Küm: Baramaçılıqda Rolu, Əhəmiyyəti

Küm sözü Azərbaycan xalqının həyatında və dilində dərin köklərə malik olan, xüsusilə baramaçılıq sahəsində geniş istifadə olunan terminlərdən biridir. Bu söz həm məişətdə, həm də elmi ədəbiyyatda əsasən “barama qurdu tərəfindən hörülən ipək qövs, yəni barama” mənasında işlədilir. Ənənəvi ipəkçiliyin ayrılmaz hissəsi kimi küm, kənd təsərrüfatında və sənətkarlıqda özünəməxsus yer tutub. Küm sözünün mənası təkcə ipək baraması ilə məhdudlaşmır, həmçinin bir yerə toplanan, bükülən, sarılan və ya xüsusi şəkildə qorunan obyektlər üçün də işlədilə bilər.

Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində, xüsusən də qədim ipəkçilik mərkəzlərində küm anlayışı ailələrin gündəlik həyatının bir hissəsinə çevrilib. Barama qurdunun toxuduğu ipək lifindən əmələ gələn barama, həm təbii prosesin nəticəsidir, həm də dəyərli sənət nümunəsidir. İpəkçilik tarixində küm xüsusi yerə sahibdir, çünki hər bir barama və onun içindəki ipək ipliyi yüksək iqtisadi və mədəni əhəmiyyət daşıyır. Küm həmçinin bir sıra xalq deyimləri və atalar sözlərində də özünəməxsus iz qoyub. El arasında “küm kimi sığal” və ya “küm kimi nazik” deyimləri incəlik, zəriflik və dəyər ifadə edir.

Hazırda baramaçılıq ənənələrinin qorunub saxlanılması və müasir texnologiyalarla inkişaf etdirilməsi zamanı kümün mahiyyəti və terminoloji mənası hələ də aktual olaraq qalır. Xalqın şifahi ədəbiyyatında, etnoqrafiyasında və gündəlik dilində küm həm ipək, həm də zəhmət, səbir və zəka rəmzi kimi dəyərləndirilir. Tarixən Azərbaycan ipəkçiliyinin əsas dayaqlarından biri olan küm, bu sahədə elmi-tədqiqat və praktik biliklərin formalaşmasına da böyük töhfə verib.

Küm sözünün leksik mənası və etimologiyası

Küm sözü Azərbaycan dilinin əsas leksik fonduna daxildir və əsasən “barama qurdu tərəfindən toxunan ipək qövs, yəni barama” mənasında istifadə olunur. Sözün mənşəyi qədim türk dillərinə dayanır və müxtəlif türk xalqlarının dilində oxşar formalarda işlədilir. Bəzi lüğətlərdə küm həmçinin “qorunan, saxlanılan yer”, “toplanma yeri” və ya “bükülmüş, sıxılmış obyekt” mənasını daşıyır. Lakin ipəkçilikdə küm anlayışı, məhz barama ilə sinonim səciyyə daşıyır.

Kümün əsas semantik xüsusiyyəti onun qoruyucu, saxlayıcı və örtücü funksiya daşımasıdır. İpək qurdu özünü qorumaq üçün hördüyü baramanı küm adlandırırıq. Bu termin həm kənd təsərrüfatı, həm də sənətkarlıq sahəsində geniş yayılıb və çox zaman bir-birini tamamlayan iki anlayış kimi – barama və küm – yanaşı istifadə olunur.

Baramaçılıqda kümün rolu və əhəmiyyəti

Baramaçılıq prosesində kümün rolu əvəzolunmazdır. Barama qurdu (Bombyx mori) öz inkişafının müəyyən mərhələsində xüsusi ipək liflərindən sıx və möhkəm örtük hörür ki, bu örtüyə küm deyilir. Bu proses bioloji və texnoloji baxımdan həm ipəkçinin, həm də təbiətin möhtəşəm əməkdaşlığı kimi dəyərləndirilir.

Küm, ipək lifinin qorunması və saxlanması üçün əlverişli şərait yaradır. O, barama qurdu üçün təbii inkubator rolunu oynayır və gələcəkdə ipək çıxarılması üçün vacib xammal sayılır. Hər bir baramanın (kümün) keyfiyyəti, ipəkliyin incəliyi və möhkəmliyi nəticə etibarilə yerli sənətkarlıq və tekstil sənayesinin inkişafına təsir göstərir.

Küm və ipəkçilik tarixində izləri

Küm sözünün tarixi qədim ipəkçilik ənənələrinə söykənir. Azərbaycan tarixində, xüsusilə Şəki, Basqal, Qax, Gəncə kimi bölgələrdə baramaçılıq geniş yayılıb və burada küm əsas istehsal obyekti kimi tanınıb. İpəkçiliyin inkişafı ilə küm həm sosial, həm də iqtisadi baxımdan ailələrin güzəranına müsbət təsir göstərib. Barama mövsümündə hər evdə küm saxlanır və ipək çıxarılması üçün xüsusi şərait yaradılırdı.

