Körpələr : Haqqında Məlumat, Əhəmiyyəti

Körpə insan həyatının ən həssas, sürətli inkişaf və formalaşma dövrüdür. Körpə adətən yeni doğulmuşdan bir yaşa qədər olan uşaqlara deyilir. Elmi cəhətdən “infant” və ya “neonate” (yeni doğulmuş) terminləri də işlədilir. Körpələr dünyaya gəldikdən sonra həyatlarının ilk günlərində və aylarında bədənin bütün orqan və sistemləri tədricən inkişaf etməyə başlayır. Bu mərhələ insan həyatında ən tez dəyişikliklərin baş verdiyi, həmçinin həyati risklərin ən yüksək olduğu dövrdür.

Fiziki inkişaf baxımından körpələrin çəkisi, boyu və baş çevrəsi daim artım göstərir. Orqanizmin ən sürətli böyüməsi və kəskin inkişafı məhz bu dövrə təsadüf edir. Həyatının ilk aylarında körpənin immunitet sistemi hələ tam formalaşmır, bu səbəbdən anaların südü xüsusi qoruyucu funksiya daşıyır.

Körpə dövründə qidalanmanın əhəmiyyəti

Körpənin sağlam böyüməsi üçün düzgün və tamdəyərli qidalanma əsas şərtdir. Ana südü körpələr üçün ideal qida hesab olunur və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı körpənin ilk 6 ay yalnız ana südü ilə qidalanmasını tövsiyə edir. Ana südündə körpənin bütün ehtiyac duyduğu zülallar, yağlar, karbohidratlar, vitamin və minerallar mövcuddur. Bundan əlavə, ana südü körpəni infeksiyalardan qoruyan xüsusi anticisimlər və fermentlərlə zəngindir.

Əgər ana südü ilə qidalanma mümkün deyilsə, yalnız həkim nəzarəti altında uyğunlaşdırılmış süni qidalar istifadə oluna bilər. Əlavə qidalara isə adətən 6-cı aydan başlayaraq, tədricən, pediatr nəzarətində keçmək tövsiyə olunur.

Körpələrdə immun sisteminin formalaşması

Körpə dünyaya gələndə onun immun sistemi yetkin olmur və tədricən, həyatın ilk ilində inkişaf edir. Ana südü körpənin passiv immunitetini təmin edən ən mühüm vasitədir, çünki orqanizmə birbaşa anticisimlər ötürülür. Bundan başqa, körpənin peyvəndlənməsi də immunitetin güclənməsində mühüm rol oynayır. Peyvəndlər körpələri bir sıra ölümcül və yoluxucu xəstəliklərdən qoruyur.

Körpəlikdə tez-tez rast gəlinən xəstəliklər – soyuqdəymə, bronxit, qızılca, məxmərək, rotavirus infeksiyaları və s. adətən immun sistemin zəifliyi ilə bağlı olur. Bu səbəbdən düzgün qidalanma, təmiz hava və vaxtında peyvəndləmə böyük əhəmiyyət daşıyır.

Körpənin psixoloji və emosional inkişafı

Körpə təkcə fiziki deyil, həm də psixoloji və emosional baxımdan sürətlə inkişaf edir. Həyatının ilk ayında körpənin duyğu və refleks reaksiyaları əsasdır, zaman keçdikcə isə göz kontaktı, səsə və işığa reaksiya, gülümsəmə, əl-ayaq hərəkətləri kimi ilkin ünsiyyət formaları meydana çıxır.

İlk aylarında körpənin anaya, ata və yaxın insanlara bağlanması, onların səsini tanıması və özünü təhlükəsiz hiss etməsi gələcək emosional sağlamlığın təməlini qoyur. Sevgi və diqqət görən körpələrdə psixoloji inkişaf daha normal gedir, onlar tez-tez güvən, sevgi və sosial adaptasiya baxımından güclü olurlar.

Körpə baxımında gigiyena və sağlamlıq

Körpənin dərisi son dərəcə həssasdır və xüsusi qulluq tələb edir. Körpənin gündəlik yuyulması, qulaqlarının, gözlərinin, dırnaqlarının və göbək nahiyəsinin təmizliyi vacibdir. Pampers və bezlərin tez-tez dəyişdirilməsi, dərinin qurudulması və qıcıqlanmaların qarşısının alınması üçün keyfiyyətli gigiyena məhsullarından istifadə edilməlidir.

Körpələrdə qızdırma, səpmə, ishal, qusma kimi hallar müşahidə olunduqda mütləq pediatra müraciət etmək lazımdır. Yaxşı gigiyena və tibbi nəzarət uşağın infeksiyalardan qorunmasında əsas rol oynayır.

