Azərbaycanın şimal-şərq bölgəsi XIX əsrin sonlarından etibarən ölkənin sənaye və nəqliyyat inkişafında mühüm rol oynayıb. Bu inkişafın təməl daşlarından biri də Bakı–Vladiqafqaz dəmiryolu xətti idi. Məhz həmin dövrdə Quba və Xaçmaz bölgələrinin ərazisində bir sıra dəmiryol stansiyaları və vağzallar inşa olundu ki, bunlardan biri də Ləcət stansiyası idi. Bu stansiya təkcə nəqliyyat funksiyası daşımırdı, həm də regionun iqtisadi, sosial və mədəni həyatında dönüş nöqtəsinə çevrildi.
Ləcət stansiyası 1897–1902-ci illər arasında inşa edilən və 1905-ci ildə istifadəyə verilən Şimal dəmiryolu xəttinin tərkib hissəsidir. Bu xəttin çəkilişi Xaçmaz bölgəsinin iqtisadi və siyasi inkişafında mühüm rol oynayıb. Çar Rusiyası dövründə Quba quberniyasının nümayəndələri II Nikolaya müraciət edərək dəmiryol xəttinin bu ərazidən keçməsini xahiş etmişdilər. Beləliklə, relyefi düzən və strateji mövqeyi əlverişli olan Xaçmazdan və onun kəndlərindən, o cümlədən Ləcət, Yalama, Qusarçay və Çarxı kəndlərindən dəmir yolu keçib.
Ləcət stansiyası həmin dövrdə həm yük, həm də sərnişin daşımalarında əhəmiyyətli rol oynayıb. Qusar və Xaçmazda yetişdirilən kənd təsərrüfatı məhsulları — çay, sitrus, meyvə və taxıl bu xətt vasitəsilə Bakıya, oradan isə Rusiyaya daşınırdı. Stansiyanın yaxınlığında yerləşən kəndlərdə anbarlar və texniki binalar tikilmiş, ətrafında isə kiçik sənaye mərkəzləri formalaşmışdı.
Tarixçilərin fikrincə, Ləcət və digər şimal stansiyalarının inşasında alman baptistlər və yerli fəhlələr iştirak etmişdir. Onlar təkcə Ləcət stansiyasını deyil, həm də Xaçmaz Dəmiryol Vağzalını, Çarxı Dəmiryol Stansiyasını, Yalama və Xudat vağzallarını inşa etmişdilər. Bu obyektlər öz dövrü üçün müasir hesab edilən memarlıq üslubuna malik idi.
Şimal dəmiryol xəttinin yaranma səbəbləri
XIX əsrin sonlarında kapitalizmin inkişafı Qafqazda yeni iqtisadi tələblər yaratmışdı. Bakı nefti, Quba meyvə məhsulları və Dağıstan tikinti materialları Rusiya bazarlarına daşınmalı idi. Lakin mövcud yollar bu yük axınını təmin edə bilmirdi. Buna görə də 1897-ci ildə Bakı–Vladiqafqaz dəmiryolu layihəsinə start verildi.
Layihə çar hökumətinin nəzarəti altında “Zaqafqaziya Dəmir Yolları” şirkəti tərəfindən icra olunurdu. Tikinti işlərində ingilis mühəndisləri, alman ustaları və yerli fəhlələr iştirak edirdi. Hər stansiyada unikal memarlıq tərzi tətbiq edilmiş, bu binalar sonradan yerli memarlıq irsinin nümunəsinə çevrilmişdir.
Ləcət stansiyasının tikintisi və memarlıq xüsusiyyətləri
Ləcət stansiyası 1900-cü ilə yaxın inşa edilmişdir. Tikintinin baş podratçısı “Zaqafqaziya Dəmiryolları” təşkilatı idi. Binanın memarı dəqiq məlum olmasa da, o dövrün sənədlərində alman mühəndis Karl Behrensin layihəsinə istinad edilir.
