Dini və mənəvi ədəbiyyatda, xüsusilə İslam coğrafiyasında xüsusi yeri olan “Ləbbəyk” sözü təkcə bir ifadə deyil, həm də itaət, sədaqət və çağırışa cavab anlamında dərin məna daşıyan bir çağırış formasıdır. Bu söz əsrlər boyu müsəlmanların dua, ziyarət və ibadət məkanlarında dilindən düşməyib və əqidənin ən səmimi təzahürlərindən biri kimi qəbul olunub. Hac ziyarətində, imamlar üçün keçirilən dini mərasimlərdə, eləcə də sufi təlimlərində bu söz yüksək mənəvi enerji ilə səslənir. Onun söylənməsi yalnız dilin hərəkəti deyil, ruhun itaəti, qəlbin çağırışa cavab verməsi kimi başa düşülür.
“Ləbbəyk” deyən insan əslində “Buyur, buradayam, əmrinə hazıram, səni eşitdim və qəbul etdim” demiş olur. Bu ifadənin təkcə səthi deyil, eyni zamanda teoloji, ədəbi, tarixi və hətta sosial anlamları var. Məhz bu səbəbdən “Ləbbəyk” sözü müxtəlif dövrlərdə, müxtəlif təriqət və məzhəblərdə fərqli formalarda işlədilsə də, onun kökündə duran mahiyyət dəyişməz qalıb: itaət və cavab vermək.
Ləbbəyk sözünün mənşəyi və lüğəvi anlamı
“Ləbbəyk” sözü ərəb dilindəki “labbayka” (لَبَّيْكَ) ifadəsindən yaranıb və ərəbcə “labbā” feilindən törəmişdir. Bu feil cavab vermək, çağırışa səs vermək, itaət etmək anlamlarını daşıyır. Sözün iki dəfə təkrar forması olan “ləbbəyk” isə ərəb dilində “müəyyən bir hissi və məqamı gücləndirmək” məqsədilə istifadə olunan təkrar formadır. Yəni bu ifadə “tam itaət, tam diqqət və hazır olmaq” anlamını verir.
Ədəbi və dil baxımından söz birinci şəxsin təkində deyilir və “Mən buradayam, buyur, sənə itaət edirəm” mənasını ifadə edir. Qrammatik baxımdan təkrarlanan bu forma istəklə və könüllü itaətlə cavab vermək anlamına daha çox vurğu əlavə edir.
Ləbbəyk ifadəsinin İslam dinində yeri
“Ləbbəyk” ifadəsi İslamın müxtəlif ibadət mərasimlərində mühüm yer tutur. Xüsusilə Həcc ziyarətində səslənən “Ləbbəyk Allahummə Ləbbəyk” çağırışı müsəlman dünyasının ən məşhur dini və mənəvi ifadələrindən biridir. Bu ifadə Həccə gedən zəvvarların ehram geyinməsindən sonra dillərində səslənən ilk təqdislərdən biridir. Onlar bu sözlərlə Allahın dəvətinə cavab verir, Onun birliyini qəbul edir və bütün varlıqları ilə Ona yönəldiklərini bəyan edirlər.
Hədislərdə bu ifadənin Rəsulullahın (s.a.s) dilindən çox istifadə olunduğu, səhabələrin də bu duanı dilə gətirdiyi qeyd edilir. Sünnə və şiə məktəbləri bu ifadənin dəyərini və mahiyyətini izah edərkən, onun Allahla insan arasında bağ qurduğunu, bu bağın isə ancaq könüllü itaətlə mümkün olduğunu vurğulayır.
Təvaf, səy və “Ləbbəyk”
Həcc və Ümrə ziyarətində zəvvarlar Kəbə ətrafında təvaf etdikcə, Safa və Mərvə təpələri arasında səy etdikcə “Ləbbəyk Allahummə Ləbbəyk” zikrini davam etdirirlər. Bu zikr sırf bir səsli oxunuş deyil, həm də ruhun təslimiyyəti və Allaha yaxınlaşmaq arzusu kimi qəbul olunur.
