Təbiət aləmində öz unikal görünüşü və maraqlı davranışları ilə seçilən koalalar Avstraliyanın ən məşhur simvollarından biridir. Bu heyvanlar, əsasən, Avstraliyanın şərq və cənub-şərq sahil zolaqlarında, xüsusilə Yeni Cənubi Uels, Viktoriya və Kvinslend ştatlarında rast gəlinir. Koalaların yaşadığı əsas məkanlar evkalipt meşələridir və burada onlar ağacların budaqları arasında günlərinin böyük hissəsini yuxuda keçirirlər.
Koalalar, gündə orta hesabla 18-20 saat yatan, olduqca sakit və tək həyat tərzi sürən məməlilərdir. Onlar qısa, sıx tüklərə, böyük başa, yumru qulaqlara və küt buruna sahibdirlər. Bu xüsusiyyətlər onları həm vizual olaraq, həm də davranış baxımından unikal edir. Koalalar həddindən artıq seçici yemək vərdişlərinə malikdir və yalnız müəyyən evkalipt növlərinin yarpaqlarını qida kimi qəbul edirlər.
Koalaların biologiyası və taksonomiyası
Koalalar (Phascolarctos cinereus) kisəli məməlilər dəstəsinə aiddir və onlara yaxın digər heyvan Avstraliya vombatıdır. Koalanın elmi adı “phaskos” – kisə və “arctos” – ayı mənasına gələn yunan sözlərindən götürülüb, lakin bu heyvanın ayılarla heç bir yaxınlığı yoxdur.
Bu canlıların bədəni orta hesabla 60–85 sm uzunluğunda və 4–15 kq çəkidə olur. Dişi koalalarda qarın tərəfində inkişaf etmiş kisə var və doğulmuş balası burada böyüyür. Koalanın qalın və suya davamlı tükləri onu həm istidən, həm də soyuqdan qoruyur. Həmçinin, onların barmaqları güclü və iynə kimi iti dırnaqlarla təchiz olunub.
Qidalanma xüsusiyyətləri və metabolizmi
Koalaların əsas və demək olar ki, yeganə qidası evkalipt ağacının yarpaqlarıdır. Avstraliyada minlərlə evkalipt növü olsa da, koalalar yalnız 30-40 növünü seçirlər. Evkalipt yarpaqları yüksək miqdarda lif, az enerji və bəzən zəhərli maddələr ehtiva edir.
Koalaların bədənləri bu çətin qidanı həzm edə biləcək şəkildə adaptasiya olunub. Onların uzun bağırsaqları və güclü fermentləri evkalipt yarpaqlarının tərkibindəki zəhərli birləşmələri zərərsizləşdirir. Az enerji aldıqları üçün günün çox hissəsini hərəkətsiz və yuxuda keçirmək məcburiyyətində qalırlar.
Koalaların davranış və həyat tərzi
Koalalar əsasən gecə fəaldırlar və gün ərzində budaqlarda yuxulayırlar. Onların həyat tərzi təkliyə üstünlük vermək üzərində qurulub, hər bir koala öz ağac sahəsini qoruyur və başqalarının ərazisinə girməsinə nadir hallarda icazə verir.
Yalnız cütləşmə dövründə koalalar bir-birinə yaxınlaşırlar. Bu dövrdə erkəklər yüksək səslə guruldayaraq dişiləri cəlb edir. Koalalar arasında aqressiv davranışlar da müşahidə oluna bilər, xüsusilə ərazi uğrunda mübarizədə.
Koalaların çoxalması və nəsil artımı
Dişi koalalar hər il bir bala dünyaya gətirirlər. Balalar adətən bahar və yay aylarında doğulur. Yeni doğulmuş bala olduqca balaca, tüksüz və zəif olur və ilk altı ayı anasının kisəsində keçirir.
Bala kisədən çıxdıqdan sonra da bir neçə ay anası ilə birlikdə qalır, belində daşıyır və tədricən müstəqil həyat tərzinə keçir. Koalaların orta ömrü təbii şəraitdə 10-12 il, bəzi hallarda isə 15 ildən çox olur.
Koalaların qorunma statusu və təhlükələr
Koalalar təbiətdə bir çox təhlükələrlə üzləşirlər. Əsas risk faktorları arasında yaşayış mühitinin məhv edilməsi, yol tikintisi, meşələrin qırılması, xəstəliklər və iqlim dəyişiklikləri yer alır. Avstraliyada son illərdə baş verən yanğınlar minlərlə koalanın məhv olmasına səbəb olub.
Bununla yanaşı, koalaların evkalipt ağaclarına tam asılı olması onların yaşayış arealını məhdudlaşdırır. Hal-hazırda Avstraliyada koalalar “yox olma təhlükəsi altında olan növlər” siyahısına daxil edilib və onların qorunması üçün xüsusi proqramlar həyata keçirilir.
Koalaların insanlarla münasibəti və əfsanələr
Koalalar Avstraliya aborigenlərinin mifologiyasında və milli mədəniyyətində mühüm yer tutur. Onlar həm də turizm sektorunda ölkənin simvolu kimi geniş istifadə olunur. Koalalar insanlara qarşı aqressiv deyillər, əksinə, sakit və sevimli görkəmləri ilə populyarlıq qazanıblar.
Bununla yanaşı, bəzən insanlar koalaları ev heyvanı kimi saxlamaq istəyirlər. Lakin bu, həm qanunla qadağandır, həm də koalaların xüsusi ehtiyaclarına görə qeyri-mümkündür. Koalalar yalnız təbii mühitlərində sağlam şəkildə yaşaya bilirlər.
