Azərbaycanın təbii möcüzələrindən biri olan Kəpəz dağı Gəncə şəhərinin şimal-qərbində, Böyük Qafqaz silsiləsinin cənub yamacında yerləşir və min illərdir ki, təbiətin, tariximizin və mədəniyyətimizin ayrılmaz bir hissəsidir. Hər bir azərbaycanlı üçün Kəpəz dağı sadəcə coğrafi bir obyekt deyil, həm də milli kimliyin, təbiətə məhəbbətin, əfsanələrin, rəvayətlərin və əzəmətli Gəncə ruhunun simvoludur. Uzaqdan baxanda öz konturları ilə diqqət çəkən, qarlı zirvəsi ilə insanı valeh edən bu dağ əsrlər boyu şairlərin, səyyahların, elmi araşdırmaçıların və sadə kənd camaatının diqqət mərkəzində olub.
Kəpəz dağının coğrafi mövqeyi və relyef xüsusiyyətləri
Kəpəz dağı Gəncə şəhərindən təxminən 12-15 kilometr şimalda, Kiçik Qafqazın dağlıq massivində yerləşir. Onun hündürlüyü təqribən 3066 metrə çatır və bu göstərici ilə Azərbaycanın ən uca dağları arasında xüsusi yer tutur. Kəpəz ətrafında Zəylik, Göygöl, Toğanalı, Hacıkənd kimi kəndlər, həmçinin dünyaca məşhur Göygöl Milli Parkı yerləşir. Dağın ətrafı sıx meşələrlə, alp çəmənlikləri və qayalıq ərazilərlə əhatə olunub.
Kəpəzin əsas coğrafi üstünlüyü onun sıldırımlı, enli və yuxarıya doğru daralan silsilələrindən ibarət olmasıdır. Dağın yamacları bəzi yerlərdə sərt qayalar, digərlərində isə otlu çəmənliklər və sıx kolluqlarla örtülüdür. Yay aylarında buradakı çəmənliklər və meşələr yaşıl donuna bürünür, payızda isə möhtəşəm rəng palitrası yaranır. Qışda Kəpəzin zirvəsi qarla örtülür və bu mənzərə bənzərsiz bir təbii tabloya çevrilir.
Geoloji quruluşu və yaranma tarixi
Kəpəz dağı vulkanik mənşəli olub, əsasən andezit, bazalt, tuf və digər vulkanik süxurlardan ibarətdir. Dağın formalaşması təxminən 60-70 milyon il öncə baş verib və bu proses Böyük Qafqaz geoloji zonasında baş vermiş tektonik hərəkətlərlə sıx bağlıdır. Kəpəzin ətrafında hələ də qədim vulkan püskürmələrinin izlərini görmək mümkündür.
Kəpəz dağı ilə bağlı əfsanələrdən biri də, məhz bu ərazilərdə qədim dövrlərdə baş vermiş güclü yeraltı təkanların nəticəsində Göygölün əmələ gəlməsidir. Tarixi faktlara görə, 1139-cu ildə Gəncədə baş vermiş dağıdıcı zəlzələ zamanı Kəpəz dağının bir hissəsi uçaraq Kürəkçay çayının yatağını bağlayıb və nəticədə Göygöl yaranıb. Həmin zəlzələ həm Gəncə şəhərinin, həm də Kəpəz ətrafı kəndlərin tarixində silinməz iz qoyub.
| Xüsusiyyət | Göstərici |
|---|---|
| Hündürlük | 3066 m |
| Geoloji tərkib | Andezit, bazalt, tuf |
| Relyef | Sıldırımlı, qayalı, çəmənliklər |
| Ən yaxın şəhər | Gəncə |
| Yaranma səbəbi | Vulkanik, tektonik |
Flora və faunanın zənginliyi
Kəpəz dağı və onun ətrafındakı təbiət kompleksi zəngin flora və fauna ilə seçilir. Burada Böyük Qafqazın endemik bitki növləri, yüksək dağlıq zonaya xas olan alp çiçəkləri, sıx palıd, fıstıq, vələs, göyrüş meşələri geniş yayılıb. Dağın ətəyində və yamaclarında yazdan payıza qədər müxtəlif vəhşi çiçəklərin ətri duyulur.
