Kərəviz: Tarixi, İstifadəsi, Faydaları

Kərəviz (Apium graveolens) — qədim dövrlərdən həm qida, həm də təbii dərman kimi istifadə edilən qiymətli bitkidir. O, kəskin, ədviyyatlı dadı, xoş ətri və zəngin tərkibi ilə seçilir. Kərəviz həm kökü, həm gövdəsi, həm də yarpaqları ilə insan sağlamlığı üçün çox faydalıdır. Müasir dövrdə kərəviz həm təzə halda, həm də bişirilərək yeməklərə əlavə olunur. Bu bitki həm tibb, həm kulinariya, həm də kosmetika sahələrində əvəzedilməz məhsul hesab olunur.

Kərəvizin Tarixi və Mənşəyi

Kərəvizin tarixçəsi min illərlə ölçülür. Onun qədim Misirdə və Yunanıstanda qida və dərman bitkisi kimi istifadə edildiyi məlumdur. Misirlilər kərəvizi müqəddəs bitki hesab edir və onu mərasimlərdə istifadə edirdilər. Yunanıstanda isə kərəviz idman yarışlarında qaliblərə verilən çələnglərin hazırlanmasında istifadə olunurdu. Roma imperiyası dövründə kərəviz həm mətbəxdə, həm də təbabətdə geniş yayılmışdı. Azərbaycanda kərəviz qədimdən tərəvəz bitkisi kimi yetişdirilir və xalq təbabətində istifadə edilir.

Kərəvizin Əkilməsi və Aqrotexniki Xüsusiyyətləri

Kərəviz mülayim iqlim şəraitində yaxşı inkişaf edir. Onun məhsuldar olması üçün düzgün əkin və qulluq böyük əhəmiyyət daşıyır.

Əkin şərtləri:
Kərəviz torpağına seçici deyil, lakin münbit, humusla zəngin, yaxşı becərilmiş torpaqlarda daha yaxşı məhsul verir. Suvarma və drenaj sistemi inkişaf etmiş torpaqlar məhsuldarlığı artırır.

Əkin vaxtı:
Əsasən fevral-mart aylarında şitillər hazırlanır və may ayında sahəyə əkilir.

İqlim Şərtləri
Kərəviz, mülayim iqlim şəraitində daha yaxşı inkişaf edir. Onun üçün optimal temperatur gündüz saatlarında 15-20 dərəcə Selsi, gecələr isə 10-12 dərəcə Selsidir. Çox isti və quraq iqlimlərdə bitkinin inkişafı zəifləyir və keyfiyyətli məhsul əldə etmək çətinləşir. Buna görə də kərəviz əkiləcək sahə seçilərkən iqlim faktorları diqqətlə nəzərə alınmalıdır.

Torpaq Seçimi
Kərəviz humusla zəngin, yaxşı becərilmiş, qida maddələri baxımından zəngin, suyu yaxşı keçirən və neytral reaksiya verən torpaqlarda daha məhsuldar olur. Torpağın pH göstəricisi 6,5-7,5 arasında olmalıdır. Turşulu torpaqlarda məhsuldarlıq azalır və kök hissəsi deformasiya ola bilər. Əkin sahəsi payızda dərin şumlanmalı, torpaq əkin üçün hazırlanmalı və baharda əkin öncəsi gübrələnməlidir.

Toxum Seçimi və Hazırlanması
Kərəviz toxumları çox kiçikdir və tərkibində efir yağları olduğuna görə çətin cücərir. Buna görə əkin öncəsi toxumlar suda isladılmalı, sonra isə nəm qum və ya torf ilə qarışdırılaraq 5-7 gün nəm şəraitdə saxlanmalıdır. Bu üsul toxumların cücərmə faizini artırır və erkən inkişafını təmin edir. Müasir təsərrüfatlarda bəzən toxumlar əvvəlcədən cücərdilərək əkinə hazırlanır.

Şitil Üsulu ilə Əkin
Kərəviz birbaşa toxumla sahəyə əkilə bilsə də, daha çox şitil üsulu ilə becərilir. Şitil üsulu bitkinin daha güclü inkişaf etməsi və erkən məhsul əldə edilməsi üçün tövsiyə olunur. Şitillər fevral-mart aylarında istixana və ya xüsusi şitilxanalarda hazırlanır. Toxumlar nəm torpağa 0,5 sm dərinliyində səpilir, üstü nazik torpaq qatı ilə örtülür və suvarılır. Optimal şitil yetişmə müddəti 50-60 gündür. Şitillər 4-5 həqiqi yarpaq çıxardıqda sahəyə köçürülür.

Şitillərin Sahəyə Köçürülməsi
May ayında şitillər açıq sahəyə köçürülür. Əkilmə zamanı hər şitilin sağlam, kök sistemi yaxşı inkişaf etmiş olmasına diqqət edilir. Şitillər arasında məsafə adətən 25-30 sm, sətirlərarası məsafə isə 40-50 sm saxlanılır. Bu, bitkilərin normal böyüməsi, işıq və hava mübadiləsi üçün vacibdir.

