XX əsrin mühüm texnoloji yenilikləri arasında helikopterlər xüsusi yer tutur. Uçuş və aviasiya texnologiyalarının inkişafı insanın səmada sərbəst hərəkət etməsinə imkan yaradaraq həm mülki, həm də hərbi sahədə inqilabi dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. İlk uçuş aparatlarının yaranmasından sonra, əsas məqsəd hava nəqliyyatını daha təhlükəsiz, manevrli və universal etmək idi. Bu istiqamətdə mühəndislər və ixtiraçılar uzun illər boyu müxtəlif təcrübələr aparmış, saysız-hesabsız prototiplər hazırlamışlar. Helikopter ideyasının gerçəkliyə çevrilməsi və onun kütləvi istehsal mərhələsinə keçməsi, bəşəriyyətin texniki inkişafında əlamətdar hadisə kimi dəyərləndirilir.
Bir çox mənbədə, kütləvi istehsal olunan ilk helikopter kimi amerikalı ixtiraçı İqor Sikorskinin Sikorsky R-4 modelinin adı çəkilir. R-4, 1942-ci ildə ABŞ-da ilk dəfə kütləvi istehsala buraxılmış və dövrün tələblərinə tam cavab verən, praktiki tətbiqi mümkün olan bir hava nəqliyyat vasitəsi kimi tarixə düşüb. Bu texniki yenilik, təkcə aviasiya tarixində deyil, həm də müharibə dövründə insan həyatının xilas edilməsində, fövqəladə halların aradan qaldırılmasında və yeni nəqliyyat standartlarının yaranmasında mühüm rol oynamışdır.
Kütləvi istehsal olunan ilk helikopter, dizayn, texniki xüsusiyyətlər, funksionallıq və geniş istifadə imkanları baxımından mühüm yenilik idi. Onun dövrü üçün inqilabi sayılan texniki parametrləri aviasiya mühəndisliyi tarixində yeni bir səhifə açdı. Bu helikopterin uğuru nəticəsində dünyada müxtəlif ölkələrdə yeni modellər və növlər yaranmağa başladı. Hərbi, tibbi, mülki və digər sahələrdə geniş tətbiq imkanları ilə helikopter texnologiyası sürətlə yayılmağa başladı.
İlk kütləvi helikopterin yaranması yalnız aviasiya deyil, bütövlükdə insan sivilizasiyası üçün yenilik və perspektiv yaratdı. Bu gün də helikopterlər, aviasiya sənayesində ən çox istifadə olunan və texnoloji baxımdan daim təkmilləşən hava nəqliyyat vasitələri sırasındadır. Kütləvi istehsal olunan ilk helikopterin uğuru və onun arxasında dayanan elmi-texniki irs, müasir dövrdə də aktualdır.
Kütləvi istehsal olunan ilk helikopterin yaranma tarixi
Helikopter ideyasının tarixi Leonardo da Vinçinin eskizlərinə qədər uzansa da, praktiki şəkildə reallaşması XX əsrin birinci yarısında baş tutdu. 1930-cu illərdə bir sıra ölkələrdə müxtəlif eksperimental modellər hazırlanırdı. Lakin bu modellərin əksəriyyəti yalnız sınaq uçuşlarında istifadə olunurdu və geniş miqyasda istehsal üçün əlverişli deyildi.
1942-ci ildə amerikalı ixtiraçı İqor Sikorskinin rəhbərliyi altında Sikorsky R-4 modeli yaradıldı. Bu helikopter ABŞ ordusunun sifarişi ilə hazırlanmış və dünyanın ilk kütləvi istehsal olunan helikopteri kimi tarixə düşmüşdür. İstehsal prosesinin kütləvi xarakter alması aviasiyada yeni dövrün başlanğıcı oldu.
Sikorsky R-4: Dizayn və texniki xüsusiyyətlər
Sikorsky R-4 modeli bir rotor və arxa quyruq rotoru olan klassik helikopter dizaynına malik idi. Helikopterin əsas strukturu sadə, möhkəm və texniki cəhətdən etibarlı hesab olunurdu. İki nəfərlik pilot kabinəsi, asan idarəetmə sistemləri və təhlükəsizlik tədbirləri ilə seçilirdi.
