Kəşfiyyat anlayışı tarix boyunca insan həyatında mühüm rol oynamış, sivilizasiyaların inkişafı və təhlükəsizliyin təmin olunmasında əsas vasitələrdən biri olmuşdur. Cəmiyyətlərin sabitliyi, dövlətlərin siyasi və hərbi gücü, fərdi və kollektiv təhlükəsizlik baxımından kəşfiyyat fəaliyyəti hər zaman xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Bu termin həm sırf rəsmi, dövlət səviyyəsində aparılan gizli məlumat toplama proseslərini, həm də elmi, coğrafi, texnoloji yeniliklərin aşkara çıxarılması istiqamətində görülən işləri əhatə edir. İnsanların ətraf mühiti öyrənmək, tanımaq və idarə etmək instinkti kəşfiyyat ehtiyacını doğurmuşdur.
Dünyada baş verən geosiyasi proseslər, müharibələr, elmi-texnoloji irəliləyişlər və iqtisadi rəqabət kəşfiyyat fəaliyyətinin daim yenilənməsini və inkişaf etməsini şərtləndirir. Kəşfiyyat yalnız bir ölkənin maraqları üçün deyil, ümumilikdə bəşəriyyətin elmi və texnoloji tərəqqisi üçün də mühüm alət olmuşdur. Bu sahədə əldə olunan məlumatlar dövlətlərin strateji qərarlarında, diplomatik münasibətlərdə, hərbi əməliyyatların planlaşdırılmasında və yeni texnologiyaların hazırlanmasında əsas rol oynayır.
Kəşfiyyat fəaliyyəti geniş spektrə malikdir və burada yalnız hərbi və dövlət səviyyəsində fəaliyyət deyil, həm də biznes, elmi araşdırma, coğrafi kəşflər və texnoloji inkişaf kimi sahələrdə məlumat toplama və təhlil prosesləri nəzərdə tutulur. Müasir dövrdə informasiya və texnologiyanın sürətli inkişafı ilə əlaqədar olaraq, kəşfiyyat daha mürəkkəb, sistemli və dinamik bir prosesə çevrilmişdir. Əldə olunan məlumatların düzgün təhlili və istifadə olunması ölkələrin və şirkətlərin uğur qazanmasında həlledici faktor kimi çıxış edir.Hər bir insan və cəmiyyət üçün kəşfiyyat sözünün mənası yalnız qapalı və gizli əməliyyatlarla məhdudlaşmır. Əksinə, bu anlayış gündəlik həyatda məlumat toplamaq, riskləri dəyərləndirmək, yeni imkanları aşkarlamaq və uğurlu qərarlar vermək kimi məqamları da özündə birləşdirir. İstər dövlət, istərsə də fərdi səviyyədə düzgün və vaxtında əldə olunan informasiya daha böyük nəticələrə səbəb ola bilər. Kəşfiyyat bacarığı müasir dünyada istənilən uğurun və inkişafın təməlində dayanır.
Kəşfiyyat sözünün lüğəvi və terminoloji mənası
Kəşfiyyat sözü Azərbaycan dilində geniş semantik yük daşıyır və müxtəlif sahələrdə fərqli məna çalarlarında istifadə olunur. Lüğəvi baxımdan kəşfiyyat “araşdırma”, “aşkar etmə”, “gizlini ortaya çıxarma” mənasında işlədilir. Bu termin bir çox dillərdə, xüsusilə ərəb və türk dillərində də oxşar məna daşıyır və əsasən “yeni məlumatın və ya obyektin tapılması” kimi başa düşülür. Tarixi mənbələrdə kəşfiyyat termini adətən “kəşf etmək” felindən törəmiş, əsas məğzi isə əvvəl məlum olmayan hadisə, ərazi və ya məlumatın öyrənilməsidir.
Terminoloji baxımdan kəşfiyyat daha çox gizli və strateji məqsədlərlə aparılan, xüsusi təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilən məlumat toplama prosesi kimi başa düşülür. Burada məqsəd müəyyən hədəfləri, təhlükələri və imkanları vaxtında aşkar etmək, lazım olan resursları yönləndirmək və qarşısıalınmaz riskləri minimallaşdırmaqdır. Həm elmi, həm də hərbi, iqtisadi və sosial sahələrdə kəşfiyyat termini fərqli, lakin bir-birini tamamlayan məna daşıyır.
