Küpəgirən Qarı obrazı Azərbaycan xalqının folklorunda, nağıllarında və xalq təsəvvüründə xüsusi yer tutan simvoldur. Bu obraz adətən qorxulu, sirli və zərərli bir varlıq kimi təsvir olunur. Uşaq yaşlarından etibarən hər bir azərbaycanlı Küpəgirən Qarı haqqında hekayələr eşidir, onunla bağlı mif və əfsanələr nəsildən-nəslə ötürülür. Qədim dövrlərdən bəri xalq arasında Küpəgirən Qarıya aid inanclar, onun insanlara və xüsusilə uşaqlara qarşı təhlükəli olması barədə rəvayətlər geniş yayılıb. Folklorumuzda və şifahi ənənədə bu obraz həm qorxu hissinin yaranmasına, həm də tərbiyəvi məqsədlərə xidmət edib. Uşaqları pis davranışlardan çəkindirmək, gecə vaxtı evdən çıxmamağa alışdırmaq üçün tez-tez “Küpəgirən Qarı aparar” deyimi işlədilib.
Küpəgirən Qarı obrazı bədii ədəbiyyatda, nağıllarda və şifahi xalq yaradıcılığında bir çox fərqli xüsusiyyətlərlə təqdim olunur. O, adətən qoca, cadugər qadın kimi təsəvvür edilir və xalqın düşüncəsində o qədər canlı təsir bağışlayır ki, bəzən onun varlığına həqiqətən inanılır. Küpəgirən Qarıya aid təsvirlərdə müxtəlif mistik cizgilər və qorxulu elementlər mövcuddur: o, evlərə, həyətlərə gizli girir, uşaqları aparır və ya insanlara müxtəlif ziyan verir. Bir çox hallarda isə bu obraz cəmiyyətin sosial davranış normalarını qorumaq üçün yaradılmışdır.
Müasir dövrdə də, xüsusilə kənd yerlərində, uşaqlar arasında bu obrazın adı çəkiləndə qorxu və ehtiyat hissi yaranır. Xalq arasında bu obraz həm də metaforik məna daşıyır, bəzi hallarda isə həyatdakı təhlükələr, naməlum qorxular, bilinməyən güclər simvolu kimi işlədilir. Bütün bunlar Küpəgirən Qarı obrazının Azərbaycan mədəniyyətində nə qədər canlı və aktual olduğunu göstərir. O, sadəcə folklor element deyil, həm də xalqın sosial-psixoloji dünyagörüşünün ayrılmaz parçasıdır.
Küpəgirən Qarı folklorda və şifahi ənənədə
Küpəgirən Qarı folklorda, xüsusilə Azərbaycan nağıllarında qorxulu və sirli bir obraz kimi təqdim olunur. O, əsasən uşaqları qorxutmaq və onları pis vərdişlərdən çəkindirmək üçün xalq təxəyyülündə yaranıb. Şifahi ənənədə bu obraz tərbiyəvi funksiya daşıyır, valideynlər uşaqlarını gecə vaxtı tək gəzməkdən və ya qaranlıqda evdən çıxmaqdan çəkindirmək üçün “Küpəgirən Qarı aparar” deyimini tez-tez istifadə edirlər.
Küpəgirən Qarı həm də cadugər qadın, zərərli varlıq kimi canlandırılır. Onun əsas xüsusiyyəti isə gizli şəkildə evlərə girib uşaqları aparmaq bacarığıdır. Bu obrazın yaranma səbəbləri arasında xalqın qorxu və naməlum hadisələrə qarşı ehtiyat hissi, həm də uşaqlara nizam-intizam öyrətmək ehtiyacı dayanır.
Obrazın yaranma tarixi və etimologiyası
Küpəgirən Qarı anlayışı qədim türk və Azərbaycan mifologiyasında öz kökünü tapır. “Küpəgirən” sözü, “küpə girən” – yəni küp içində gizlənən və ya küpdə yaşayan mənasını verir. Buradakı “qari” isə yaşlı, cadugər, çox vaxt pis niyyətli qadın obrazını ifadə edir. Tarixən insanlar izah verə bilmədikləri qorxulu hadisələri belə mistik varlıqlarla əlaqələndiriblər.
Küpə motivi isə Şərq mifologiyasında tez-tez rast gəlinir. Həm qapalı məkan, həm də bilinməyən, qorxulu aləm kimi təfsir edilir. Azərbaycan nağıllarında və xalq hekayələrində küpə düşmək, oradan çıxmaq, və ya küp içində gizlənmək motivləri də geniş yayılıb.
Nağıllarda Küpəgirən Qarı obrazı
Azərbaycan nağıllarında Küpəgirən Qarı adətən qəhrəmanları sınağa çəkən, onlara müxtəlif maneələr yaradan, bəzən isə cadular edən sirli varlıq kimi təsvir edilir. Nağıllarda o, təkcə pis obraz deyil, bəzən qəhrəmanlara müdrik məsləhətlər də verir. Lakin əsas məqsədi uşaqları qorxutmaq və onlara nizam-intizam aşılamaqdır.
