Ksantelezma : Yaranma Səbəbləri, Klinik Əlamətləri

İnsan sağlamlığının vacib göstəricilərindən biri də dəriyə aid dəyişikliklərdir. Dəri yalnız xarici qoruyucu qat deyil, bəzən orqanizmdə baş verən ciddi pozuntuların siqnalı kimi çıxış edir. Ksantelazma da məhz belə hallardandır. Göz qapaqlarında və ya digər nahiyələrdə yaranan sarımtıl, yastı, yumşaq ləkələr – ksantelazma – bir çox insanda estetik narahatlıq yaratsa da, əslində, bəzən daha dərin və mühüm tibbi problemlərin xəbərçisi olur. Bu dəyişikliklər əsasən orta və yaşlı insanlarda, xüsusilə qadınlarda daha çox müşahidə olunur. Ksantelazmanın səbəbləri, əlamətləri, diaqnostikası, müalicə üsulları və profilaktikası hər bir sağlamlıq düşüncəli insan üçün əhəmiyyətli mövzudur.

Ksantelazma nədir və necə yaranır?

Ksantelazma – əsasən göz qapaqlarında, bəzən isə bədənin digər nahiyələrində sarımtıl, yastı və yumşaq ləkələr şəklində meydana çıxan dəri törəməsidir. Bu ləkələr əsasən lipid, xüsusən də xolesterin yığılması nəticəsində yaranır və adətən ağrısız olur. Ksantelazmalar bir və ya bir neçə olur, ölçüsü kiçik millimetrdən bir neçə santimetrədək dəyişə bilir. Onlar dəridə bir qədər qabarıq, elastik, bəzən isə tamam yastı olur, dəriyə bərk yapışmır, ətraf toxumalara yayılmır və bədxassəli şişə çevrilmir.

Ən çox rast gəlinən yer – yuxarı göz qapaqlarının daxili kənarıdır. Onlar əsasən simmetrik olur və zamanla böyüyə bilər. Ksantelazmanın sarı və ya açıq krem rəngi içərisində toplanan lipidlərin miqdarı ilə bağlıdır.

Ksantelazmanın yaranma səbəbləri və risk faktorları

Əsas səbəb orqanizmdə lipid (xolesterin və trigliserid) mübadiləsinin pozulmasıdır. Lakin bəzi hallarda lipid səviyyəsi normal olan insanlarda da rast gəlinir. Əsas risk faktorları belədir:

Dismipidemiyalar (xolesterin və trigliseridlərin yüksəkliyi)
Ateroskleroz və ürək-damar xəstəlikləri
Şəkərli diabet
Pankreas, qaraciyər və qalxanvari vəzi xəstəlikləri
Artıq çəki və piylənmə
Qaraciyər sirrozu və yağlı distrofiyası
İrsi meyil, ailədə ksantelazmalı şəxslərin olması
Yanlış və qeyri-sağlam qidalanma, alkoqoldan istifadə

Bəzən isə, xüsusilə yaşlılarda və qadınlarda, yaşla bağlı metabolik dəyişikliklərin fonunda heç bir aşkar xəstəlik olmadan da müşahidə oluna bilər.

Ksantelazmanın əsas klinik əlamətləri

Ksantelazma xarakterik olaraq göz qapaqlarında – ən çox yuxarı qapağın daxili hissəsində, bəzən isə aşağı qapaqda, yanaq və burun kənarında sarımtıl, yastı, sərhədləri aydın, bəzən bir az qabarıq, elastik ləkə və düyünlər şəklində olur. Ləkələr bir və ya çoxsaylı, ölçüləri dəyişkən olur. Ksantelazma ağrısızdır, qaşınma, qızartı, qanama və iltihab vermir. Nadir hallarda mexaniki təsir zamanı kiçik qıcıqlanma və ya qızartı ola bilər.

Ləkələr zamanla böyüyə, birləşə və genişlənə bilər. Əsas narahatlıq estetik, psixoloji və sosial diskomfortla bağlıdır. Bəzən isə iri və çoxsaylı ksantelazmalar görmə sahəsinə təsir edə bilər.

Ksantelazmanın diaqnostikası və fərqləndirilməsi

Diaqnoz adətən klinik baxış əsasında qoyulur. Həkim ləkənin rəngi, ölçüsü, sərhədləri və yerləşməsini müəyyən edir. Diaqnozun dəqiqləşdirilməsi üçün əlavə laborator analizlər aparılır:

Qanda lipid paneli: xolesterin, LDL, HDL və trigliserid səviyyələri yoxlanılır
Qaraciyər, böyrək və qalxanvari vəzi funksiyası analizləri
Bəzən histoloji müayinə (biopsiya) — digər dəri törəmələri ilə fərqləndirmək üçün

Ksantelazma oxşar görünüşə malik milia, ksantoma, lipoma, papilloma və digər dəri problemlərindən fərqləndirilməlidir. Buna görə diaqnostika mütləq mütəxəssis tərəfindən aparılmalıdır.