R-4 modelinin mühərriki 180 at gücündə idi və bu göstərici ona dövrün digər aviasiya vasitələri ilə müqayisədə üstünlük qazandırırdı. Helikopterin maksimum uçuş sürəti təxminən 140 km/saat, maksimum uçuş məsafəsi isə 200 kilometr civarında idi. R-4 yüngül konstruksiyası və yaxşı balansı ilə də aviasiya mütəxəssislərinin rəğbətini qazanmışdır.
Kütləvi istehsal və ilk tətbiq sahələri
Sikorsky R-4 modelinin kütləvi istehsalı ABŞ-ın Bridgeport şəhərində yerləşən Sikorsky Aircraft zavodunda həyata keçirilmişdi. İlk sifarişlər əsasən ABŞ ordusundan gəlmiş, sonradan Böyük Britaniya və digər müttəfiq dövlətlər də bu helikopteri əldə etmişdi. İkinci Dünya Müharibəsi dövründə helikopterlər axtarış-xilasetmə əməliyyatlarında, yaralıların təxliyəsində və rabitə üçün istifadə edilirdi.
Helikopterin əsas üstünlüklərindən biri onun kiçik ərazilərdə, dağlıq və çətin keçilən yerlərdə enə bilməsi idi. Bu xüsusiyyət, onun müharibə və fövqəladə hallar şəraitində unikal nəqliyyat vasitəsinə çevrilməsinə səbəb oldu. Kütləvi istehsal və geniş tətbiq imkanları helikopterlərin digər sahələrə də yol açdı.
Sikorsky R-4-ün texnoloji yenilikləri
Sikorsky R-4 modelində tətbiq edilən texnoloji yeniliklər onu dövrünün ən qabaqcıl helikopterinə çevirmişdi. Onun rotoru aerodinamik baxımdan səmərəli, materialları isə yüngül və möhkəm idi. Korpusun yeni texnologiyalarla yığılması, mühərrikin qənaətcilliyi və təmir imkanlarının genişliyi modelin populyarlığını artırdı.
İdarəetmə sistemləri və uçuş sabitliyi baxımından R-4 ilk dəfə hidravlik sistemlərin, əsas rotorun dinamik balanslaşdırılması kimi yeniliklərin tətbiqi ilə fərqlənirdi. Bu texniki üstünlüklər, sonrakı onilliklərdə istehsal olunan helikopterlərin inkişafına böyük təsir göstərdi və dünya aviasiyasında yeni tendensiyalar yaratdı.
Hərbi və mülki aviasiyada ilk helikopterlərin rolu
Kütləvi istehsal olunan ilk helikopterin hərbi sahədə uğuru tezliklə mülki aviasiyaya da yol açdı. R-4 modeli təkcə orduda deyil, həm də poçt daşıma, fövqəladə hallar, kənd təsərrüfatı və digər sahələrdə sınaqdan keçirildi. Qısa zamanda helikopterlər polis, yanğınsöndürmə, xəstəxana və digər xidmətlər üçün də zəruri nəqliyyat vasitəsinə çevrildi.
Helikopterlərin operativliyi, enmə və qalxma üçün geniş əraziyə ehtiyac duymaması onların unikal üstünlüyü idi. Bu xüsusiyyət onların tətbiq sahələrini daha da artırdı və müasir dövrdə helikopterlərin nə qədər universal olduğunu bir daha sübut etdi.
Dünyada və Azərbaycanda helikopter istehsalının inkişafı
Sikorsky R-4 modelindən sonra dünya aviasiya sənayesində helikopter istehsalı sürətlə inkişaf etməyə başladı. ABŞ, SSRİ, Fransa, Almaniya və digər ölkələr öz helikopter modellərini yaratdı və kütləvi istehsala buraxdı. Sonrakı illərdə texniki yeniliklər, elektron idarəetmə sistemləri, güclü mühərriklər və təhlükəsizlik texnologiyaları tətbiq olundu.