Kəşfiyyat termini həmçinin müasir texnologiya və informasiya əsrində daha geniş tətbiq dairəsinə malikdir. İnformasiya axınının sürətlənməsi ilə birlikdə, kəşfiyyat fəaliyyəti təkcə insan faktoruna deyil, həm də süni intellekt və avtomatlaşdırılmış sistemlərə əsaslanır. Kəşfiyyatın düzgün təhlili və operativ qərarvermə üçün rolunun artması, bu sahədə çalışan mütəxəssislərin sayını da artırmışdır.Müxtəlif sahələrdə istifadə olunsa da, kəşfiyyat sözünün mahiyyəti eynidir – məlum olmayanı tapmaq, informasiyanı araşdırmaq və əldə olunan biliklər əsasında məqsədyönlü fəaliyyət göstərmək. Bütün bu proseslər bəşəriyyətin inkişafında və təhlükəsizliyin təminində mühüm rol oynayır.
Kəşfiyyatın tarixi və inkişaf mərhələləri
Kəşfiyyat anlayışı insan tarixinin ən qədim dövrlərindən formalaşmağa başlamışdır. Ən erkən icmalar belə ətraf mühitin öyrənilməsi, təhlükələrin aşkarlanması və resursların düzgün bölüşdürülməsi üçün müxtəlif kəşfiyyat metodlarından istifadə etmişlər. Tarixi mənbələrdə, xüsusilə də qədim Misir, Babil, Çin və Yunan sivilizasiyalarında kəşfiyyat fəaliyyəti dövlət idarəçiliyinin ayrılmaz hissəsi kimi göstərilmişdir. Müharibələr zamanı düşmən barəsində məlumat toplamaq, ətraf mühiti öyrənmək və yeni əraziləri kəşf etmək üçün müxtəlif üsullardan istifadə olunmuşdur.
Orta əsrlərdə kəşfiyyat fəaliyyəti daha da təkmilləşmiş, xüsusi casus şəbəkələri və informatorlar meydana gəlmişdir. Hərbi və siyasi rəqabət artdıqca, dövlətlər öz təhlükəsizliyini qorumaq üçün kəşfiyyat orqanlarını və xüsusi xidmətləri qurmağa başlamışlar. Yeni dövrdə isə texnologiyanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq, kəşfiyyat fəaliyyəti daha sistemli, peşəkar və institusional xarakter almışdır.
Müasir dövrdə kəşfiyyat fəaliyyəti rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi, peyklərin, elektron rabitənin və süni intellektin istifadəsi ilə daha effektiv və genişmiqyaslı həyata keçirilir. Bu proseslərin tarixi inkişafı dövlətlərin və cəmiyyətlərin təhlükəsizliyinin təminində, eləcə də elmi yeniliklərin ortaya çıxarılmasında mühüm rol oynayıb. Kəşfiyyat fəaliyyəti bu gün də cəmiyyətin tərəqqisi üçün vacib faktor kimi qalır.Kəşfiyyatın inkişaf mərhələləri tarix boyu dəyişsə də, əsas məqsəd – məlumat toplamaq, riskləri aşkarlamaq və təhlükəsizliyi təmin etmək – dəyişməz qalıb. Hər bir dövrün tələblərinə uyğun olaraq yeni metod və vasitələr tətbiq edilib, kəşfiyyat fəaliyyəti daha çevik və sistemli bir sahəyə çevrilib.
Hərbi kəşfiyyat və strateji əhəmiyyəti
Hərbi kəşfiyyat dövlətlərin təhlükəsizlik və müdafiə sistemində xüsusi yer tutur. Bu sahə əsasən düşmənin planları, hərbi potensialı, silahlanma səviyyəsi və strateji mövqeləri barədə məlumat toplamaq məqsədi daşıyır. Hərbi əməliyyatların planlaşdırılması, uğurlu manevrlərin təşkili və potensial risklərin qarşısının alınması üçün dəqiq və operativ kəşfiyyat informasiyası vacibdir. Hərbi kəşfiyyat orqanları əksər ölkələrdə xüsusi strukturlar kimi fəaliyyət göstərir və gizli əməliyyatlarla məşğul olur.
Müasir dövrdə hərbi kəşfiyyat fəaliyyəti yalnız insan faktoruna deyil, həm də texnoloji yeniliklərə əsaslanır. Rəqəmsal məlumatlar, peyk görüntüləri, pilotsuz uçuş aparatları və süni intellekt sistemləri hərbi kəşfiyyatın əsas alətlərinə çevrilmişdir. Bu vasitələr düşmən qüvvələrinin mövqeyini izləmək, gizli obyektləri aşkar etmək və mümkün təhlükələri vaxtında aşkarlamaq üçün istifadə olunur.
