Lövhi məhfuz anlayışı İslam mədəniyyətinin və inancının dərinliklərində xüsusi yer tutan, mənəvi və fəlsəfi baxımdan geniş müzakirə olunan bir mövzudur. Qədimdən bu yana insanların maraq göstərdiyi və müxtəlif suallar verdiyi “lövhi məhfuz nədir?”, “İnsanın taleyi doğrudanmı əvvəlcədən yazılıb?”, “Quranda lövhi məhfuz necə izah olunur?” kimi sualların cavabı hər zaman axtarılıb. Bu anlayış Allahın sonsuz elminin və qüdrətinin bir təcəssümü kimi qəbul olunur, eləcə də insan həyatına, onun taleyinə, davranışlarına dərin təsir göstərir. Bütün bu suallar və mövzular, məqalənin əsas xəttini təşkil edir.
Lövhi məhfuzun mənası və əsas məqamları
Lövhi məhfuz ifadəsi ərəb dilində iki hissədən ibarətdir: “lövhi” – lövhə, “məhfuz” isə qorunan, saxlanılan deməkdir. Birləşdirilmiş şəkildə isə “qorunan lövhə” anlamını verir. Bu ifadə İslam inancında Allahın hər şeyi əhatə edən biliyinin və iradəsinin yazıldığı, qorunduğu ilahi kitabı bildirir. Əslində lövhi məhfuz, yaradılmış kainatın və bütün canlıların başlanğıcından sonuna qədər baş verəcək bütün hadisələrin, insanların taleyinin, zaman və məkanın daxil olduğu mükəmməl bir planın əksidir. Bu baxımdan, Allahın əzəli və əbədi elmi, dəyişməz iradəsi və mütləq hakimiyyəti lövhi məhfuz anlayışında cəmlənir.
Qurani-Kərimdə lövhi məhfuz: Ayələrdə izahı və dini dəyəri
Qurani-Kərimdə lövhi məhfuz bir neçə yerdə xüsusi vurğulanır və onun mövcudluğuna dair ayələr oxucuya açıq şəkildə təqdim edilir. Ən çox istinad olunan ayələrdən biri “Buruc” surəsinin 21 və 22-ci ayələridir: “Əksinə, o şanlı bir Qurandır, qorunan lövhədədir.” Burada “qorunan lövhə” açıq şəkildə lövhi məhfuzun Allah dərgahında qorunduğunu və heç bir müdaxilə ilə dəyişmədiyini göstərir. “Ənam” surəsinin 59-cu ayəsində isə belə bir mesaj verilir: “Qeybin açarları Onun yanındadır, onları yalnız O bilir… Onun xəbəri olmadan bir yarpaq belə düşməz… bunların hamısı açıq-aydın bir kitabdadır (lövhi məhfuzda).” Bu kimi ayələr insanı Allahın hər şeyi bilən, əhatə edən və idarə edən varlıq olduğuna inandırır və bunun birbaşa lövhi məhfuzla bağlı olduğunu göstərir.
Lövhi məhfuz və qədər: Taleyin yazıldığı kitab
İslamda qədər, yəni taleyin əvvəldən yazılması, lövhi məhfuzla birbaşa bağlı olan əsas etiqad məsələlərindən biridir. İnanılır ki, hər bir insanın doğumu, ölümü, başına gələcək hər bir hadisə, uğurlar, çətinliklər, insanın yaşayacağı ömür və hətta atacağı addımlar lövhi məhfuzda qeyd olunub. Bu, Allahın hər şeyi bilən və hər şeyə qadir olmasının bir göstəricisidir. Ancaq İslam inancına görə, bu yazı insanın iradəsini və seçim azadlığını inkar etmir. İnsan öz iradəsi ilə qərar verir, lakin Allah, onun nə seçəcəyini, necə davranacağını və həyatında baş verəcək hadisələri əvvəldən bilir və bütün bu bilik lövhi məhfuzda mövcuddur. Bu anlayış, həm Allahın elminin böyüklüyünü, həm də insanın iradəsinin məsuliyyətini əks etdirir.