Bəzi nağıllarda Küpəgirən Qarı qəhrəmanı öz yanına aparmaq üçün müxtəlif oyunlar qurur, tapmacalar verir və ya cadular edir. Onun qarşısında cəsarətli, ağıllı uşaqlar həmişə qalib gəlir, qorxaqlar isə məğlub olur. Bu, xalq ədəbiyyatında mərdlik, ağıllı olma və təhlükələrdən qorunma kimi dəyərləri təbliğ edir.
Xalq təsəvvüründə Küpəgirən Qarıya münasibət
Xalq arasında Küpəgirən Qarıya münasibət həmişə ehtiyat və qorxu ilə müşayiət olunub. Xüsusilə uşaq yaşlarında bu obrazın adı çəkiləndə hər kəsdə qorxu hissi yaranır. Valideynlər Küpəgirən Qarı obrazından tərbiyə məqsədilə, uşaqları təhlükələrdən qorumaq üçün istifadə ediblər. Bəzi bölgələrdə isə bu obrazın həqiqətən mövcud olduğuna inananlar tapılıb.
Küpəgirən Qarıya qarşı qorxunun kökündə bilinməyən, izahı mümkün olmayan hadisələr dayanır. Xüsusilə gecələr, sakitlikdə və tək olduqda insanlar onun adını çəkməkdən belə çəkiniblər. Xalq təsəvvüründə Küpəgirən Qarı təhlükənin və sirrin simvoluna çevrilib.
Bədii ədəbiyyatda və incəsənətdə təsviri
Bədii ədəbiyyatda Küpəgirən Qarı obrazı tez-tez rast gəlinir. Müxtəlif şair və yazıçılar bu obrazdan istifadə edərək qorxu, sirr, cadugərlik və bilinməyən güc motivlərini oxuculara çatdırıblar. Teatrda, kinoda və təsviri sənətdə də Küpəgirən Qarıya rast gəlmək mümkündür.
Onun təsvirində əsas vurğu qocaman, əyri beli, cadugər sifətli, çox vaxt qara geyimli, qorxunc qadın obrazına verilir. Ədəbiyyatda bu obraz insan psixologiyasındakı qorxuları, bilinməyənləri və təhlükəni simvolizə edir.
Simvolizminin izahı və cəmiyyətə təsiri
Küpəgirən Qarı obrazının dərin simvolik mənası var. O, həm uşaq psixologiyasında, həm də cəmiyyətin ümumi dünyagörüşündə qorxunun, naməlumun və təhlükənin təcəssümüdür. Folklorda bu cür obrazların yaradılması əsasən cəmiyyətin təhlükəsizlik ehtiyaclarından, sosial nizam-intizamdan və qorxu hissindən irəli gəlir.
Küpəgirən Qarı həm də psixoloji cəhətdən tərbiyəvi funksiyanı yerinə yetirir. O, uşaqlarda təhlükəni hiss etmək, ehtiyatlı olmaq və valideyn sözünə qulaq asmaq vərdişi yaradır. Cəmiyyətin sosial-mədəni strukturunda belə obrazlar kollektiv şüurda qorxu və ehtiyat hissini formalaşdırır.
Qadın və cadugərlik motivləri
Küpəgirən Qarı obrazı qadın və cadugərlik motivləri ilə sıx bağlıdır. Qədim dövrlərdə cəmiyyətin təsəvvüründə qocalar və xüsusilə tənha qadınlar tez-tez cadugər kimi damğalanıb. Bu isə bir tərəfdən qorxu, digər tərəfdən hörmət və ehtiyat hissinin yaranmasına səbəb olub.
Küpəgirən Qarı motivi Azərbaycanla yanaşı bir çox Şərq və Qərb xalqlarında da mövcuddur. O, həm cadugər, həm də qoruyucu, bəzi hallarda isə cəza verən varlıq kimi təsvir olunur. Xalq inanclarında bu obrazın müxtəlif formalarda təzahürü var.
Müasir dövrdə Küpəgirən Qarı obrazı
Müasir dövrdə Küpəgirən Qarı obrazı xalq təfəkküründə hələ də aktualdır. Əsasən folklor və ədəbiyyatda yaşadılır, lakin bəzən gündəlik həyatda da metaforik mənada işlədilir. Uşaqlar arasında qorxulu oyunlarda, böyüklər isə həyatda rastlaşdıqları çətinlikləri izah edərkən bu obrazı xatırlayırlar.
Küpəgirən Qarı, xalqın sosial-mədəni kodunun bir hissəsi olaraq gələcək nəsillərə ötürülür və ənənənin yaşadılmasında mühüm rol oynayır. Onun obrazı xalq psixologiyasının, mədəniyyətinin və dünya təsəvvürünün əvəzolunmaz elementidir.