Zəvvarlar bu zikri oxuduqca Allah-Təalaya təkcə sözlə deyil, qəlblə, niyyətlə və ibadətlə də yaxın olduqlarını göstərmiş olurlar. Həcc ibadətinin məğzi və əsas ruhu da məhz bu qəbuldadır: çağırışa cavab və itaət.
Şiə dünyasında “Ləbbəyk ya Hüseyn” və onun anlamı
İslam dünyasının digər bir böyük məzhəbi olan şiəlikdə “Ləbbəyk” ifadəsi yalnız Allah üçün deyil, həm də İmam Hüseynin və digər imamların çağırışına cavab kimi səsləndirilir. “Ləbbəyk ya Hüseyn” ifadəsi Aşura günlərində, Məhərrəm ayında, dini mərasim və yürüşlərdə çox səslənir. Bu, İmam Hüseynin Kərbəlada etdiyi fədakarlığa və zülmə qarşı çıxışına cavab olaraq könüllü itaəti, dəstəyi və sadiqliyi göstərir.
Burada “Ləbbəyk” demək o deməkdir ki, “Ey Hüseyn, sənin yolundayam, sənin əqidənə sadiqəm, haqqa dəstək verir, zülmə qarşı çıxıram.” Bu, təkcə dini mərasimlərdə səslənən bir çağırış deyil, həm də bir həyat mövqeyidir. Dini liderlər, ruhanilər və dindarlar bu ifadəni eyni zamanda həyat fəlsəfəsinin şüarı kimi qəbul edirlər.
Ləbbəyk sözünün ədəbi və poetik nümunələri
“Ləbbəyk” ifadəsi yalnız dini məkanlarla məhdudlaşmır, o, eyni zamanda ədəbiyyatın, şeirin, dini ilahilərin, mərsiyələrin də ayrılmaz hissəsidir. Xüsusilə mərsiyə janrında bu söz emosional yüklənməni artırmaq, oxucu və dinləyicidə ruhi təsir yaratmaq üçün istifadə olunur. Məsələn, Hüseynin çağırışına “Ləbbəyk!” deyə cavab vermək poetik obrazların ən güclü simvolu kimi təqdim olunur.
Azərbaycan klassik poeziyasında da bu söz bir sıra dini-təsəvvüfi mətnlərdə işlədilib. Məcnun Füzulinin qəzəllərində, Nəsiminin ilahi mətnlərində Allaha yönəlmiş təslimiyyətin və sevginin nişanəsi olaraq “ləbbəyk” motivləri mövcuddur.
Sufi təlimlərdə və zikrlərdə “Ləbbəyk”
Sufilikdə “ləbbəyk” çağırışı dərin mənəvi mərhələni bildirir. Sufi məktəblərində mürid ustadına, aşiqlər məhəbbətinə və saliklər Haqqa olan yolçuluqlarında “ləbbəyk” deyərək öz iradələrini, könüllərini təslim etdiklərini bildirirlər. Bu, Allaha doğru səyahətin bir mərhələsi kimi qəbul edilir. Bəzən bu söz tənha zikrlərdə, bəzən də məclisvi zikrlərdə istifadə olunur və hər zaman ruhun cavabı, təslimiyyəti ilə yüklüdür.
Mədəni və sosial mənalar: çağırışa cavab vermək
“Ləbbəyk” təkcə dini mətnlərdə və mərasimlərdə deyil, eyni zamanda çağırışa cavab vermək anlamında gündəlik danışıqda, sosial münasibətlərdə də işlədilə bilir. Məsələn, bir liderin, müəllimin və ya ailə böyüyünün çağırışına “Ləbbəyk!” deyə cavab vermək itaəti və hazır olmağı simvolizə edir. Bu, sözə deyil, dəyərlərə, mənəviyyata bağlılıq göstəricisidir.
Azərbaycanda da bu söz, xüsusilə dini məclislərdə, mərsiyələrdə, şəhidlərin anım mərasimlərində, vətənpərvərlik tədbirlərində səsləndikdə bir ruh yüksəkliyi, bir ideoloji saflaşma anı kimi qəbul edilir.