Strateji kəşfiyyat isə daha geniş miqyasda aparılır və burada əsas məqsəd uzunmüddətli təhlükəsizlik, milli maraqlar və geosiyasi balansın qorunmasıdır. Strateji kəşfiyyat dövlətin xarici və daxili siyasətinin formalaşmasında, eləcə də beynəlxalq münasibətlərdə önəmli rol oynayır.
Hərbi və strateji kəşfiyyatın əhəmiyyəti müasir dünyada daha da artmış, bu sahədə çalışan mütəxəssislərin hazırlığı və texnoloji bilikləri əsas prioritetə çevrilmişdir. Əldə olunan məlumatların doğru təhlili və istifadəsi dövlətlərin sabitliyi və təhlükəsizliyi üçün həyati vacibdir.
Siyasi və diplomatik kəşfiyyat
Siyasi kəşfiyyat bir dövlətin digər dövlətlər, beynəlxalq təşkilatlar və siyasi qurumlar haqqında strateji məlumatlar toplaması prosesidir. Burada əsas məqsəd siyasi vəziyyəti, qarşıdakı risk və imkanları analiz etmək, qərarların düzgün verilməsini təmin etməkdir. Siyasi kəşfiyyat dövlət başçıları, diplomatlar və xüsusi xidmət orqanlarının birgə fəaliyyəti ilə aparılır. Bu fəaliyyətin nəticələri ölkənin xarici və daxili siyasətinə birbaşa təsir göstərir.
Diplomatik kəşfiyyat isə əsasən rəsmi danışıqlar, görüşlər və beynəlxalq tədbirlər zamanı aparılır. Diplomatik nümayəndəliklər vasitəsilə qarşı tərəfin siyasi kursu, iqtisadi strategiyaları və təhlükəsizlik prioritetləri haqqında məlumat toplanır. Diplomatik kəşfiyyat vasitəsilə əldə olunan bilgilər ölkənin beynəlxalq arenada daha uğurlu çıxış etməsinə və effektiv siyasət qurmasına kömək edir.
Siyasi və diplomatik kəşfiyyat fəaliyyətinin uğuru əldə olunan məlumatların operativ şəkildə analiz olunmasından və qərarverici şəxslərə vaxtında çatdırılmasından asılıdır. Siyasi proseslərin sürətlə dəyişdiyi müasir dünyada bu fəaliyyətlər daha da aktuallaşıb.
Diplomatik kəşfiyyat beynəlxalq münasibətlərin idarə olunmasında və yeni imkanların aşkarlanmasında mühüm vasitə rolunu oynayır. Bu sahədə əldə olunan informasiyalar ölkənin milli maraqlarının qorunması və dünya siyasətində mövqeyinin gücləndirilməsi üçün vacibdir.
İqtisadi və sənaye kəşfiyyatı
İqtisadi kəşfiyyat bir ölkənin və ya təşkilatın iqtisadi maraqlarını qorumaq, rəqiblərin bazar strategiyasını və yeni texnologiyaları araşdırmaq məqsədilə aparılan xüsusi fəaliyyətlər kompleksidir. Bu proses zamanı bazar tendensiyaları, maliyyə axınları, innovativ məhsullar və potensial risklər təhlil edilir. İqtisadi kəşfiyyat müəssisələrin və dövlətlərin bazarda uğurlu fəaliyyət göstərməsi üçün vacib informasiyaların vaxtında əldə edilməsini təmin edir.
Sənaye kəşfiyyatı isə əsasən texnoloji yeniliklər, yeni məhsulların hazırlanması, elmi tədqiqatlar və istehsal prosesləri barədə məlumatların toplanması və təhlili ilə məşğuldur. Müasir dövrdə innovasiya və texnologiyanın sürətli inkişafı sənaye kəşfiyyatının aktuallığını daha da artırır. Rəqiblər haqqında dəqiq və ətraflı informasiya əldə etmək şirkətlərin bazarda üstün mövqe tutmasına şərait yaradır.
İqtisadi və sənaye kəşfiyyatı rəqabət mühitində şirkətlərin və ölkələrin uğur qazanmasında strateji rol oynayır. Bu fəaliyyətlər nəticəsində əldə olunan informasiyalar yeni məhsulların hazırlanması, investisiya qərarlarının verilməsi və bazar risklərinin idarə olunması üçün istifadə edilir.
