Keşniş Toxumu: Faydaları, Xüsusiyyətləri

Azərbaycan mətbəxində və xalq təbabətində ən qədim və çox istifadə olunan bitkilərdən biri keşnişdir. Keşniş həm yaşıl ot kimi, həm də toxum halında müxtəlif yeməklərdə, turşularda, çaylarda və müalicəvi məqsədlə istifadə edilir. Bu bitki təkcə dad və aroma mənbəyi deyil, həm də minillərdir insan sağlamlığına fayda gətirən təbii şəfa qaynağıdır. Keşniş toxumu, yəni bitkinin qurudulmuş və toplanmış toxumları, bir çox elmi araşdırmalar və ənənəvi təcrübələrə görə, insan orqanizmi üçün saysız-hesabsız faydalı təsirlərə malikdir. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində keşniş toxumundan çaylar dəmlənir, yeməklərə və salatlara xüsusi ləzzət vermək üçün əlavə edilir, xalq təbabətində isə həzm pozğunluqlarından tutmuş, müxtəlif iltihabi və allergik xəstəliklərə qədər geniş spektrdə tətbiq edilir. Keşniş toxumu müasir dövrdə də fitoterapiya və təbii müalicə metodlarında öz aktuallığını qoruyur.

Keşniş toxumunun botaniki xüsusiyyətləri və kimyəvi tərkibi

Keşniş (latınca: Coriandrum sativum) şərqi Aralıq dənizi, Qafqaz və Ön Asiya mənşəli, birillik ot bitkisidir. Onun toxumları yumru, bir qədər oval formalı, açıq sarı və ya qəhvəyi rəngdə, xırda, spesifik və xoş ətirli olur. Toxumların əsas aromatik komponenti linalool adlı efir yağıdır.

Keşniş toxumu kimyəvi tərkibcə çox zəngindir. Onun əsas aktiv maddələri:

• Efir yağları (linalool, geraniol, borneol, limonen və s.)
• Flavonoidlər və antioksidantlar
• Üzvi turşular (olein, linolen, petroselin turşusu)
• Zülallar, lif, vitaminlər (A, C, K, E, B qrupu vitaminləri)
• Minerallar (kalium, maqnezium, dəmir, kalsium, fosfor, sink və s.)

Bu zəngin tərkib keşniş toxumunu həm qida əlavəsi, həm də sağlamlıq üçün qiymətli dərman bitkisi kimi önə çıxarır.

Keşniş toxumunun həzm və mədə-bağırsaq sistemi üçün faydaları

Keşniş toxumu ənənəvi olaraq həzm prosesini yaxşılaşdırmaq, şişkinlik və qazı azaltmaq, mədə spazmlarını aradan qaldırmaq üçün istifadə edilir. Efir yağlarının spazmolitik və antiseptik təsiri həzmi tənzimləyir, qida borusunda, mədədə və bağırsaqlarda mikrofloranı sabit saxlayır.

• Keşniş toxumlu çay və ya dəmləmə mədə turşusunu normallaşdırır, qıcqırma və yüngül refluks hallarını azaldır.
• Uşaqlarda və böyüklərdə qarında köp, sancı və diskomfort hissi zamanı xalq təbabətində geniş istifadə olunur.
• Bağırsaq hərəkətlərini stimullaşdırır, qəbizlik və dispepsiya hallarında yumşaq təbii laksatif rolunu oynayır.

Həzm pozğunluğu və mədə-bağırsaq problemləri ilə yanaşı, yeməkdən sonra yaranan ağırlıq, sancı və şişkinlik üçün ən sadə üsul keşniş toxumunu azacıq qovurub çeynəmək və ya çayını içməkdir.

İltihab və infeksiyalara qarşı təsiri

Keşniş toxumu efir yağlarının yüksək miqdarı və antioksidant tərkibi ilə bədənə iltihab və mikrob əleyhinə təsir göstərir. Araşdırmalar göstərir ki, linalool və digər aromatik komponentlər:

• Yuxarı tənəffüs yolları infeksiyaları, qrip, soyuqdəymə zamanı orqanizmin müdafiə mexanizmini gücləndirir,
• Dəri infeksiyaları, göbələk və bakteriya mənşəli səpgilər, ağız boşluğunda yaranan iltihabların sağalmasını sürətləndirir,
• Xroniki iltihabi xəstəliklərdə (məsələn, artrit, bağırsaq iltihabları) bədənə yumşaq təbii dəstək verir.

Keşniş toxumundan hazırlanan dəmləmə və ekstraktlar mikroblara, viruslara və göbələk infeksiyalarına qarşı əla profilaktik vasitədir.

Ürək-damar və qan dövranı sisteminə təsiri

Keşniş toxumunun ən maraqlı və tədqiqatla sübut edilmiş faydalarından biri də ürək-damar sisteminə müsbət təsiridir. Onun tərkibindəki kalium, maqnezium, antioksidantlar və efir yağları:

• Qan təzyiqinin tənzimlənməsi və hipertoniyanın profilaktikasına kömək edir,
• Qanda xolesterin səviyyəsini azaldır, pis xolesterini (LDL) aşağı salır və yaxşı xolesterini (HDL) yüksəldir,
• Qanın durulaşdırılması və qıclanmasının qarşısını almaqla damar tıxanıqlığının, insult və infarktın riskini azaldır.

Müntəzəm olaraq keşniş toxumu istifadə edən insanların damar elastikliyində və qan dövranında müsbət dəyişikliklər müşahidə olunur.

Qan şəkərini tənzimləmək və şəkərli diabetdə istifadəsi

Bir çox yeni tədqiqatlar sübut edir ki, keşniş toxumu mədəaltı vəzin insulin ifrazını stimullaşdırır və qan şəkəri səviyyəsinin stabilləşdirilməsinə kömək edir. Buna görə də, xüsusilə tip 2 diabet və insulin müqaviməti olan şəxslər üçün təbii dəstək vasitəsi kimi tövsiyə olunur.

• Keşniş toxumu çay və ya pudrası yeməkdən əvvəl və ya sonra qəbul edildikdə, şəkərin yüksəlməsinin qarşısını alır,
• Hipoglisemiya riskini azaldır və maddələr mübadiləsini sürətləndirir,
• Pəhriz və həkim məsləhəti ilə birlikdə istifadəsi daha effektiv nəticə verir.

Ancaq şəkərli diabet xəstələri üçün hər zaman həkimlə məsləhətləşmək vacibdir, çünki bəzi hallarda keşniş digər dərmanlarla qarşılıqlı təsirə girə bilər.

İmmunitet və sinir sistemi üçün faydaları

Keşniş toxumu orqanizmin ümumi tonusunu artırır, immuniteti gücləndirir və stresə qarşı davamlılığı artırır.

• Orqanizmi virus və bakteriyalardan qoruyur, xüsusilə mövsümi infeksiyaların artdığı dövrdə profilaktik təsir göstərir.
• Sinir sistemini sakitləşdirir, yuxu pozğunluqlarında, əsəbilikdə və baş ağrısında təbii rahatlaşdırıcı rolunu oynayır.
• Keşniş toxumu efir yağı aromaterapiyada və massaj yağlarında istifadə edildikdə, psixoloji tarazlığın qorunmasında, yuxusuzluq və narahatlıqda fayda verir.

Dəri və saç sağlamlığı üçün təsiri

Keşniş toxumu və ondan əldə olunan yağ kosmetologiyada və xalq təbabətində də geniş istifadə olunur:

• Dərinin təmizlənməsi, iltihab və səpgilərin aradan qaldırılması üçün keşniş toxumunun dəmləməsi ilə dəri silinir,
• Antiseptik və yumşaldıcı təsiri ilə dəri allergiyaları, qaşınma və ekzema kimi problemlərdə faydalı hesab olunur,
• Saç dərisini gücləndirir, saç tökülməsinin qarşısını alır və saçlara canlılıq verir,
• Qaynar su ilə dəmlənmiş keşniş toxumu ekstraktı saçlara və dırnaqlara təbii parıltı bəxş edir.

Qadın sağlamlığı və uşaq xəstəliklərində tətbiqi

Keşniş toxumu qadın sağlamlığı üçün də faydalı sayılır. Xalq təbabətində menstruasiya dövründə sancıların və diskomfortun aradan qaldırılması, hormonal balansın dəstəklənməsi məqsədilə dəmləmələr və ekstraktlar tövsiyə edilir.

Uşaqlarda isə qarın köpü, qaz sancısı və iştahasızlıq hallarında az miqdarda keşniş toxumu çayı istifadə edilir. Qadınlar üçün laktasiyanı artırmaq və süd vəzi problemlərində də bəzi ənənəvi reseptlərdə keşniş toxumu yer alır.

Xalq təbabətində ən çox istifadə olunan üsullar

• Keşniş toxumu çayı: 1 çay qaşığı toxum üzərinə 200 ml qaynar su əlavə olunur, 10-15 dəqiqə dəmlənir və süzülərək içilir. Bu çay həzm, ödem, iltihab və immun sistem üçün gündə 1-2 dəfə qəbul edilə bilər.
• Toxumların çeynənməsi: Yeməkdən sonra ağızda bir neçə toxum çeynəmək ağız qoxusunu aradan qaldırır, həzmi yaxşılaşdırır.
• Keşniş tozu: Qurudulmuş toxumlar üyüdülüb yeməklərə, salatlara, çörək və desertlərə əlavə edilir.
• Kompress və məhlullar: Dəmlənmiş keşniş toxumu dəri problemlərində xaricdən kompress kimi istifadə edilir.

Digər tibbi və gündəlik faydalar

• Orqanizmdə ağır metalların çıxarılmasına kömək edir (detoks təsiri).
• Bədən mayelərinin balansını tənzimləyir, öd və sidikqovucu təsir göstərir.
• Yüksək antioksidant potensialı ilə qocalma proseslərini ləngidir, hüceyrə səviyyəsində yenilənməni stimullaşdırır.
• Ağız qoxusunu və diş ətinin iltihabını azaldır.

Qəbul qaydaları və ehtiyat tədbirləri

Keşniş toxumu, bir çox təbii bitki kimi, ölçülü və məqsədəuyğun istifadə edilməlidir. Həddindən artıq və uzun müddətli istifadədə aşağıdakı hallar baş verə bilər:

• Həssas insanlarda allergik reaksiya və ya mədə narahatlığı,
• Hamilə və laktasiya dövründə ehtiyatlılıq,
• Xroniki xəstəliyi və dərman müalicəsi olan şəxslər üçün həkimlə məsləhət.

Yaxşı olar ki, hər hansı xəstəlik və ya xüsusi tibbi hal üçün keşniş toxumu əlavə müalicə kimi istifadə edilərkən mütləq mütəxəssis məsləhəti alınsın.

Keşniş toxumu həm qədim ənənələrin, həm də müasir elmin təsdiq etdiyi təbii sağlamlıq mənbəyidir. Onun zəngin tərkibi, bədənin bir çox funksiyalarına göstərdiyi dəstək, insan sağlamlığı üçün təhlükəsiz və effektiv təsir mexanizmi ilə bu toxumlar hər bir evdə, hər bir ailədə daim istifadə oluna biləcək təbii vasitədir. Yeməklərdə, çaylarda, dərman kimi və ya kosmetik məqsədlərlə istifadə olunan keşniş toxumu, düzgün və ölçülü qəbul edildikdə, uzunmüddətli sağlam həyat üçün gözəl dəstəkdir.

Ən Çox Verilən Suallar