Ləbbəykin fonetik və emosional təsiri
Sözün fonetikası da onu daha təsirli edir. Hərf səsləri dərin, sanki bir sarsıntı yaradan tonda deyilir. Xüsusilə “bəyk” səsinin sonluğundakı vurğu onu çağırışın son akkordu kimi səsləndirir. Söz söylənəndə ritmik və melodik ahəng də yaranır ki, bu da onu həm şüurda, həm də emosional dünyada iz buraxan ifadəyə çevirir.
Ən önəmlisi isə, bu söz söylənərkən qəlb və niyyətin də iştirak etməsidir. Boş, ritual səsləndirmədən uzaq şəkildə, inamla və hisslə deyiləndə “ləbbəyk” insanın inancını təsdiqləyən, ona təmkin və istiqamət verən güclü bir ibarəyə çevrilir.
Ləbbəyk sözü sadə bir ifadədən daha artıqdır. O, dini təcrübənin, qəlbi itaətin, ruhi bağlılığın və mənəvi çağırışa cavabın təcəssümüdür. Həm dil baxımından, həm dini-fəlsəfi mənada, həm də mədəni-psixoloji səviyyədə bu söz müsəlman dünyasının ən dəyərli rəmzlərindən birinə çevrilib. Onun içində çağırış var, cavab var, varlıq var, ruh var. Hər bir insan bu sözü deyərkən içindəki ruhani qüvvəyə yönəlir, Allaha və ya haqqa öz cavabını verir. Zaman dəyişsə də, dinamikalar dəyişsə də, “Ləbbəyk” kimi sözlərin mənası, gücü və təsiri heç vaxt zəifləməyəcək. O, həm ibadət, həm şəhadət, həm də fədakarlıq ifadəsidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Ləbbəyk sözü ərəbcə “buradayam”, “buyur”, “əmrinə hazıram” mənasına gəlir. Bu, çağırışa cavab vermə, itaət etmə və könüllü sadiqlik bildirmək üçün işlədilən ifadədir.
Ən çox Həcc və Ümrə ziyarətində ehrama girdikdən sonra “Ləbbəyk Allahummə Ləbbəyk” şəklində deyilir. Şiə dünyasında isə Aşura və dini mərasimlərdə “Ləbbəyk ya Hüseyn” ifadəsi ilə işlədilir.
Quranda “ləbbəyk” sözü konkret olaraq keçmir, amma bu sözün mənası və məğzinə uyğun çağırış-cavab münasibətləri bir çox ayələrdə ifadə olunub.
Bu ifadə İmam Hüseynin haqlı mübarizəsinə könüllü olaraq qatılmaq, onun əqidəsinə sadiq qalmaq və haqq uğrunda mübarizəyə hazır olmaq mənasına gəlir.
Ləbbəyk sözü həm sünni, həm şiə məzhəblərində istifadə olunur. Sünnilər daha çox Həccdə, şiələr isə həm Həccdə, həm də İmam Hüseynlə bağlı mərasimlərdə bu sözdən istifadə edirlər.
İslam qaynaqlarında Həzrət Məhəmmədin (s.a.s) və onun səhabələrinin Həcc ziyarətində “Ləbbəyk Allahummə Ləbbəyk” dedikləri qeyd olunur. Onlardan əvvəl isə bu ifadənin ərəblər arasında da ibadət formasında işlədildiyi ehtimal edilir.
Əsasən dini mənada istifadə olunsa da, bəzi hallarda mədəni, poetik və ictimai mətnlərdə də bu söz metaforik şəkildə istifadə olunur.
Xeyr, bu söz həm də sadiqlik, könüllü qəbul, qəlbi təslimiyyət və ruhani yaxınlıq mənasını verir. Yalnız itaət yox, səmimi bağlılıq da var.
Ərəbcədə və dini terminologiyada tam sinonimi olmasa da, “ətaət”, “təsdiq”, “təsəllüm” kimi sözlər bu ifadənin mənasına yaxın məfhumlardır.
Azərbaycanda bu söz əsasən dini mərasimlərdə, məhərrəmlik yürüşlərində, mərsiyələrdə və vətənpərvərlik ruhunda səsləndirilən çağırış forması kimi istifadə olunur. Duyğusal və mənəvi gücü ilə insanlar üçün mühüm bir söz halına gəlib.