Sənaye və iqtisadi kəşfiyyat müasir biznesin və iqtisadiyyatın idarə olunmasında, milli iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsində əsas vasitə sayılır. İntellektual mülkiyyətin qorunması və innovativ həllərin inkişafı baxımından da bu fəaliyyətlərin rolu böyükdür.
Elmi və texnoloji kəşfiyyat
Elmi kəşfiyyat yeni biliklərin, elmi nailiyyətlərin və texnoloji yeniliklərin aşkara çıxarılması və təhlil edilməsinə yönəldilmiş xüsusi fəaliyyətdir. Burada məqsəd elmi tədqiqatların istiqamətini, yenilikçi layihələri və perspektivli inkişaf sahələrini öyrənməkdir. Elmi kəşfiyyat universitetlər, elmi-tədqiqat institutları və texnoloji şirkətlər tərəfindən aparılır.
Texnoloji kəşfiyyat isə daha çox sənaye və istehsal proseslərində tətbiq olunan yeni texnologiyaların və innovasiyaların aşkarlanması, onların bazarda tətbiq imkanlarının təhlili və yayılması prosesini əhatə edir. Rəqəmsal texnologiyaların, süni intellektin və robototexnikanın inkişafı bu sahədə kəşfiyyat fəaliyyətinin miqyasını və əhəmiyyətini artırmışdır.
Elmi və texnoloji kəşfiyyat dünya elminin inkişafında, yeni məhsulların və xidmətlərin hazırlanmasında, texnoloji inqilabların baş verməsində mühüm rol oynayır. Əldə olunan məlumatlar innovasiya siyasətinin formalaşmasına və elmi potensialın artırılmasına kömək edir.
Bu sahədə rəqabət güclü olduğundan, elmi və texnoloji kəşfiyyat fəaliyyəti həm də intellektual mülkiyyətin qorunması baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Elm və texnologiyada liderlik iddiasında olan ölkələr bu fəaliyyətə xüsusi diqqət yetirirlər.
Coğrafi və ekoloji kəşfiyyat
Coğrafi kəşfiyyat yer kürəsinin, onun ayrı-ayrı regionlarının və təbii ehtiyatlarının öyrənilməsi və xəritələşdirilməsi məqsədilə aparılır. Bu proses qədim dövrlərdən bəri mövcuddur və böyük coğrafi kəşflər dövründə öz zirvəsinə çatmışdır. Yeni torpaqların, su hövzələrinin, dağların və digər coğrafi obyektlərin tapılması sivilizasiyaların inkişafında mühüm rol oynamışdır.
Ekoloji kəşfiyyat isə əsasən təbiətin və ətraf mühitin öyrənilməsi, ekoloji təhlükələrin və dəyişikliklərin monitorinqi, biomüxtəlifliyin qorunması istiqamətində aparılır. Bu fəaliyyətlər nəticəsində ətraf mühitin vəziyyəti, təbii resursların mövcudluğu və onların qorunması ilə bağlı dəyərli məlumatlar əldə edilir.
Coğrafi və ekoloji kəşfiyyat müasir dövrdə elmi araşdırmalar, təbii ehtiyatların idarə olunması, ekoloji risklərin azaldılması və davamlı inkişafın təmin olunmasında mühüm rol oynayır. Yer səthinin və təbii ehtiyatların xəritələşdirilməsi iqtisadiyyat, sənaye və kənd təsərrüfatında vacib informasiyaların əldə olunmasına xidmət edir.
Ekoloji və coğrafi kəşfiyyat nəticəsində əldə olunan məlumatlar ekosistemin qorunması, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və dayanıqlı inkişaf siyasətinin formalaşdırılması üçün istifadə edilir.
Kəşfiyyatın müasir növləri və texnologiyaları
Müasir dövrdə kəşfiyyat fəaliyyəti yeni texnologiyaların tətbiqi ilə daha çevik, effektiv və gizli aparılır. Elektron kəşfiyyat, siqnal kəşfiyyatı, peyk müşahidəsi, rəqəmsal monitorinq və süni intellekt əsaslı analizlər bu sahədə ən çox istifadə olunan texnologiyalardır. Rəqəmsal məlumat axınının sürətlənməsi informasiya təhlükəsizliyi məsələlərini ön plana çıxarır.
