vəziyyətdə, sinir düyünlərində illərlə gizli qala bilər. Lakin immun sisteminin zəifləməsi, ağır stress, xəstəlik, xroniki yorğunluq və yaşla əlaqədar olaraq virus yenidən aktivləşir və kəmərləyici dəmrov kimi özünü büruzə verir. Bu zaman virus sinir ucları boyunca hərəkət edərək dəri səthinə çıxır və səciyyəvi səpgilər əmələ gətirir.
Kəmərləyici dəmrovun əsas səbəbləri:
- İmmun sisteminin zəifləməsi (yaşlanma, immunosupressiv dərmanlar, xərçəng, QİÇS və s.);
- Stress, güclü psixoloji və fiziki yorğunluq;
- Uzun sürən xroniki xəstəliklər;
- Travmalar, cərrahi əməliyyatlar;
- Orqanizmin ümumi zəifliyi.
Xəstəliyin Əlamətləri və Klinik Gedişi
Kəmərləyici dəmrovun əsas fərqləndirici əlaməti dəri səthində bir tərəfli, kəmər formasında səpgilərin yaranmasıdır. Səpgilər əsasən sinə, qarın, bel, üz və boyun nahiyəsində, bəzən də qollarda, ayaqlarda müşahidə olunur. Xəstəliyin əvvəlində adətən təsirlənmiş nahiyədə qaşınma, sancışəkilli, yandırıcı və ya göynədici ağrı baş verir. Bir neçə gündən sonra həmin sahədə kiçik qırmızı ləkələr və şişkinliklər əmələ gəlir, sonra onlar maye ilə dolu balaca qabarcıqlara çevrilir.
Kəmərləyici dəmrovun klinik mərhələləri:
- Prodromal dövr: Xəstədən şikayətlər – halsızlıq, subfebril hərarət, sancışəkilli ağrı, göynəmə və qaşınma.
- Səpgili dövr: Həmin nahiyədə qızartı, tək-tək və ya qrup halında qabarcıqların əmələ gəlməsi, ağrının şiddətlənməsi.
- Kurutma və sağalma dövrü: Qabarcıqlar tədricən quruyur, yerində qabıqlar yaranır, 2-4 həftəyə yaxın müddətdə tam sağalır.
Ağrı və diskomfort bəzi hallarda səpgilər sağalandan sonra da – hətta aylarla davam edə bilər. Bu vəziyyət “postherpetik nevralgiya” adlanır və xüsusilə yaşlı insanlarda ciddi problem yaradır.
Aşağıdakı cədvəldə kəmərləyici dəmrovun əsas mərhələləri və əlamətləri göstərilib:
| Mərhələ | Əsas əlamətlər | Müddət |
|---|---|---|
| Prodromal | Ağrı, göynəmə, qaşınma | 2-4 gün |
| Səpgili | Qızartı, qabarcıqlar, ağrı | 4-7 gün |
| Kurutma-sağalma | Qabıqlar, quruma, solma | 1-3 həftə |
Kəmərləyici Dəmrovun Ağırlaşmaları və Risk Qrupları
Kəmərləyici dəmrov bəzi hallarda yüngül formada keçə bilər, lakin xüsusilə yaşlı və immun sistemi zəif olan şəxslərdə ağırlaşmalar riski yüksəkdir. Ən təhlükəli fəsadlar arasında postherpetik nevralgiya (yəni səpgilər keçsə də, sinir ağrılarının uzun müddət davam etməsi), dəri infeksiyası, gözdə herpes (görmə itkisinə səbəb ola bilər), beyin və sinir sisteminin zədələnməsi (herpetik ensefalit, meningit) və daxili orqanların tutulması yer alır.
Risk qrupları:
- 50 yaşdan yuxarı şəxslər;
- QİÇS və ya xərçəng kimi immuniteti zəiflədən xəstəlikləri olanlar;
- Kortikosteroid və ya immunosupressiv dərman qəbul edənlər;
- Qan xərçəngləri və ya orqan transplantasiyası olanlar;
- Ağır stress və ya travma keçirənlər.