Stansiya binası bərk daşdan tikilmiş, fasad hissəsində simmetrik pəncərələr və qövsvari giriş qapıları yerləşdirilmişdir. Tikilinin tavan və pəncərə hissələrində qotika və rus klassisizminin elementləri birləşdirilmişdir. Bu, həmin dövr üçün tipik Avropa sənaye memarlığının Azərbaycan versiyası hesab edilir.
Ləcət və ətraf stansiyaların regional rolu
Ləcət stansiyası ilə yanaşı, Xaçmaz, Xudat, Yalama, Qusarçay və Çarxı stansiyaları da Şimal dəmir yolunun ayrılmaz hissəsini təşkil edirdi. Bu stansiyalar vasitəsilə kənd təsərrüfatı məhsulları qəbul edilir, anbarlarda saxlanılır və sonradan ixrac üçün göndərilirdi.
Xaçmazda 1905-ci ildə rəsmi açılışı olan vağzalın inşası region üçün dönüş nöqtəsi oldu. Çarxı stansiyası 1900-cü ildə inşa edilərək kənd təsərrüfatı məhsullarının daşınmasında istifadə edilirdi. Bütün bu stansiyalar birlikdə Şimal iqtisadi zonasında məhsul dövriyyəsini artırdı.
Ləcət stansiyasının iqtisadi və sosial əhəmiyyəti
Dəmir yolunun fəaliyyəti Xaçmaz və Qusar rayonlarının iqtisadi həyatını dəyişdirdi. Əvvəllər yalnız yerli bazarlarda satılan məhsullar artıq ölkə daxilinə və xaricə daşınmağa başladı. Bu, kənd təsərrüfatı və sənaye istehsalında artıma səbəb oldu.
Stansiya ətrafında yeni yaşayış massivləri, ticarət obyektləri və xidmət mərkəzləri yarandı. Dəmir yol işçiləri üçün yaşayış evləri tikildi. Bu, regionun sosial strukturuna da müsbət təsir göstərdi.
H.Z. Tağıyev və Ləcət stansiyasının tarixi əlaqəsi
Tarixi mənbələrə görə, stansiyanın inşasında görkəmli xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyev də iştirak etmişdir. O, vağzal binasının maliyyələşdirilməsində və stansiya üçün torpaq ayrılmasında mühüm rol oynamışdı.
Xalq arasında stansiya uzun illər “Hacıbağı” adı ilə tanınıb. H.Z. Tağıyevin atları və faytonları üçün xüsusi binalar inşa olunmuş, onun dincəlməsi üçün yaxınlıqda kiçik bir ev də tikilmişdi. Təəssüf ki, həmin bina sovet dövründə dağıdılıb.
Ləcət stansiyası və Azərbaycan kinosu
Xaçmaz Dəmir Yolu Vağzalının və Ləcət stansiyasının unikal memarlığı kinorejissorların da diqqətini çəkib. Burada bir sıra klassik Azərbaycan filmlərinin səhnələri çəkilib. Onlardan ən tanınmışı rejissor Arif Babayevin 1977-ci ildə lentə aldığı “Arxadan vurulan zərbə” filmidir.
Bu abidələrin kinoda istifadə olunması onların mədəni dəyərini daha da artırıb. Dəmir yolu binasının interyeri və fasadı milli memarlığın sənaye üslubunda təcəssümünü nümayiş etdirir.
Bərpa və mühafizə işləri
1988-ci ildə Ləcət və Xaçmaz stansiyalarında dövlət tərəfindən əsaslı təmir işləri aparılıb. 1997-ci ildə isə dəmir yolunun 100 illik yubileyi münasibətilə binada bərpa işləri görülüb. 2001-ci ildə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 132 nömrəli Qərarı ilə abidə dövlət qeydiyyatına alınıb (İnventar № 4297).
Hazırda Ləcət stansiyası yerli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi kimi qorunur və ilkin təyinatı üzrə istifadə olunur.