Cədvəl: Küpəgirən Qarı obrazının əsas xüsusiyyətləri və simvolları
| Xüsusiyyət | Təsviri | Simvolik mənası | Folklordakı rolu |
|---|---|---|---|
| Qoca qadın obrazı | Əyri beli, qara geyim, cadugər sifət | Qorxu, naməlum, sirr | Qorxutmaq, tərbiyəvi təsir |
| Cadugər qabiliyyətləri | Sehr, cadu, mistik güc | Naməlum güc, təhlükə | Qəhrəmanları sınağa çəkmək |
| Uşaqları aparmaq | Gecə vaxtı gizli evə girmək, uşaqları aparmaq | Təhlükə, qorxu | Uşaqları tərbiyə etmək, qorxutmaq |
| Sınaq və tapmaca | Tapmaca vermək, oyun qurmaq | Ağıllılıq, mərdlik | Qəhrəmanları sınamaq |
| Simvolik məkan | Küp, qaranlıq yerlər | Bilinməyən, gizli dünya | Mistika, qorxu və sirr motivləri |
| Tərbiyəvi funksiya | Pis vərdişlərdən çəkindirmək, qorxutmaq | İntizam, təhlükədən qoruma | Sosial nizam-intizamı qorumaq |
Küpəgirən Qarı Azərbaycan folklorunda, xalq şifahi ənənəsində və uşaq tərbiyəsində xüsusi yerə malik olan simvolik bir obrazdır. Onun barəsində dolaşan əfsanələr, nağıllar və rəvayətlər xalq təfəkkürünün dərin qatlarını əks etdirir. Bu obraz uşaqlarda təhlükədən qorunmaq hissini formalaşdırmaq, cəmiyyətin sosial nizamını təmin etmək və qorxu hissini idarə etmək məqsədilə yaradılıb. Küpəgirən Qarı obrazı təkcə qorxu yox, həm də xalqın mənəvi və mədəni yaddaşının bir hissəsi kimi gələcək nəsillərə ötürülür. Müasir cəmiyyətin psixoloji və sosial inkişafında da bu cür folklor motivləri tərbiyəvi, maarifləndirici və mədəni rol oynamağa davam edir.
Ən Çox Verilən Suallar
Küpəgirən Qarı Azərbaycan xalq folklorunda qorxulu, sirli və cadugər qadın obrazı kimi təqdim olunur. O, əsasən uşaqları qorxutmaq və sosial nizamı qorumaq məqsədilə yaranmış folklor simvoludur.
Bu obraz xalqın qorxu hissi və naməlum hadisələrə izah tapmaq ehtiyacından yaranıb. Eyni zamanda uşaqları pis vərdişlərdən və təhlükəli davranışlardan çəkindirmək üçün istifadə olunur.
Adətən qoca, əyri beli, cadugər sifətli, qara geyimli və qorxulu qadın kimi təqdim olunur. O, gizli şəkildə evə girib uşaqları aparmaq bacarığına malik sayılır.
Nağıllarda Küpəgirən Qarı qəhrəmanlara sınaqlar yaradan, tapmacalar verən və cadular edən varlıqdır. O, həm pis, həm də bəzən ağıllı və müdrik məsləhət verən obraz kimi təsvir edilir.
Simvolik baxımdan bu obraz qorxunu, təhlükəni, naməlumu və sosial intizamı təcəssüm etdirir. Uşaqlarda ehtiyatlılıq və böyüklərə itaətkarlıq hissinin formalaşmasına kömək edir.
Müasir dövrdə Küpəgirən Qarı əsasən folklor və ədəbiyyatda yaşadılır, amma uşaqların oyunlarında və metaforik şəkildə gündəlik danışıqda da işlədilir. O, ənənəvi mədəniyyətin bir parçası kimi qalır.
Bu obraz qadın və cadugər motivləri ilə sıx bağlıdır. Qədim dövrlərdə tənha, yaşlı qadınlar bəzən cadugər kimi qəbul edilib və bu motiv obrazın formalaşmasına təsir göstərib.
Xalq arasında “Küpəgirən Qarı aparar” kimi deyimlər geniş yayılıb. Bu, uşaqları qorxutmaq və onları ehtiyatlı olmağa təşviq etmək üçün istifadə olunur.
Bədii ədəbiyyatda bu obraz əsasən qorxulu, cadugər, sirli qadın kimi canlandırılır. Müxtəlif yazıçı və şairlər onun vasitəsilə qorxu, naməlumluq və sınaq motivlərini oxucuya çatdırıblar.
O, uşaqlarda təhlükədən qorunmaq hissi və ehtiyatlılıq yaradır. Eyni zamanda sosial nizam-intizamı qorumaq üçün tərbiyəvi funksiya daşıyır.