Körpələrdə yuxu və rejim

Yuxu körpə sağlamlığının və inkişafının vacib amilidir. Körpələr doğulduğu ilk aylarda günün böyük hissəsini – 16-20 saatını yuxuda keçirirlər. 3-6 ayda isə gündəlik yuxu müddəti tədricən azalır və 12-14 saata düşür. Körpənin yuxu rejiminin düzgün qurulması, sakit və qaranlıq mühitdə yatızdırılması, gündəlik eyni saatda yatırılması tövsiyə olunur.

Körpənin rahat yuxu alması üçün düzgün çarpayı, təmiz yataq dəsti, sakit atmosfer və gündəlik rituallar (masaj, oxşama, mahnı, nağıl) çox vacibdir.

Körpə inkişafında oyun və stimul

Oyun körpənin zəkasının, motorikasının və sosial bacarıqlarının inkişafı üçün təbii və əsas üsuldur. Hər yaş dövrü üçün uyğun oyunlar, sadə oyuncaqlar, musiqi, rəngli şəkillər körpənin əqli inkişafını sürətləndirir. Oyun körpənin çevrəsinə marağını artırır, idrak qabiliyyətini genişləndirir, ailə ilə ünsiyyətini möhkəmləndirir.

Əl motorikası üçün barmaq oyunu, quraşdırıcılar, musiqili və işıqlı oyuncaqlar, səslərə və hərəkətə reaksiya yaradan əşyalar çox faydalıdır.

Körpələrin sosiallaşması və ailə münasibətləri

Körpənin sosial inkişafı ailə mühitindən, onun gördüyü sevgi və diqqətdən birbaşa asılıdır. Ana və atanın ünsiyyəti, ailə üzvlərinin qayğısı körpənin psixoloji balansı üçün çox önəmlidir. Körpəyə oxunan mahnılar, oxşama, nağıl və rəngli şəkillər ailə bağlarını gücləndirir.

Ailədə gərginlik və ya sevgi çatışmazlığı varsa, körpənin davranış və sağlamlıq problemləri inkişaf edə bilər. Bu səbəbdən, valideynlər hər zaman uşağın duyğusal ehtiyaclarına həssas yanaşmalı, ailədə pozitiv və harmonik mühit yaratmalıdırlar.

Körpə sağlamlığında peyvəndləmə və profilaktik tədbirlər

Körpələrin sağlam böyüməsi üçün ölkə səhiyyəsi tərəfindən xüsusi peyvənd proqramları həyata keçirilir. Diftheriya, tetanus, poliomielit, hepatit B, BCG, Hib, pnevmokok və digər xəstəliklərə qarşı peyvəndlər körpəlik dövründə ardıcıllıqla vurulmalıdır.

Peyvəndlər körpənin immun sistemini gücləndirir, onu ölümcül və yoluxucu xəstəliklərdən qoruyur. Eyni zamanda, həkim nəzarəti və periodik tibbi müayinələr körpənin sağlam inkişafı üçün əsasdır.

Körpə ölümü və risk faktorları

Dünyada körpə ölümü statistikası inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə fərqlidir. Ən çox rast gəlinən səbəblər – erkən doğuş, aşağı çəki, infeksiyalar, pnevmoniya, ishal və doğuş travmalarıdır. Anaların təhsili, sosial vəziyyət, qidalanma səviyyəsi, tibbi xidmətin keyfiyyəti bu risklərin azaldılmasında əsas rol oynayır.

Azərbaycanın səhiyyə sistemində körpə ölümü göstəriciləri ilbəil aşağı düşür. Qadın məsləhətxanalarının, doğum evlərinin və uşaq poliklinikalarının fəaliyyəti körpələrin sağlam yaşaması üçün vacibdir.

Azərbaycanda körpəlik dövrünə münasibət və ənənələr

Azərbaycan xalqı tarixən körpəlik dövrünü ailənin ən qiymətli, həssas mərhələsi hesab edib. “Körpənin qulağına ad vermək”, “Qırxı çıxmaq”, “Beşik şənliyi” kimi adət-ənənələr bu dövrdə uşağın ailəyə, cəmiyyətə uğurlu inteqrasiyasına xidmət edib. Körpəlik həm də ailə üçün müqəddəs məsuliyyət hesab olunur və valideynlər uşağın sağlam, xoşbəxt, ağıllı böyüməsi üçün əllərindən gələni edirlər.

Körpə insan həyatının ən qiymətli, həssas və sürətli inkişaf mərhələsidir. Bu dövrdə düzgün qidalanma, müntəzəm tibbi nəzarət, sevgi və diqqət, təhlükəsiz mühit və valideyn qayğısı uşağın sağlam, xoşbəxt və ağıllı böyüməsinin təminatıdır. Körpələrin inkişafında ailə və cəmiyyətin rolu əvəzsizdir. Onların hər bir ehtiyacının qarşılanması, hüquqlarının qorunması sağlam cəmiyyətin bünövrəsi hesab olunur.

Ən Çox Verilən Suallar