Elektron kəşfiyyat kompüter şəbəkələri, internet resursları, mobil rabitə və digər elektron vasitələrlə məlumat toplama və təhlil etmə prosesini əhatə edir. Siqnal kəşfiyyatı isə radio, peyk və digər texniki vasitələrlə müxtəlif siqnalların izlənilməsi və kodlaşdırılması ilə bağlıdır.Süni intellekt və böyük məlumat bazaları sayəsində kəşfiyyat fəaliyyəti daha operativ və əhatəli aparılır. Avtomatlaşdırılmış analizlər və süni intellekt alqoritmləri böyük informasiya axınını qısa zamanda emal etməyə imkan verir.
CƏDVƏL: Kəşfiyyat növləri və əsas xüsusiyyətləri
| Kəşfiyyat növü | Əsas məqsəd | Tətbiq sahələri | Əsas alətlər / üsullar |
|---|---|---|---|
| Hərbi kəşfiyyat | Təhlükəsizlik, müdafiə | Ordular, sərhəd xidmətləri | Peyklər, dronlar, radarlar |
| Siyasi-diplomatik | Xarici və daxili siyasət | Diplomatiya, dövlət orqanları | Diplomatik nümayəndəliklər |
| İqtisadi-sənaye | Rəqabət, bazar araşdırması | Biznes, sənaye, ticarət | Analitik proqramlar, bazar monitorinqi |
| Elmi-texnoloji | Elmi yeniliklərin aşkarlanması | Elmi tədqiqat, innovasiya | Elmi məqalələr, patent bazaları |
| Coğrafi-ekoloji | Ərazi, təbii ehtiyatlar | Geologiya, ekoloqiya, kənd təsərrüfatı | Ekspedisiya, peyk xəritələri |
| Elektron və siqnal | Elektron məlumat, informasiya axını | Müdafiə, təhlükəsizlik, informasiya texnologiyaları | Kompüter şəbəkələri, siqnal analizatorları |
Kəşfiyyat anlayışı müasir cəmiyyətin və dövlətin inkişafı, təhlükəsizliyi və rifahı üçün əsas vasitələrdən biri hesab olunur. Bu termin təkcə hərbi və siyasi fəaliyyətlə məhdudlaşmır, həm də iqtisadiyyat, elm, texnologiya, ekoloqiya və bir çox digər sahələrdə böyük rol oynayır. Tarixən kəşfiyyat insan fəaliyyətinin ayrılmaz hissəsi olmuş, müxtəlif sivilizasiyaların inkişafında və uğurunda həlledici rol oynamışdır. Müasir texnologiyalar və informasiya cəmiyyətinin tələbləri ilə uyğunlaşan kəşfiyyat fəaliyyəti getdikcə daha da təkmilləşir və əhatə dairəsi genişlənir. İstər dövlət, istərsə də fərdi səviyyədə kəşfiyyat bacarığı uğurun, təhlükəsizliyin və davamlı inkişafın əsas şərtlərindən sayılır. Bu fəaliyyətin etik və hüquqi çərçivələrdə aparılması cəmiyyətin sabitliyi və insan hüquqlarının qorunması üçün vacibdir. Kəşfiyyat əldə olunan informasiyanın düzgün təhlili və tətbiqi sayəsində yeni imkanlar açır, riskləri azaldır və sivilizasiyanın davamlı inkişafına təkan verir.
Ən Çox Verilən Suallar
Kəşfiyyat əvvəlcədən məlum olmayan məlumatların araşdırılması, toplanması və təhlili prosesidir. Bu anlayış müxtəlif sahələrdə – hərbi, siyasi, iqtisadi, elmi, coğrafi və texnoloji fəaliyyətlərdə istifadə edilir. Əsas məqsəd riskləri və imkanları vaxtında müəyyən etmək, təhlükəsizliyi və inkişafı təmin etməkdir. Kəşfiyyat həm dövlət, həm də fərdi səviyyədə böyük əhəmiyyət daşıyır.
Kəşfiyyat fəaliyyəti hərbi, siyasi, diplomatik, iqtisadi, elmi, sənaye, coğrafi və ekoloji sahələrdə geniş tətbiq edilir. Hər sahədə kəşfiyyatın məqsədi riskləri aşkarlamaq və yeni imkanlar tapmaqdır. Müasir dövrdə rəqəmsal texnologiyalar kəşfiyyat fəaliyyətini daha da inkişaf etdirir. Kəşfiyyat əldə olunan məlumatların düzgün analizini və qərarverməni təmin edir.