Koalalar haqqında maraqlı faktlar və statistik göstəricilər (Cədvəl)
Aşağıdakı cədvəldə koalalarla bağlı əsas bioloji göstəricilər və maraqlı faktlar təqdim olunur:
| Göstərici | Orta Dəyər / Fakt |
|---|---|
| Elmi adı | Phascolarctos cinereus |
| Orta uzunluq | 60-85 sm |
| Orta çəkisi | 4-15 kq |
| Ömrü | 10-12 il (bəzi hallarda 15 ilədək) |
| Əsas qida mənbəyi | Evkalipt yarpaqları |
| Yaşadığı ərazi | Şərqi və cənub-şərqi Avstraliya |
| Gündəlik yuxu müddəti | 18-20 saat |
| Təhlükə statusu | Yox olma təhlükəsi altında |
Koalalar təbiətin ən maraqlı və unikal nümayəndələrindən biridir. Onların həyat tərzi, bioloji xüsusiyyətləri və xüsusi qidalanma ehtiyacları dünya elmində və təbiətsevərlər arasında daim maraq doğurur. Koalaların qorunması və yaşadıqları mühitin mühafizəsi təkcə Avstraliya üçün deyil, bütün bəşəriyyət üçün əhəmiyyətli məsələdir. Müasir dövrdə təbii fəlakətlər, iqlim dəyişiklikləri və insanların fəaliyyəti səbəbindən koalalar ciddi təhlükə altındadırlar. Onların həyatda qalması üçün birgə səylərə və ekoloji maarifləndirməyə böyük ehtiyac var. Koalalar həm təbiətin zənginliyini, həm də canlıların bir-birinə bağlılığını göstərən nadir nümunələrdən biridir. Onlara göstərilən diqqət və qayğı təbiətin qorunması üçün atılmış vacib addımdır. Gələcək nəsillərin də bu ecazkar canlıları yaxından tanıması üçün hər kəs öz payını verməlidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Koalalar kisəli məməlilər dəstəsinə aiddir. Onların yaxın qohumu vombat hesab olunur. Koalalar heç bir halda ayı deyil, onların ayılarla yalnız zahiri oxşarlığı var. Elmi adı Phascolarctos cinereus-dur.
Koalalar yalnız Avstraliyanın şərq və cənub-şərq bölgələrində, əsasən Yeni Cənubi Uels, Viktoriya və Kvinslend ştatlarında yayılıblar. Onlar evkalipt meşələrində, ağacların budaqlarında həyat sürürlər. Hər bir koalanın öz ərazisi olur və onu qoruyur. Şəhər ətrafı və təbii meşəliklərdə rast gəlinirlər.
Koalaların orqanizmi evkalipt yarpaqlarındakı zəhərli maddələri zərərsizləşdirəcək şəkildə adaptasiya olunub. Bu yarpaqlardan başqa demək olar ki, heç bir qidanı qəbul etmirlər. Evkalipt yarpaqları çox az enerji verir, buna görə koalalar günün çoxunu yatmaqla keçirirlər. Yalnız 30-40 növ evkalipt koalalar üçün uyğundur.
Koalaların təbii şəraitdə orta ömrü 10-12 ildir. Bəzi koalalar 15 ilə qədər yaşaya bilir. Zoopark şəraitində isə bu müddət bir qədər arta bilər. Çox zaman xəstəliklər və təhlükələr ömür uzunluğuna təsir edir.
Dişi koala hər il bir bala dünyaya gətirir. Yeni doğulan bala 6 ay anasının kisəsində yaşayır və burada inkişaf edir. Sonra ana onu belində daşıyır və tədricən ağac həyatına öyrədir. Balalar tam müstəqil olana qədər ana ilə qalır.
Koalalar üçün əsas təhlükə yaşayış yerlərinin məhv olması, iqlim dəyişiklikləri, yol tikintiləri və yanğınlardır. Həmçinin, müxtəlif xəstəliklər və genetik problemlər də koalaların populyasiyasına təsir edir. Avstraliyada bu təhlükələrə qarşı geniş tədbirlər görülür. Koalaların qorunması üçün dövlət və qeyri-hökumət proqramları həyata keçirilir.
Koalalar insanlara qarşı aqressiv deyillər və təhlükə yaratmırlar. Lakin vəhşi heyvan olduqları üçün onlara yaxınlaşmaq tövsiyə edilmir. Onların yuxulu və sakit görünməsinə baxmayaraq, qorxduqda və ya stress zamanı özlərini müdafiə edə bilərlər. Əksər hallarda insanlarla dost münasibət qururlar.
Koalaların evdə saxlanılması qadağandır və bu, həm heyvana, həm də insana zərərlidir. Onlar yalnız təbii mühitdə, xüsusi ekoloji şəraitdə yaşaya bilirlər. Evkalipt yarpaqlarına gündəlik ehtiyacları var və bu, ev şəraitində mümkün deyil. Avstraliya qanunvericiliyi ilə koalaların saxlanması məhdudlaşdırılıb.
Koalalar gündə orta hesabla 18-20 saat yatırlar. Bunun səbəbi, evkalipt yarpaqlarından az enerji almaları və metabolizmin ləng getməsidir. Yuxu, onların həyatda qalmasına və enerjini qənaətlə istifadə etməsinə kömək edir. Yalnız qısa müddət ərzində aktiv olurlar.
Avstraliyada koalaların qorunması üçün xüsusi qoruqlar yaradılıb və meşələrin bərpası üzrə proqramlar həyata keçirilir. Ekoloji maarifləndirmə işləri aparılır, həm dövlət, həm də beynəlxalq təşkilatlar koalaların mühafizəsinə cəlb olunub. Elmi tədqiqatlar və könüllülər də koalaların sağ qalmasına dəstək verir. İqlim dəyişikliyinə qarşı qlobal səviyyədə tədbirlər vacib hesab edilir.