Ksantelazmanın fəsadları və təhlükələri

Ksantelazma özü ciddi təhlükə və ya xərçəng riski daşımır. Lakin bu, orqanizmdə xolesterin və ya digər lipidlərin artıq yığılmasının göstəricisidir. Buna görə vaxtında müayinə olunmayan və səbəbi aşkarlanmayan hallarda ürək-damar xəstəlikləri, ateroskleroz, pankreatit, qaraciyər və endokrin problemlərin riski artır.

Ləkələrin kosmetik və psixoloji təsiri, sosial izolyasiya və özgüvən itkisi xüsusilə gənc yaşlarda, qadınlarda və üzdə iri sahələri əhatə edən formalarında daha çox rast gəlinir.

Ksantelazmanın müalicə üsulları

Müalicə iki istiqamətdə aparılır: bir tərəfdən ləkənin aradan qaldırılması, digər tərəfdən əsas səbəbin — lipid pozğunluğunun müalicəsi.

Cərrahi üsul – lokal anesteziya altında ləkənin çıxarılması
Lazer terapiyası – qeyri-invaziv, travmasız və tez sağalan üsul
Elektrokoaqulyasiya – elektrik cərəyanı ilə ləkənin yandırılması və təmizlənməsi
Kriyoterapiya – maye azotla dondurub ləkənin aradan qaldırılması
Kimyəvi pilinq – səthi, kiçik ksantelazmalar üçün tətbiq oluna bilər

Əsas səbəbin müalicəsi:
Qanda lipidlərin normaya salınması (dərmanlar, statinlər və s.)
Az yağlı, balanslı pəhriz, duzun və şəkərin azaldılması
Çəkinin normallaşdırılması və aktiv həyat tərzi
Əlavə endokrin, qaraciyər və böyrək xəstəliklərinin müalicəsi

Ləkənin çıxarılması estetik problemin həlli olsa da, əsas səbəb aradan qalxmayıbsa, ləkələr yenidən yarana bilər.

Ksantelazmanın profilaktikası

Profilaktika üçün əsas məqamlar:

Sağlam və balanslı qidalanma
Fiziki aktivlik, çəkinin normada saxlanılması
Qanda lipidlərin (xolesterin və trigliserid) mütəmadi yoxlanılması
Siqaret və alkoqolun məhdudlaşdırılması
Riskli ailə üzvlərində daha tez-tez tibbi müayinə

Profilaktik yanaşma yalnız estetik deyil, həm də kardiovaskulyar risklərin qarşısını almaq üçün mühüm addımdır.

Ksantelazmanın sosial-psixoloji aspektləri

Estetik narahatlıq, sosial diskomfort və özgüvən itkisi ksantelazma ilə rast gəlinən ən geniş problemlərdəndir. Xüsusilə üzdə və göz qapağında iri ləkələr gənclər və qadınlar üçün psixoloji yük yaradır. Müasir cərrahi və kosmetoloji texnologiyalar vasitəsilə bu problemin travmasız və izsiz aradan qaldırılması mümkündür.

Ən vacibi, hər bir kosmetik dəyişiklikdə dərhal həkimə müraciət etmək və əsas sağlamlıq göstəricilərini yoxlamaq lazımdır.

Azərbaycanda ksantelazmanın müalicə imkanları

Azərbaycanda paytaxt və regionlardakı ixtisaslaşmış dermatoloji və kosmetoloji mərkəzlərdə ksantelazmanın diaqnostika və müalicəsi üçün bütün müasir üsullar mövcuddur. Həmçinin, lipid səviyyəsinin yoxlanılması və qidalanma üzrə fərdi proqramların hazırlanması sahəsində mütəxəssislər fəaliyyət göstərir.

Ksantelazmanın digər dəri törəmələrindən fərqləndirilməsi

Ksantelazma əsasən lipid mənşəlidir və tək-tək və ya çoxsaylı, açıq sarı və ya krem rəngli, yastı ləkələr şəklində olur. Onu digər dəri törəmələri – milia, papilloma, lipoma, ksantoma, siğil və s. ilə qarışdırmamaq üçün mütləq mütəxəssisə müraciət etmək lazımdır.

Ksantelazma yalnız kosmetik narahatlıq deyil, həm də orqanizmin lipid mübadiləsinin və bəzən ciddi daxili xəstəliklərin xəbərçisi ola bilər. Onun vaxtında aşkarlanması, səbəbin dəqiq təyini və kompleks müalicəsi uzunmüddətli sağlamlığın təminatı üçün vacibdir. Estetik görünüşü bərpa etmək mümkündür, lakin əsas məqsəd – orqanizmin daxili balansını bərpa etmək və gələcək risklərin qarşısını almaq olmalıdır.

Ən Çox Verilən Suallar