Heyvanat aləmi də olduqca rəngarəngdir: ayı, canavar, tülkü, çöl pişiyi, maral, dağ keçisi, vəhşi quşlar və sürünənlər burada məskunlaşıb. Xüsusilə Göygöl Milli Parkı daxilində Kəpəzin biomüxtəlifliyi elmi tədqiqatlar üçün də qiymətli mənbəyə çevrilib. Dağın yüksəkliyinə qalxdıqca bitki örtüyü dəyişir – aşağı zonalarda sıx meşə, orta zonalarda çəmənlik və kolluqlar, yuxarıda isə alpin landşaftı üstünlük təşkil edir.
Kəpəz dağı ilə bağlı əfsanə və folklor
Kəpəz dağının əfsanəvi ruhu Azərbaycan xalq şifahi yaradıcılığında, dastan və rəvayətlərdə geniş əks olunub. Ən məşhur əfsanəyə görə, bir vaxtlar Kəpəz dağının zirvəsi bir neçə hissəyə parçalanıb və bu hadisədən sonra ətrafda bir sıra göllər yaranıb. Bölgə sakinləri Kəpəzi bəzən “əsrarəngiz, sirlər daşıyan dağ” adlandırır, çünki onun zirvəsi tez-tez buludların arasında gizlənir, görünməz olur.
Şair və yazıçıların əsərlərində Kəpəz dağı qüdrət, əzəmət, dözüm və millilik simvolu kimi təqdim edilir. Hətta bölgədə böyüyən uşaqlar üçün Kəpəz dağının silueti bir növ uşaq xatirəsinin ayrılmaz parçası, vətən sevgisinin rəmzidir.
Kəpəz dağına yürüş və ekoturizm imkanları
Son illərdə Kəpəz dağı yalnız təbiət sevərlərin deyil, həm də idmançıların, dağ yürüşü həvəskarlarının, fotoqrafların diqqət mərkəzindədir. Dağa qalxmaq üçün bir neçə marşrut mövcuddur və hər biri fərqli səviyyədə fiziki hazırlıq tələb edir. Kəpəz yürüşü həm yerli, həm də xarici turistlər üçün unudulmaz təəssüratlar yaradır. Burada təbiətin sakitliyi, təmiz hava, möhtəşəm panoramalar və fotoqrafiya üçün unikal şərait var.
Ətraf kəndlərdə, xüsusilə Toğanalı və Hacıkənddə turistlər üçün kənd həyatı, yerli mətbəx, folklor tədbirləri və təbii məhsulların satışı da ekoturizmin bir hissəsinə çevrilib. Kəpəz və Göygöl Milli Parkı Azərbaycan ekoturizminin ən cəlbedici məkanlarındandır.
| Marşrut növü | Çətinlik səviyyəsi | Orta qalxma vaxtı |
|---|---|---|
| Gəncə – Göygöl | Asan | 2-3 saat |
| Göygöl – Kəpəz zirvə | Orta | 5-6 saat |
| Toğanalı – Kəpəz | Çətin | 6-8 saat |
Elmi-tədqiqat və geoloji araşdırmalar
Kəpəz dağı ilə bağlı uzun illərdir ki, geoloq, biolog və ekologlar geniş tədqiqatlar aparır. Vulkanik süxurların tərkibi, dağın yaranma mərhələləri, ərazidə baş verən seysmik və ekoloji dəyişikliklər həm yerli, həm də beynəlxalq alimlər üçün maraqlı araşdırma mövzusudur. Dağın ətrafı biomüxtəliflik, bitki örtüyü, heyvan aləmi baxımından Zaqafqaziya regionunda seçilən ərazilərdəndir.
Kəpəzin geoloji quruluşunda andezit, bazalt və tuf qatlarının bir-birini əvəz etməsi, burada min illərdir davam edən geoloji proseslərin canlı izlərini göstərir. Ətrafda tapılan minerallar, qədim daş strukturları, palçıq axıntıları və qədim süxur nümunələri dağın elmi dəyərini artırır.