Azərbaycanda da müstəqillikdən sonra helikopterlər əsasən neft-qaz sahəsində, sərhəd xidməti, təcili tibbi yardım və fövqəladə hallar üçün istifadə olunmağa başladı. Hazırda ölkəmizdə müxtəlif tipli helikopterlər istismar olunur və onların müasir modelləri texnoloji təchizat baxımından dünya standartlarına uyğundur.
İlk kütləvi helikopterin dünya aviasiyasına təsiri
Sikorsky R-4 modelinin uğuru aviasiya tarixində yeni mərhələ açdı. Onun istehsalı və tətbiqi digər ölkələrdə helikopter texnologiyalarının inkişafına təkan verdi. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra helikopterlərin sülh dövründə də geniş istifadə olunması hava nəqliyyatı sahəsində yeni yanaşmalar formalaşdırdı.
Helikopterlərin fövqəladə hallarda insan həyatının xilas edilməsində, xilasetmə və logistika əməliyyatlarında əvəzolunmaz rol oynaması onların dəyərini artırdı. Müasir dövrdə artıq müxtəlif təyinatlı helikopter modelləri dünyanın hər yerində istifadə olunur və texnologiya daim təkmilləşdirilir.
Kütləvi istehsal olunan ilk helikopterin müqayisəli cədvəli
| Model | İstehsal ili | İstehsalçı | Mühərrik gücü | Ekipaj | Sürət (km/saat) | Uçuş məsafəsi (km) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Sikorsky R-4 | 1942 | Sikorsky Aircraft | 180 a.g. | 2 nəfər | 140 | 200 |
| Flettner Fl 282 | 1942 | Flettner, Almaniya | 160 a.g. | 1 nəfər | 150 | 300 |
| Bell 47 | 1945 | Bell Aircraft, ABŞ | 178 a.g. | 2 nəfər | 169 | 370 |
Kütləvi istehsal olunan ilk helikopterin yaranması aviasiya sənayesində əsl inqilab oldu. Sikorsky R-4 modeli, aerodinamik dizaynı, texniki etibarlılığı və funksionallığı ilə bütün dünyada helikopter texnologiyalarının inkişafına təkan verdi. Hərbi və mülki sahələrdə bu hava nəqliyyat vasitəsinin geniş tətbiqi, insan həyatının xilas edilməsi və müxtəlif missiyaların yerinə yetirilməsində misilsiz rol oynadı. Kütləvi istehsal və geniş yayılması nəticəsində helikopterlər sürətlə populyarlaşdı, onlarla müxtəlif ölkədə yeni texnologiyalar və modellər yaranmağa başladı.
Helikopterlərin universal imkanları, müxtəlif iqlim və coğrafi şəraitdə istifadəyə yararlılığı onların əvəzolunmaz nəqliyyat vasitəsinə çevrilməsinə səbəb oldu. Müasir dövrdə də helikopterlər fövqəladə hallar, hərbi əməliyyatlar, tibb, kənd təsərrüfatı və bir çox digər sahələr üçün zəruridir. Sikorsky R-4-ün tarixi uğuru, dünya aviasiya sənayesinin gələcək inkişafına yol açdı və bu günə qədər onun elmi-texniki irsi aktuallığını qoruyub saxlayır. İlk kütləvi helikopterin təcrübəsi sübut etdi ki, yaradıcı düşüncə, elmi yanaşma və texnoloji innovasiyalar sayəsində insanlıq yeni zirvələr fəth edə bilər.
Ən Çox Verilən Suallar
Kütləvi istehsal olunan ilk helikopter amerikalı ixtiraçı İqor Sikorskinin hazırladığı Sikorsky R-4 modelidir. Bu model 1942-ci ildə ABŞ-da kütləvi istehsala buraxılıb. Helikopter İkinci Dünya Müharibəsində müxtəlif hərbi və mülki missiyalarda istifadə olunmuşdur. Onun istehsalı aviasiyada yeni dövrün başlanğıcı hesab edilir.
