LDL: Səbəbləri, Sağlamlıqda Rolu – 2025

Müasir həyat tərzində sağlam qidalanma və ürək-damar sistemi sağlamlığı mövzuları gündəmin əsas tələblərindən birinə çevrilib. Hər bir insanın qan analizində rast gəldiyi “xolesterin” və onun alt fraksiyaları, xüsusilə LDL barədə doğru və elmi məlumatlar əldə etmək vacibdir. Bəzi insanlar xolesterini yalnız mənfi anlamda qəbul etsələr də, əslində bədəndə onun düzgün balansı həyati əhəmiyyət daşıyır. Xolesterinin bir növü – LDL (Low-Density Lipoprotein, yəni “aşağı sıxlıqlı lipoprotein”) isə tez-tez “pis xolesterin” kimi tanınır və ürək-damar xəstəlikləri riskinin əsas göstəricilərindən biri hesab olunur.

LDL nədir? Elmi izah və funksiyası

LDL (Low-Density Lipoprotein) – xolesterini və bəzi yağları (lipidləri) qanın tərkibində toxumalara və orqanlara daşıyan zülal-yağ kompleksi növüdür. Xolesterinin bu fraksiyası aşağı sıxlıqlı lipoproteinlər adlandırılır və bədəndə hüceyrə membranlarının qurulması, hormonların sintezi və digər bioloji proseslər üçün lazımdır.

LDL-in əsas funksiyası:

• Qaraciyərdə sintez olunan xolesterini qan vasitəsilə toxuma və orqanlara çatdırmaq.
• Hüceyrə membranlarının elastikliyini və struktural bütövlüyünü təmin etmək.
• Steroid hormonların və D vitamininin sintezində iştirak etmək.

Lakin LDL-in miqdarı normadan artıq olduqda, arteriyaların divarlarında toplanaraq “arterioskleroz” və ya damar tıxanmasının əsas səbəbinə çevrilə bilər.

LDL-in normal səviyyələri və laboratoriya dəyərləri

Sağlam insanda LDL səviyyəsinin müəyyən hədlər daxilində olması vacibdir. Standart olaraq, laboratoriya analizlərində LDL üçün aşağıdakı dəyərlər qəbul olunur:

• Optimal: < 2.6 mmol/l (və ya < 100 mg/dl)
• Normadan yuxarı (sərhədi keçmiş): 2.6–3.3 mmol/l (100–129 mg/dl)
• Yüksək risk: 3.4–4.1 mmol/l (130–159 mg/dl)
• Çox yüksək: > 4.1 mmol/l (> 160 mg/dl)

Risk faktorları (diyabet, hipertoniya, siqaret, ailəvi anamnez və s.) olduqda, LDL hədəf dəyərləri daha aşağı seçilə bilər.

Yüksək LDL-in səbəbləri və sağlamlıq üçün təhlükələri

LDL səviyyəsinin yüksək olması bir sıra səbəblərdən qaynaqlana bilər:

• Qidalanma: Doymuş yağlar, trans-yağlar və xolesterinlə zəngin qidaların (yağlı ət, yağlı süd məhsulları, fast-food) tez-tez qəbulu.
• Genetik faktorlar: Ailəvi hiperxolesterinemiya və digər irsi xəstəliklər.
• Yaş: 40 yaşdan yuxarı insanlarda risk artır.
• Fiziki aktivliyin azlığı: Hərəkətsiz həyat tərzi.
• Siqaret və alkoqol: Pis vərdişlər damar sisteminə mənfi təsir göstərir.
• Bəzi xəstəliklər: Şəkərli diabet, böyrək və qaraciyər xəstəlikləri.

Yüksək LDL damarların divarlarında yağ çökmələrinin (“plaklar”) yaranmasına, arteriyaların elastikliyini itirməsinə və nəticədə ürək-damar xəstəliklərinin – infarkt, insult, periferik damar xəstəliklərinin inkişafına səbəb olur.

Aşağı LDL-in səbəbləri və bədəndə rolu

LDL səviyyəsinin çox aşağı olması da arzuolunan deyil. Çünki xolesterin hüceyrə və hormonların əsas struktur elementi olduğundan onun çatışmazlığı bəzi problemlərə yol aça bilər:

• Hormonal pozuntular: Steroid hormonların sintezində çatışmazlıq.
• İmmunitet zəifliyi: Hüceyrə membranlarının stabil olmaması.
• Sinir sisteminin zəifləməsi: Myelin sinir örtüyünün qorunması üçün xolesterin lazımdır.

Çox aşağı LDL səviyyəsi əsasən pəhrizdə kəskin yağ azlığı, bəzi irsi xəstəliklər və ağır orqan zədələnmələri zamanı müşahidə oluna bilər.

LDL və HDL: Fərq nədir?

Xolesterinin əsas fraksiyaları arasında ən çox müqayisə edilənlər LDL və HDL-dir.

• LDL (“pis” xolesterin): Xolesterini toxumalara daşıyır, yüksək səviyyədə damar tıxanmasına səbəb ola bilər.
• HDL (“yaxşı” xolesterin): Xolesterini damar divarlarından geri toplayıb qaraciyərə aparır və damarların təmiz qalmasına kömək edir.

LDL-in yüksək, HDL-in isə aşağı olması ürək-damar xəstəlikləri riskini artırır.

LDL səviyyəsini necə ölçmək və nəzarətdə saxlamaq olar?

LDL səviyyəsi qan biokimyəvi analizi ilə müəyyən edilir. Bunun üçün səhər acqarına qan verilir və nəticədə ümumi xolesterin, LDL, HDL və trigliseridlər təhlil edilir.

LDL-i aşağı salmağın əsas yolları:

• Qidalanma: Doymuş və trans-yağları, şəkəri və artıq kalorini azaltmaq, tərəvəz və meyvələr, tam taxıllı məhsullar, balıq və zeytun yağı kimi faydalı yağlar qəbul etmək.
• Fiziki aktivlik: Müntəzəm idman LDL-i azaldır, HDL-i artırır.
• Çəkiyə nəzarət: Arıqlamaq LDL səviyyəsini aşağı sala bilər.
• Pis vərdişlərdən imtina: Siqaret və alkoqoldan uzaq olmaq.
• Dərmanlar: Həkim göstərişi ilə statinlər, fibratlar və digər lipidazaldıcı preparatlar təyin oluna bilər.

2025-ci ildə LDL ilə bağlı yeni tibbi yanaşmalar

Son illərdə tibbdə yeni diaqnostik və müalicə metodları tətbiq edilir:

• Genetik analizlər: Risk qruplarında fərdi yanaşma.
• Yeni nəsil lipidazaldıcı dərmanlar: PCSK9 inhibitorları, inkretin əsaslı dərmanlar.
• Rəqəmsal sağlamlıq: LDL və digər göstəricilərin mobil tətbiqlərlə monitorinqi.
• Yaşam tərzi və fərdi proqramlar: Dietoloq və kardioloq nəzarəti altında, fərdi risklərə əsaslanan təkliflər.

LDL – bədənin sağlamlığı üçün vacib olan, amma balansdan çıxanda ciddi təhlükə yarada bilən xolesterin fraksiyasıdır. Müasir tibbdə onun nəzarətdə saxlanılması və düzgün tənzimlənməsi, ürək-damar sağlamlığının əsas şərtidir. Sağlam qidalanma, aktiv həyat tərzi və vaxtında tibbi nəzarət LDL-i optimallaşdırmağın əsas yoludur. Hər bir insan sağlam gələcək üçün LDL göstəricilərinə diqqət etməlidir.

Ən çox verilən suallar