Ləcət stansiyası haqqında əsas məlumatlar (Cədvəl)
| Göstərici | Məlumat |
|---|---|
| Abidənin adı | Ləcət Dəmir Yol Stansiyası |
| Ünvan | Xaçmaz rayonu, Ləcət kəndi |
| Tikinti illəri | 1897–1902 |
| İnventar nömrəsi | 4297 |
| Əhəmiyyət dərəcəsi | Yerli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi |
| Tabeçilik | Azərbaycan Dəmir Yolları QSC |
| Abidənin vəziyyəti | İstifadədədir, qorunur |
| Koordinatlar | X: 41.467471 / Y: 48.806175 |
Ləcət stansiyası Azərbaycanın sənaye və nəqliyyat tarixində mühüm yer tutur. XIX əsrin sonlarında inşa edilmiş bu obyekt yalnız dəmiryolu infrastrukturu deyil, həm də milli memarlıq irsinin dəyərli nümunəsidir. Onun inşasında yerli ustalar, alman icması və görkəmli xeyriyyəçilər iştirak etmiş, bu da stansiyanın tarixini çoxşaxəli edib.
Bugün Ləcət stansiyası həm logistik, həm də mədəni baxımdan yaşayır. Onun qorunması və gələcək nəsillərə çatdırılması Azərbaycanın sənaye mədəniyyətinə hörmətin göstəricisidir. Dövlətin mühafizə tədbirləri sayəsində bu abidə təkcə Qusar və Xaçmazın deyil, bütövlükdə ölkənin tarixi irs xəritəsində öz yerini qoruyur.
Ən Çox Verilən Suallar
Ləcət stansiyası Azərbaycan Respublikasının Xaçmaz rayonunun Ləcət kəndi ərazisində, Bakı–Yalama dəmir yolu xəttinin üzərində yerləşir. Coğrafi mövqeyi onu Şimal bölgəsinin əsas nəqliyyat qovşaqlarından birinə çevirir.
Ləcət stansiyası XIX əsrin axırları – XX əsrin əvvəllərində, yəni 1897–1902-ci illər arasında inşa olunmuşdur. Rəsmi istifadəyə verilmə tarixi 1905-ci ilə təsadüf edir.
Stansiya ‘Zaqafqaziya Dəmir Yolları’ təşkilatı tərəfindən tikilmişdir. İnşaatda alman baptistlər, ingilis mühəndislər və yerli fəhlələr iştirak ediblər.
Ləcət stansiyası Bakı–Yalama–Dərbənd dəmir yolu xəttinin bir hissəsidir. Bu xətt Azərbaycanı Rusiya ilə birləşdirən əsas beynəlxalq marşrutlardan biridir.
Binanın memarlığı Avropa sənaye üslubuna yaxındır. Fasad hissəsində daş bünövrə, qövsvari pəncərələr və simmetrik planlama elementləri diqqət çəkir.
O, Qusar və Xaçmaz rayonlarında istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının daşınmasını təmin edir. Eyni zamanda sərnişin axınını da asanlaşdıraraq bölgələrarası əlaqəni gücləndirir.
Stansiya yerli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi kimi dövlət qeydiyyatına alınmışdır. 2001-ci ildə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 132 nömrəli Qərarı ilə inventar nömrəsi 4297 olaraq reyestrə salınıb.
Bəli, tarixi mənbələrə görə H.Z. Tağıyev stansiyanın tikintisinə maddi dəstək göstərmişdir. Xalq arasında stansiya uzun illər ‘Hacıbağı’ adı ilə tanınıb.
1988 və 1997-ci illərdə dövlət səviyyəsində əsaslı təmir işləri görülmüş, 2016–2020-ci illərdə yenidən müasirləşdirmə proqramı həyata keçirilmişdir. Hal-hazırda stansiya fəaliyyətini davam etdirir.
Ləcət stansiyası həm Şimal dəmir yolunun bir hissəsi, həm də Azərbaycan sənaye memarlığının nümunəsidir. Onun tarixində alman icmasının və milli xeyriyyəçilərin izi qalır, bu isə onu unikal mədəni irsə çevirir.