R-4 modeli bir rotor və arxa quyruq rotoru ilə klassik dizayna malikdir. Onun mühərriki 180 at gücündədir və maksimum sürəti 140 km/saatdır. İki nəfərlik kabinəyə malikdir və 200 km-ə qədər məsafə qət edə bilir. Modelin sadə quruluşu və etibarlılığı onun uğurunu təmin edib.
Sikorsky R-4 modeli əsasən hərbi sahədə – axtarış-xilasetmə, yaralıların təxliyəsi, rabitə və nəqliyyat üçün istifadə edilib. Həmçinin fövqəladə hallar və tibbi yardım sahəsində də tətbiq olunub. Sonradan modelin tətbiq imkanları mülki aviasiyada da genişlənib. Helikopterin kiçik ölçüləri onun dağlıq və çətin yerlərdə istifadəsinə şərait yaradıb.
Sikorsky R-4-də rotorun aerodinamik təkmilləşdirilməsi, hidravlik idarəetmə, mühərrik qənaətcilliyi və korpusun möhkəm materiallardan hazırlanması kimi yeniliklər tətbiq edilib. Bu texniki üstünlüklər uçuş təhlükəsizliyini və sabitliyini artırmışdır. Helikopterin idarəedilməsi daha asan və təhlükəsiz olmuşdur. Bu yeniliklər gələcək modellərə də təsir göstərmişdir.
Sikorsky R-4 modeli helikopter texnologiyalarının inkişafına böyük təkan verib. Onun uğuru müxtəlif ölkələrdə yeni helikopter modellərinin yaradılmasına səbəb olub. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra helikopterlərin mülki və hərbi tətbiq sahələri genişlənib. Müasir dövrdə helikopterlər dünyanın hər yerində istifadə olunur.
Helikopterlər müasir aviasiyada fövqəladə hallar, tibbi təxliyə, yanğınsöndürmə, sərhəd xidməti, kənd təsərrüfatı və bir çox digər sahələrdə geniş istifadə olunur. Onların operativliyi, enmə və qalxma üçün az əraziyə ehtiyac duyması universal imkanlar yaradır. Müasir helikopterlər elektron idarəetmə və təhlükəsizlik sistemləri ilə təchiz olunub. Onlar səmərəli və çoxfunksiyalı nəqliyyat vasitəsidir.
Azərbaycanda helikopterlər əsasən neft-qaz sahəsində, sərhəd mühafizəsi, təcili tibbi yardım, fövqəladə hallar və kənd təsərrüfatı üçün istifadə olunur. Ölkədə müxtəlif tipli helikopterlər istismar edilir. Müasir modellər texniki baxımdan dünya standartlarına uyğundur. Helikopterlərin tətbiqi hər il daha da genişlənir.
R-4 modeli kütləvi istehsala buraxılan ilk helikopter hesab olunur, halbuki ondan əvvəl müxtəlif ölkələrdə sınaq məqsədli modellər hazırlanmışdı. R-4 praktiki istifadəyə və kütləvi istehsala tam uyğun ilk modeldir. Bu helikopterin etibarlılığı, texniki parametrləri və geniş tətbiqi onu digərlərindən fərqləndirir. Sonrakı modellər məhz R-4 təcrübəsinə əsaslanıb.
İlk kütləvi istehsal olunan helikopterin yaradılmasında əsas rol rus əsilli amerikalı ixtiraçı İqor Sikorskiyə məxsusdur. Onun rəhbərlik etdiyi komanda bu texnoloji yeniliyin reallaşmasına nail olub. Sikorsky Aircraft şirkəti R-4-ün yaradılması və istehsalı ilə məşhurlaşıb. İqor Sikorskinin adı dünya aviasiya tarixinə qızıl hərflərlə yazılıb.
Hazırda dünya aviasiya sənayesində helikopterlərin istehsalı və tətbiqi daim inkişaf edir. Elektronika, yeni materiallar, alternativ enerji və pilotsuz idarəetmə texnologiyaları gələcəkdə helikopterlərin daha təhlükəsiz və funksional olmasına şərait yaradacaq. İntellektual idarəetmə və avtomatlaşdırma sistemləri helikopter sənayesində yeni dövrə başlamaqdadır. Gələcəkdə helikopterlərin rolu daha da artacaq.