Suvarma və Gübrələmə
Kərəviz rütubəti çox sevir, buna görə də müntəzəm suvarma vacibdir. Xüsusilə isti aylarda həftədə bir-iki dəfə bol suvarma tövsiyə olunur. Suvarma zamanı suyun kök zonasına çatmasına diqqət edilməlidir. Gübrələmə də məhsuldarlığa ciddi təsir göstərir. Əkin zamanı torpağa üzvi gübrələr (kompost, peyin) əlavə olunması, vegetasiya dövründə isə azot, fosfor və kalium gübrələri verilməsi tövsiyə olunur. Bu, kök və gövdənin sağlam inkişafını təmin edir.

Alaq Otları ilə Mübarizə və Torpağın Yumşaldılması
Kərəviz zəif inkişaf dövründə alaq otlarına həssasdır. Bu səbəbdən sahə tez-tez təmizlənməli, torpaq yumşaldılmalıdır. Bu tədbirlər bitkilərin kök zonasına hava keçməsini təmin edir, suyun torpağa hopmasını artırır və xəstəliklərin qarşısını alır.

Əkin norması:
Bir hektara təxminən 200-300 min kərəviz şitili əkilir.

Becərilmə:
Alaq otlarının təmizlənməsi, vaxtında suvarma, gübrələmə (azot, fosfor və kalium gübrələri) məhsuldarlığın yüksəlməsində mühüm rol oynayır.

Yığım:
Kərəviz kökləri və yarpaqları payızda yığılır. Kök hissəsi torpaqdan çıxarılır, yarpaqları isə budanaraq yığılır.

Dünya Üzrə İstehsalı və İstifadəsi

Kərəviz dünyanın bir çox ölkəsində geniş becərilir. Əsas istehsalçı ölkələr Çin, ABŞ, Fransa, İtaliya və İspaniyadır.

Çin:
Dünyada ən böyük kərəviz istehsalçısıdır. Əsasən daxili bazarda istifadə olunur.

ABŞ:
ABŞ-da kərəviz həm təzə halda, həm də konservləşdirilmiş formada istifadə edilir.

Fransa və İtaliya:
Bu ölkələrdə kərəviz mətbəxin ayrılmaz hissəsidir. Şorbalar, salatlar və sousların hazırlanmasında geniş istifadə olunur.

İspaniya:
İspaniyada həm təzə, həm də qurudulmuş formada kərəviz satılır.

Kərəvizin Faydaları və Tətbiq Sahələri

Kərəviz insan sağlamlığı üçün olduqca faydalıdır. Onun həm kökü, həm də yarpaqları zəngin vitamin və minerallarla doludur.

• Həzm sistemini yaxşılaşdırır: Kərəviz liflə zəngin olduğundan qəbizliyi aradan qaldırır və həzmi asanlaşdırır.
• Qan təzyiqini tənzimləyir: Kərəvizdə olan kalium və maqnezium ürək-damar sağlamlığını qoruyur.
• İltihab əleyhinə təsir: Müxtəlif oynaq ağrıları və revmatizm üçün təbii dəstəkdir.
• Antioksidant xüsusiyyətlər: Hüceyrələri sərbəst radikallardan qoruyur.
• Stressə qarşı: Sakitləşdirici təsiri ilə əsəb sisteminə müsbət təsir göstərir.
• Dəri və saç sağlamlığı: Vitamin və minerallar dəriyə parlaqlıq verir, saçların güclənməsinə kömək edir.

Kərəviz həm çiy, həm bişmiş, həm də şirə şəklində istifadə edilir. Şorbalar, salatlar, smuzilər, souslar və turşular kərəvizlə daha da dadlı olur.

Kərəvizin Satışı və Ticarət Statistikası

Kərəviz bazarında həm təzə, həm də emal olunmuş formada geniş ticarət aparılır. Aşağıda bəzi əsas istehsalçı ölkələr üzrə son illərin kərəviz ixrac göstəriciləri təqdim olunur:

Kərəvizin Tibbdə İstifadəsi və Yararları

Kərəviz xalq təbabətində və müasir tibbdə geniş istifadə olunur.

• Həzm sistemi üçün: Kərəviz mədə və bağırsaqları təmizləyir, həzmi asanlaşdırır.
• Ürək-damar sağlamlığı üçün: Qan dövranını yaxşılaşdırır və qan təzyiqini aşağı salır.
• Antioksidant: Hüceyrələri oksidləşmə proseslərindən qoruyur.
• Sidikqovucu təsir: Orqanizmdə su-duz balansını tənzimləyir.
• İltihab əleyhinə: Oynaq ağrılarını azaldır və revmatik problemlərdə istifadə edilir.
• Stressə qarşı: Sakitləşdirici təsir göstərir, əsəb sistemini möhkəmləndirir.