Hərbi kəşfiyyatın əsas funksiyası düşmənin planlarını, potensialını, silahlanmasını və mövqelərini öyrənməkdir. Bu fəaliyyət orduya operativ və strateji qərarlar qəbul etmək imkanı verir. Hərbi əməliyyatların uğuru çox vaxt kəşfiyyat məlumatlarının dəqiqliyindən asılıdır. Hərbi kəşfiyyat müasir texnologiyalarla daha da güclənmişdir.
İqtisadi kəşfiyyat bazar tendensiyalarını, rəqiblərin fəaliyyətini, yeni texnologiyaları və investisiya imkanlarını araşdırmaq məqsədi daşıyır. Bu fəaliyyət şirkətlərin və dövlətlərin bazarda uğurlu qərarlar verməsinə kömək edir. Eyni zamanda iqtisadi təhlükəsizliyin təmin olunmasına və bazar risklərinin idarə edilməsinə şərait yaradır. İqtisadi kəşfiyyat rəqabətə davamlılıq üçün əsas vasitələrdən biridir.
Kəşfiyyat fəaliyyəti məlumatların toplanması, təhlil olunması, kodlaşdırılması və qiymətləndirilməsi mərhələlərini əhatə edir. Müasir dövrdə peyklər, dronlar, süni intellekt, rəqəmsal şəbəkələr və digər texnologiyalardan istifadə olunur. Əldə olunan informasiyaların operativ və düzgün təhlili son qərarın effektivliyini təmin edir. Kəşfiyyat fəaliyyəti həm insan, həm də texniki vasitələrlə aparılır.
Kəşfiyyat fəaliyyəti etik və hüquqi prinsiplərə əsaslanmalı, insan hüquqları və dövlətlərin suverenliyi qorunmalıdır. Məlumatların qanunsuz əldə olunması və yayılması qadağandır. Kəşfiyyatçılar etik kodekslərə riayət etməli, dövlət qanunlarına və beynəlxalq hüquqa əməl etməlidirlər. Hüquqi və etik normalara əməl olunmaması ciddi nəticələrə səbəb ola bilər.
Kəşfiyyat məlumat toplama və təhlil prosesidir və rəsmi, hüquqi çərçivədə aparılır. Casusluq isə adətən qanunsuz və gizli məlumat toplama fəaliyyəti kimi başa düşülür. Casusluq hüquqi məsuliyyət doğuran fəaliyyət sayılır, kəşfiyyat isə dövlət və təşkilatlar tərəfindən qanuni əsaslarla həyata keçirilir. Hər iki fəaliyyətin məqsədi informasiya əldə etmək olsa da, üsulları və hüquqi statusu fərqlidir.
Texnoloji kəşfiyyat yeni texnologiyaların, məhsulların və innovasiyaların aşkara çıxarılması və təhlilidir. Bu fəaliyyət innovativ məhsulların hazırlanmasında, sənayenin inkişafında və bazar rəqabətinin güclənməsində mühüm rol oynayır. Texnoloji kəşfiyyat həm də intellektual mülkiyyətin qorunmasına xidmət edir. Süni intellekt və rəqəmsal texnologiyalar bu sahədə əsas vasitələrdəndir.
Coğrafi və ekoloji kəşfiyyat yerin, təbii ehtiyatların, su hövzələrinin və ekosistemlərin öyrənilməsinə, xəritələşdirilməsinə və qorunmasına yönəldilmişdir. Bu fəaliyyət dayanıqlı inkişaf, resursların səmərəli idarə olunması və ekoloji təhlükələrin qarşısının alınması üçün vacibdir. Coğrafi kəşfiyyat sivilizasiyaların inkişafına, ekoloji kəşfiyyat isə ətraf mühitin qorunmasına xidmət edir.
Müasir dövrdə kəşfiyyat fəaliyyəti rəqəmsal texnologiyalar, peyklər, süni intellekt və böyük verilənlər bazalarının istifadəsi ilə aparılır. İnformasiyanın miqdarı və əldə olunma sürəti xeyli artıb, analiz və qərarvermə prosesi daha çevik və dəqiq olub. Müasir kəşfiyyat müxtəlif sahələrdə – hərbi, iqtisadi, elmi və s. – daha operativ və sistemli formada həyata keçirilir. Bu dəyişikliklər informasiya təhlükəsizliyinin də əhəmiyyətini artırıb.