Diaqnozun Qoyulması və Müalicə Yolları
Diaqnoz adətən həkim tərəfindən klinik baxış əsasında qoyulur. Xarakterik səpgilər, xəstənin keçmişdə suçiçəyi keçirməsi və tipik ağrı sindromu diaqnozun qoyulmasını asanlaşdırır. Bəzən qanda virusun spesifik markerlərinin yoxlanması və ya səpgidən maye nümunəsinin laborator analizi də aparılır.
Müalicədə əsas məqsəd virusun çoxalmasının qarşısını almaq, ağrını və iltihabı azaltmaq, sağalmanı sürətləndirmək və fəsadların qarşısını almaqdır. Adətən, aşağıdakı tədbirlər görülür:
- Antivirus preparatları (asiklovir, valasiklovir və s.) – ilk günlərdə başlanmalıdır;
- Ağrıkəsicilər və iltihabəleyhinə preparatlar;
- Antihistaminiklər və sedativlər;
- Dəriyə antiseptik və sakitləşdirici kremlər;
- Xəstə üçün rahat istirahət və stressin azaldılması.
Erkən başlanan müalicə xəstəliyin ağırlaşmasının qarşısını xeyli dərəcədə ala bilər. Xüsusilə immuniteti zəif olanlarda müalicə daha uzun və kompleks aparılır.
Profilaktika və İctimai Maarifləndirmə
Kəmərləyici dəmrovun qarşısını almaq üçün əsas tədbir immunitetin gücləndirilməsi, sağlam həyat tərzi, düzgün qidalanma, yuxu və stressin idarə olunmasıdır. Hazırda bəzi ölkələrdə 50 yaşdan yuxarı şəxslərə xüsusi Herpes Zoster peyvəndi təklif olunur. Suçiçəyi peyvəndi də uşaqlarda və risk qrupunda olanlarda gələcəkdə kəmərləyici dəmrovun qarşısını qismən ala bilər.
Müasir dövrdə insanların immunitetini zəiflədən bir çox amil var – qeyri-sağlam qidalanma, yuxusuzluq, siqaret, spirtli içki, daimi stress, ağır ekoloji şərait və s. Bunlardan qorunmaq, vaxtında profilaktik tədbirlər görmək, bədənə qulluq və orqanizmi gücləndirən təbii vasitələrə üstünlük vermək vacibdir.
Kəmərləyici dəmrov yoluxucu sayılmır, amma səpgilər tam quruyana qədər immuniteti zəif olanlara və uşaqlara virus yoluxa bilər. Xəstənin şəxsi gigiyena qaydalarına ciddi riayət etməsi, səpgilərlə təmasdan qaçılması və yataq dəstlərinin tez-tez dəyişdirilməsi tövsiyə edilir.
Xəstəliyin Sosial və Psixoloji Təsirləri
Kəmərləyici dəmrov təkcə fiziki deyil, psixoloji diskomfort da yaradır. Dəri üzərində yaraların və qabarcıqların görünməsi, daimi və kəskin ağrı, gecə yuxusunun pozulması, iş qabiliyyətinin azalması, sosial izolyasiya xəstədə narahatlıq, depressiya və qorxu yarada bilər. Xəstəliyin uzun sürməsi ailə və yaxınların da psixoloji gərginliyinə səbəb ola bilər.
Buna görə də, xəstələrə yalnız tibbi deyil, psixoloji dəstək də vacibdir. Ətraf mühitin dəstəyini hiss edən, həkim məsləhətinə əməl edən, sağlam qidalanan və stressdən uzaq duran insanlar daha tez və fəsadsız sağalırlar.
Kəmərləyici Dəmrov və Xalq Təbabəti
Ənənəvi tibbdə kəmərləyici dəmrovun sağalmasına kömək edən bəzi təbii vasitələrdən də istifadə edilir. Lakin hər bir xalq təbabəti vasitəsi yalnız həkim nəzarəti və müasir müalicə metodları ilə paralel tətbiq edilməlidir. Dəriyə aloe şirəsi, çobanyastığı dəmləməsi, kalendula tincturası kimi təbii vasitələr bəzən qaşınma və iltihabın azalmasına kömək edə bilər.
Təmizliyə, gigiyenaya və dərinin qıcıqlandırılmamasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Xalq arasında səpgilərin yayılmaması üçün “tozlu, çirkli əllərdən uzaq olmaq”, “dərini tez-tez yumaq”, “tərdən və istidən qorumaq” kimi məsləhətlər verilir.