Tarixi mənbələrdə küm baramaçılığın mərkəzi anlayışı kimi qiymətləndirilir. Qədim dövrlərdən ipək yolları üzərində yerləşən Azərbaycan torpaqlarında küm istehsalı həm də beynəlxalq ticarətin aparıcı sahələrindən birinə çevrilib. Baramanın, yəni kümün keyfiyyəti birbaşa ixrac olunan ipəyin qiymətinə təsir edirdi.

Küm və xalq dilində metaforik anlamlar

Küm sözü təkcə fiziki anlam daşımır, həm də xalq dilində müxtəlif metaforik mənalar qazanıb. Məsələn, “küm kimi qorumaq” ifadəsi hər hansı bir şeyi çox ehtiyatla, diqqətlə saxlamaq mənasını verir. Xalq arasında “küm kimi bükülmək”, “küm kimi sığal” kimi deyimlər isə zəriflik və həssaslıqla əlaqələndirilir.

Ədəbiyyatda, şifahi xalq yaradıcılığında, atalar sözləri və məsəllərdə küm sözü tez-tez işlədilir və bəzən insan həyatındakı mühüm mərhələlərin simvoluna çevrilir. Beləliklə, küm yalnız təbiət hadisəsi deyil, həm də milli dəyərlərin, əməksevərliyin və zəhmətin simvolu kimi qəbul edilir.

Küm istehsalının mərhələləri

Baramaçılıqda küm istehsalı xüsusi mərhələlərlə həyata keçirilir. Əvvəlcə barama qurdu yetkin mərhələyə çatdıqda ipək lifini ifraz edərək öz ətrafında dairəvi qövs hörməyə başlayır. Bu proses bir neçə gün davam edir və nəticədə sıx, bərk və elastik örtük – küm formalaşır.

İkinci mərhələdə yetişmiş küm baramadan ayrılır, xüsusi şəraitdə qurudulur və ipək çıxarılması üçün emal olunur. Hər bir kümün keyfiyyəti onun ipək verimi və strukturundan asılıdır. İpək çıxarılmasında kümün bütöv, zədəsiz və möhkəm olması mühüm rol oynayır.

Kümün ipəkçilikdə iqtisadi və sənaye əhəmiyyəti

Küm Azərbaycan ipəkçiliyinin əsas iqtisadi və sənaye əhəmiyyətli məhsuludur. Yüksək keyfiyyətli ipək əldə etmək üçün kümün bütövlüyü və keyfiyyəti vacib amillərdir. Hər baramanın (kümün) çəkisi, ölçüsü və rəngi onun iqtisadi dəyərini müəyyən edir.

İpək çıxarılması prosesində ən yaxşı nəticəni əldə etmək üçün kümün xüsusi standartlara uyğun olması tələb olunur. Azərbaycan tekstil sənayesində, xüsusilə milli ipəkçilikdə küm əsas xammal olaraq, yüksək keyfiyyətli parçaların, xalçaların, milli geyimlərin hazırlanmasında istifadə edilir.

Küm və baramaçılıqda elmi-tədqiqat istiqamətləri

Müasir dövrdə küm və baramaçılıq sahəsində bir sıra elmi-tədqiqatlar aparılır. Bu sahədə əsas məqsəd daha keyfiyyətli və məhsuldar küm əldə etmək, xəstəliklərə davamlı barama qurdlarının yetişdirilməsi və ipək çıxarılma texnologiyalarının təkmilləşdirilməsidir.

İpəkçiliyin inkişafı üçün yeni seleksiya metodlarının, müasir qidalandırma və inkubasiya şəraitinin tətbiqi kümün keyfiyyətinin artırılmasına yönəlib. Alimlər daha elastik, uzun və möhkəm ipək liflərinin əldə edilməsi üçün genetik və texnoloji yeniliklər üzərində çalışırlar.

Müxtəlif ipək qurdu küm növləri və xüsusiyyətləri (cədvəl)

Küm sözü Azərbaycan xalqının ipəkçilik ənənəsində və gündəlik həyatında dərin iz buraxmış, tarixi, iqtisadi və mədəni dəyəri olan anlayışdır. Barama qurdu tərəfindən toxunan küm, min illərdir ki, həm yerli, həm də beynəlxalq tekstil sənayesində əsas xammal rolunu oynayır. Xalq şüurunda əmək, zəhmət, səbir və zərifliyin simvolu olan küm, müasir elmi və texnoloji inkişaflarla da öz əhəmiyyətini qorumaqdadır. İpəkçiliyin yeni dövrdə də dirçəldilməsi və inkişafı üçün küm ənənələrinin yaşadılması, bu sahədə elmi-tədqiqatların genişləndirilməsi zəruridir. Küm həm bioloji, həm iqtisadi, həm də mədəni baxımdan əvəzsiz dəyərə malikdir və Azərbaycanın milli sərvətlərindən biri kimi gələcək nəsillərə ötürüləcəkdir.

Ən Çox Verilən Suallar