Kəpəz dağı və milli mədəniyyət
Azərbaycan musiqisində, poeziyasında və təsviri sənətində Kəpəz dağının obrazı mühüm yer tutur. Gəncədə doğulmuş və yetişmiş sənətkarlar, şairlər, bəstəkarlar öz əsərlərində Kəpəzin əzəmətini, təbiətini, ruhunu yaşadır. Xüsusilə gəncəlilər üçün bu dağ şəhərin rəmzi, milli qürurun, sədaqətin, dözüm və əzəmətin ifadəsidir. Hər il yaz-yay aylarında Kəpəzin qoynunda keçirilən tədbirlər, bayram şənlikləri, folklor proqramları yerli mədəniyyəti daha da zənginləşdirir.
Müasir dövrdə Kəpəz dağı və onun ətraf təbiət kompleksinin qorunması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bəzi illərdə burada istirahət edən turistlərin artması, qeyri-qanuni ovçuluq, məişət tullantıları və meşə yanğınları ekoloji balansı pozma riski yaradır. Ekoloqlar və yerli icmalar, eləcə də Göygöl Milli Parkı rəhbərliyi tərəfindən ətraf ərazilərin təmizliyi, bitki və heyvan aləminin qorunması, maarifləndirici tədbirlərin təşkili daima diqqət mərkəzində saxlanılır. Kəpəz dağının təmizliyi və orijinallığının qorunması gələcək nəsillər üçün ən böyük sərvət kimi dəyərləndirilir. Burada aparılan ekoloji layihələr, ağacəkmə aksiyaları, vəhşi təbiətin qorunması proqramları Kəpəzin gələcəkdə də öz möhtəşəmliyini saxlamağa kömək edir.
Ən Çox Verilən Suallar
Kəpəz dağı Gəncə şəhərinin şimal-qərbində, Kiçik Qafqazın cənub yamacında yerləşir. Onun hündürlüyü təxminən 3066 metrdir.
Kəpəz vulkanik mənşəli dağdır, əsasən andezit, bazalt, tuf kimi süxurlardan ibarətdir. Dağın formalaşması tektonik hərəkətlər və qədim vulkan püskürmələri ilə əlaqəlidir.
Kəpəz dağının yaxınlığında Göygöl, Zəylik, Toğanalı, Hacıkənd və Göygöl Milli Parkı yerləşir. Xüsusilə Göygöl dağın zəlzələ nəticəsində yaranan ən tanınmış təbii obyektlərdəndir.
Əfsanəyə görə, 1139-cu ildə baş verən zəlzələ nəticəsində Kəpəzin zirvəsi bir neçə hissəyə parçalanıb və bu hadisə nəticəsində Göygöl və digər göllər əmələ gəlib.
Dağda alp və subalp çəmənlikləri, palıd, vələs, fıstıq meşələri geniş yayılıb. Ayı, canavar, dağ keçisi, tülkü və müxtəlif quş növləri bu ərazinin tipik fauna nümunələrindəndir.
Bəli, Kəpəz dağına yürüş üçün bir neçə marşrut mövcuddur. Ən populyar marşrutlar Gəncə-Göygöl, Göygöl-Kəpəz zirvəsi və Toğanalı-Kəpəz istiqamətindədir. Çətinlik səviyyəsinə görə seçim etmək mümkündür.
Kəpəz dağı Gəncə şəhərinin və bütün bölgənin rəmzi hesab olunur. O, həm şəhərin siluetini, həm də gəncəlilərin qürurunu və vətənə bağlılığını təcəssüm etdirir.
Ekoloji layihələr, milli park statusu, meşə və fauna mühafizəsi, turizmin davamlı inkişafı və maarifləndirici proqramlar dağın və ətraf mühitin qorunmasına yönəlib.
Geoloji və bioloji tədqiqatlar üçün zəngin material bazası, biomüxtəlifliyin öyrənilməsi, ekoturizm və fotoqrafiya üçün əlverişli təbii şərait Kəpəzin üstünlüklərindəndir.
Kəpəz dağının əzəməti, sirlər daşıması, qüdrət və dözüm simvolu olması Azərbaycan şifahi yaradıcılığında, nağıllarda və şeirlərdə geniş şəkildə əks olunur.