Kəmərləyici Dəmrovun Gündəlik Həyatda İdarə Edilməsi
Kəmərləyici dəmrov keçirmiş insanlar üçün ən vacib məqam sağalma dövründə bədənin istirahəti, ağır işdən uzaq durmaq, zərərli vərdişlərdən imtina etmək və həkim nəzarətində olmaqdır. Dərinin təmiz saxlanması, səpgilərə toxunmamaq, qabarcıqları partlatmamaq, sintetik deyil, pambıq geyimlərə üstünlük vermək xəstəliyin sağalmasını sürətləndirir. Stress və qorxu xəstəliyin gedişinə birbaşa təsir etdiyindən, ruhi sakitlik və pozitiv düşüncə bərpa dövrünü asanlaşdırır.
Əgər səpgilər gözdə, ağızda, qulaqda və ya genital nahiyədə yaranıbsa, mütləq infeksionist və ya dermatoloqa müraciət etmək lazımdır. Kəmərləyici dəmrov orqanizmin zəifliyinin göstəricisidir və insan sağlamlığına hərtərəfli yanaşma tələb edir. Hər yaşda insan bu xəstəliklə üzləşə bilər, lakin düzgün yanaşma və profilaktika ilə onun fəsadlarından qorunmaq mümkündür.
Ən Çox Verilən Suallar
Kəmərləyici dəmrov (Herpes Zoster, zona) sinir uclarında passiv halda qalan Varicella Zoster virusunun (suçiçəyi virusu) immun sisteminin zəifləməsi nəticəsində yenidən aktivləşməsi ilə yaranan, kəmərşəkilli dəri səpgisi və kəskin ağrı ilə müşayiət olunan virus xəstəliyidir.
Ən tipik əlamətlər bir tərəfli dəri səpgisi (qızartı, maye ilə dolu qabarcıqlar), şiddətli yanma, sancışəkilli və ya göynədici ağrı, qaşınma, bəzi hallarda halsızlıq və bədən temperaturunun yüksəlməsidir.
Ən çox 50 yaşdan yuxarı şəxslərdə, immun sistemi zəif olanlarda, xroniki xəstəliklər və ya immunosupressiv dərman qəbul edənlərdə rast gəlinir. Stress və yorğunluq da risk amilidir.
Birbaşa yoluxucu deyil, ancaq səpgilər tam quruyana qədər immuniteti zəif olanlara və suçiçəyi keçirməmiş uşaqlara yoluxa bilər. Xəstə ilə təmasda gigiyena qaydalarına əməl etmək vacibdir.
Ən ağır fəsadlar postherpetik nevralgiya (xroniki sinir ağrısı), dəri infeksiyaları, göz tutulması, beyin və sinir sistemi iltihabı (ensefalit, meningit) və immuniteti zəif şəxslərdə digər orqanların zədələnməsidir.
Əsasən tipik klinik əlamətlər və səpgilərin xarakterik forması əsasında həkim tərəfindən müəyyən edilir. Bəzən laborator analizlər, virus markerləri və ya qabarcıqlardan nümunə götürülməsi lazım olur.
Antivirus preparatları (asiklovir, valasiklovir və s.), ağrıkəsicilər, iltihabəleyhinə və sakitləşdirici vasitələr, antiseptik kremlər, lazım gəldikdə immunitet gücləndirici tədbirlər təyin olunur. Erkən başlanan müalicə ağırlaşmaların qarşısını alır.
İmmuniteti gücləndirmək, sağlam qidalanmaq, yuxuya diqqət yetirmək, stressdən uzaq durmaq, yaşlı və risk qrupunda olanlar üçün vaksinasiya (Herpes Zoster peyvəndi) profilaktikanın əsas yollarıdır.
Xalq təbabətində aloe şirəsi, çobanyastığı və kalendula dəmləmələri istifadə olunsa da, mütləq həkim nəzarəti altında, müasir tibbi müalicə ilə paralel tətbiq edilməlidir. Özbaşına müalicə ciddi fəsadlara səbəb ola bilər.
Dərinin təmizliyi, səpgilərə toxunmamaq, sintetik geyimlərdən uzaq durmaq, istirahətə və psixoloji dəstəyə xüsusi önəm vermək, həkim məsləhətinə və gigiyena qaydalarına ciddi əməl etmək vacibdir.