Kərəviz əsrlərdir xalq təbabətində və müasir tibbdə geniş şəkildə istifadə olunan qiymətli bir bitkidir. Onun tərkibində çoxlu vitaminlər, minerallar və bioaktiv maddələr mövcuddur ki, bu da orqanizmin müxtəlif xəstəliklərə qarşı müqavimətini artırır. Kərəviz həm təzə, həm qurudulmuş, həm də şirə formasında tibbi məqsədlərlə istifadə olunur.

Kərəviz liflə zəngin olduğu üçün həzmi yaxşılaşdırır. O, mədə şirəsinin ifrazını artıraraq qidanın parçalanmasını asanlaşdırır. Kərəviz həzm traktını təmizləyir, bağırsaq hərəkətlərini stimullaşdırır və qəbizliyin qarşısını alır. Bu xüsusiyyəti ilə kərəviz xüsusilə qida rasionunda sağlam həyat tərzi üçün tövsiyə edilir.

Tərkibindəki kalium və maqnezium sayəsində kərəviz ürək-damar sisteminə də müsbət təsir göstərir. Bu minerallar qan damarlarının tonusunu qoruyur, qan təzyiqini tənzimləyir və hipertoniya riskini azaldır. Tədqiqatlar göstərir ki, kərəviz şirəsinin müntəzəm qəbulu damar sərtliyinin qarşısını alır və ateroskleroz riskini azaldır.

Kərəvizin antiinflamator (iltihab əleyhinə) təsiri də geniş şəkildə tanınır. Onun tərkibindəki polifenollar, flavonoidlər və digər bioaktiv maddələr oynaq iltihabı, revmatizm, podaqra kimi xəstəliklərin profilaktikasında və müalicəsində köməkçi vasitə kimi istifadə olunur.

Kərəviz bədəndə artıq suyun və duzların xaric olunmasına kömək edən sidikqovucu təsirə malikdir. Bu xüsusiyyət böyrək funksiyalarını yaxşılaşdırır, ödemləri azaldır və sidik yollarının təmizlənməsinə kömək edir. Kərəviz şirəsi və çayı böyrək daşı xəstəliyi riskini azalda bilər.

Onun tərkibindəki təbii efir yağları və bioaktiv maddələr bakteriya və göbələklərə qarşı təsir göstərir. Bu xüsusiyyət kərəvizin mədə-bağırsaq infeksiyalarına qarşı profilaktik vasitə kimi istifadəsini mümkün edir.

Kərəviz antioksidant xüsusiyyətlərə malikdir. Bu, orqanizmi sərbəst radikalların zərərli təsirindən qoruyur, qanı təmizləyir və immunitet sistemini gücləndirir. Beləliklə, orqanizmin xəstəliklərə qarşı müqaviməti artır.

Əsəb sisteminə də müsbət təsir göstərən kərəviz sakitləşdirici xüsusiyyətə malikdir. Onun tərkibindəki maqnezium və B qrup vitaminləri əsəb gərginliyini azaldır, stress və yuxusuzluq hallarında kömək edir.

Kərəviz suyu dərini təbii şəkildə nəmləndirir, elastikliyini artırır və qırışların yaranmasının qarşısını alır. Saçların tökülməsinin azalmasına, saç köklərinin möhkəmlənməsinə və parlaqlığın artmasına da müsbət təsir göstərir.

Aşağı kalorili və qidalı olduğu üçün kərəviz arıqlama proqramlarında da geniş istifadə edilir. O, toxluq hissi yaradır və maddələr mübadiləsini sürətləndirir. Bu xüsusiyyəti ilə çəkisini idarə etmək istəyənlər üçün əvəzsiz qida mənbəyidir.

Antioksidantlarla zəngin olması kərəvizi bəzi xərçəng növlərinin profilaktikasında da əhəmiyyətli edir. Onun tərkibindəki flavonoidlər və digər bioaktiv maddələr hüceyrələri qoruyur və şiş hüceyrələrinin inkişafını ləngidir.

Kərəviz həm təzə halda salatlarda, həm şirə şəklində, həm də çay şəklində tibbi məqsədlərlə istifadə olunur. Qurudulmuş yarpaqlarından və köklərindən dəmlənən çay xüsusilə xalq təbabətində geniş tətbiq edilir. Müasir tibbdə isə kərəviz ekstraktı və ya kapsul şəklində də istifadə olunur.

Bununla belə, kərəviz hər kəs üçün uyğun olmaya bilər. Hamilə qadınların çox miqdarda istifadə etməsi tövsiyə edilmir. Böyrək xəstəlikləri olan şəxslər və allergiyası olan insanlar isə həkimlə məsləhətləşməlidir.

Kərəviz qədimdən bu günə qədər həm qida, həm də təbii müalicə vasitəsi kimi insan həyatında mühüm yer tutur. Onun zəngin tərkibi, sağlamlığa faydaları, mətbəxdə geniş istifadəsi və dünya bazarında yüksək tələbatı bu məhsulu daha da əhəmiyyətli edir.

Ən çox verilən suallar: