Kiloqram : Yaranması,Rəsmi Etalonu

Kiloqram — beynəlxalq ölçü sistemində (SI) kütlə üçün əsas ölçü vahididir və gündəlik həyatda, elmdə, sənayedə, ticarətdə və bir çox digər sahələrdə ən geniş istifadə olunan kütlə ölçü birimidir. Kiloqramın qısaltması “kg” kimi göstərilir. Bir kiloqram 1000 qrama bərabərdir. İnsanlar gündəlik həyatda qida, məhsul, dərman, sənaye avadanlıqları və bir çox digər maddi nemətləri məhz kiloqramla ölçür, bu vahid bir çox ölkələrdə qanuni və rəsmi standart kimi qəbul edilib.

Kiloqramın tarixi və yaranma səbəbləri

Kiloqram ölçü vahidinin tarixi Fransa inqilabının ilk illərinə, yəni 18-ci əsrə təsadüf edir. Həmin dövrdə dünyanın müxtəlif ölkələrində ölçü sistemləri bir-birindən fərqli idi, ticarət və elm üçün böyük çətinliklər yaradırdı. 1795-ci ildə Fransada metrik sistemin əsasları qoyulanda “kilo” (yunanca “min”) və “qram” (yunanca “çəki”) sözləri birləşdirilərək “kiloqram” termini yaradıldı. Əsas məqsəd, bütün dünyada vahid, dəqiq və ədalətli kütlə ölçü sistemi tətbiq etmək idi.

Kiloqramın rəsmi etalonu və dəyişən standartlar

Kiloqramın dəqiq müəyyən olunması üçün 1889-cu ildə Beynəlxalq Ölçü və Çəki Komitəsi (CIPM) tərəfindən Parisdə platin-iridium ərintisindən hazırlanan silindrik bir kütlə — “Beynəlxalq Prototip Kiloqram” (Le Grand K) qəbul edildi və dünyanın əsas etalon kiloqramı olaraq saxlanıldı. Sonralar isə milli etalonlar hazırlanıb müxtəlif ölkələrdə saxlanmağa başlandı. Lakin zamanla, hətta ən möhkəm metallarda belə atom səviyyəsində kütlə dəyişiklikləri müşahidə olundu və bu səbəbdən elm adamları yeni, daha dəqiq və dəyişməz standartlara keçməyə ehtiyac duydular.

Müasir dövrdə kiloqramın yeni tərifi

2019-cu ilin may ayından etibarən kiloqram artıq maddi obyektə (etalon kütləyə) yox, təbiət sabitliklərinə əsaslanır. Beynəlxalq Ölçü və Çəki Komitəsinin qərarı ilə kiloqramın tərifi Planck sabitliyi və digər fiziki sabitliklərə bağlanıb. Yəni, kiloqram artıq təbiətdə dəyişməyən universal bir fiziki sabitliklə müəyyən edilir. Bu qərar kiloqramın dəqiqliyini, etibarlılığını və gələcək nəsillər üçün daima dəyişməz qalmasını təmin edir.

Kiloqramın gündəlik həyatda rolu və istifadə sahələri

Kiloqram gündəlik həyatda ən geniş istifadə olunan ölçü vahidlərindən biridir. Qida məhsullarının çəkisində, bazar və supermarket ticarətində, sənaye və tikintidə, elmi tədqiqatlarda, dərman və tibbi məhsulların dozalanmasında, heyvanların və insanların kütləsinin müəyyən olunmasında əsas meyardır. Məktəb və ali təhsil müəssisələrində kiloqramın mənası və tətbiqi uşaqlara və gənclərə öyrədilir, riyaziyyat, fizika və kimya dərslərinin əvəzolunmaz hissəsidir.

Kiloqram və digər ölçü vahidləri

Kiloqram metrik sistemdə qram, milliqram, ton kimi digər kütlə vahidləri ilə birbaşa əlaqəlidir. 1 kiloqram — 1000 qram, 1 qram — 1000 milliqram, 1 ton — 1000 kiloqramdır. Qeyri-metrik ölkələrdə (məsələn, ABŞ və Böyük Britaniya) pound və ons kimi ölçü vahidləri də istifadə olunur. 1 kiloqram təxminən 2,20462 funt (pound) və ya 35,27396 unsiyaya (ons) bərabərdir.

Kiloqramın elmi və texniki əhəmiyyəti

Kiloqram elmi və texniki sahələrdə xüsusi yer tutur. Fizika, kimya, tibb, kosmonavtika, maşınqayırma və digər texniki ixtisaslarda bütün hesablamalar, laborator analizlər və istehsalat prosesi kiloqramla və ondan törəyən ölçü vahidləri ilə aparılır. Beynəlxalq SI ölçü sisteminin təməl vahidlərindən biri olaraq, bütün dünyada vahid elmi dilin formalaşmasına və qlobal informasiya mübadiləsinə kömək edir.

Kiloqramın Azərbaycanda tətbiqi və normativ baza

Azərbaycanda kiloqram ölçü vahidi rəsmi olaraq qəbul olunub və bütün dövlət, ticarət, sənaye, təhsil və səhiyyə strukturlarında istifadə edilir. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Standartlaşdırma Komitəsi kiloqramın və digər ölçü vahidlərinin tətbiqini, yoxlanmasını və saxlanmasını tənzimləyən əsas orqandır. Ticarət və istehsal sahəsində, laboratoriyalarda, səhiyyədə, dövlət statistikası və sosial təminat strukturlarında kiloqram əsas hesab olunan ölçü vahididir.

Kiloqramın cəmiyyət və iqtisadiyyat üçün əhəmiyyəti

Kiloqramın dəqiq ölçülməsi, istehsalçı və istehlakçı arasında etibarlı ticarət münasibətləri üçün, qida və tibbi təhlükəsizlik, vergi və gömrük əməliyyatları, kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətləndirilməsi və digər bir çox sahələr üçün əvəzolunmazdır. Dəqiq və ədalətli çəkidə malların satışı həm ictimai, həm də hüquqi etimadın qorunması üçün vacibdir. Kiloqram vahidinin standartlaşdırılması iqtisadi sabitlik və səmərəliliyin vacib sütunlarından biridir.

Kiloqram və metrik sistemin qloballaşması

Metrik sistem və kiloqram vahidi hazırda dünyanın əksər ölkələrində əsas ölçü sistemi kimi qəbul edilib. Yalnız bir neçə ölkədə (ABŞ, Myanma, Liberiya) metrik olmayan sistemlər hələ də qalmaqdadır. Kiloqram və onun törəmə vahidləri elm, ticarət, sənaye və texnologiyanın beynəlxalq əməkdaşlığında, dünya bazarının formalaşmasında və qlobal standartların yaradılmasında mühüm rol oynayır.

Kiloqram vahidi tarixən, elmi və praktiki baxımdan dünyanın bütün cəmiyyətləri üçün universal, dəqiq və dəyişməz bir ölçü vahidinə çevrilib. Onun yaranma tarixi, müasir tərifi, gündəlik və elmi həyatda oynadığı rol, ticarət və texnologiyadakı əhəmiyyəti hər bir vətəndaş üçün vacib biliyin ayrılmaz hissəsidir. Kiloqram sadəcə ölçü deyil, həm də ədalətin, elmin və beynəlxalq əməkdaşlığın rəmzidir.

Ən Çox Verilən Suallar