Lövhi məhfuzun fəlsəfi izahı və insan psixologiyasına təsiri
Lövhi məhfuz təkcə dini baxımdan yox, həm də fəlsəfi və mənəvi aspektdən dərin bir anlayışdır. İnsan bu anlayışdan yola çıxaraq, həyatında baş verən hadisələri təsadüfi deyil, müəyyən bir plana uyğun baş verdiyinə inanır. Belə olan halda insan hər bir uğur və uğursuzluğun, xəstəlik və sağalmanın, sevincli və kədərli anların təsadüfi olmadığını, onların Allah tərəfindən bilinən və planlanan hadisələr olduğunu düşünür. Bu inam, insanın psixologiyasına sakitlik, təslimiyyət və təvəkkül aşılayır. Çətinliklər qarşısında insan Allaha arxalanaraq səbirli olmağa, müvəffəqiyyətlərdə isə Allaha şükr etməyə meylli olur.
Lövhi məhfuzun gündəlik həyatda mənəvi dəyəri
Gündəlik həyatda lövhi məhfuz inancı insan üçün mühüm mənəvi dayaq rolunu oynayır. Ən çətin anlarda belə, “hər şey Allahın planındadır” inancı insanı ruhdan salmır, əksinə, ona yeni güc verir. Bəzən insanlar qarşılarına çıxan problemlərin səbəbini və çıxış yolunu anlaya bilmirlər. Lakin lövhi məhfuz anlayışına inanan bir şəxs həyatın bütün mərhələlərinin, qarşılaşdığı hər bir vəziyyətin bir hikmətə bağlı olduğunu qəbul edir. Bu da insanı həyatda ümidini itirməməyə, hər vəziyyətdə özünü toparlayıb davam etməyə ruhlandırır.
Lövhi məhfuz və insanın duaları
İslam alimlərinin fikrincə, insanın etdiyi dualar və yaxşı əməllər bəzi hallarda lövhi məhfuzda yazılmış bəzi hadisələrin istiqamətini dəyişə bilər. Amma bu dəyişikliklərin də Allahın əzəli elmi daxilində olduğu bildirilir. Yəni insanın etdiyi dua, sədəqə, yaxşılıq, etdiyi seçimlər və qərarlar, Allahın əzəli elmi çərçivəsində, Lövhi məhfuzda artıq nəzərə alınmış və yazılmışdır. Beləliklə, insan həm dua etməyə, həm də məsuliyyətli qərarlar verməyə təşviq olunur.
Lövhi məhfuz və mələklər
İslam inancında mələklərin lövhi məhfuzla əlaqəsi də xüsusi yer tutur. Bəzi mələklər Allahın əmri ilə lövhi məhfuzda yazılmış hadisələri həyata keçirirlər. Bu, Allahın kainatı və insanları necə idarə etdiyinin, həmçinin ilahi nizamın nə qədər sistemli olduğunun açıq nümunəsidir.
Lövhi məhfuz və Ümmi-Kitab
Quranda tez-tez adı çəkilən “Ümmi-Kitab” da bəzi mütəxəssislər tərəfindən lövhi məhfuzla eyniləşdirilir. Ümmi-Kitab “bütün elmlərin və biliklərin əsası olan ana kitab” anlamına gəlir. Bu iki anlayışın bir-birinə yaxın və ya eyni olması, Allahın hər şeyi bilməsinin və bütün hadisələrin Onun dərgahında qeyd edilməsinin bir təzahürüdür.
Lövhi məhfuz və əməl dəftərləri
İnsanların həyat boyu etdikləri əməllər mələklər tərəfindən qeyd olunur və Qiyamət günü insanın qarşısına çıxarılır. Bu qeydiyyat ayrı bir sistemdə, yəni əməl dəftərlərində aparılır. Lövhi məhfuz isə insanın və ümumilikdə kainatın başlanğıcdan sona qədər bütün taleyinin, hadisələrin yazıldığı ilahi plan kitabıdır.
Lövhi məhfuzun müqəddəratı və qiyamət günü
İslam inancına görə, Qiyamət günü insanın başına gələnlər, taleyi, əməl dəftərində yazılanlar, eləcə də lövhi məhfuzda qeyd olunanlar nəzərə alınaraq qiymətləndiriləcək. Allahın ədaləti və hər şeyi əvvəlcədən bilməsi bu sistemin əsasını təşkil edir. Bu baxımdan lövhi məhfuz yalnız taleyin yazıldığı bir kitab deyil, həm də böyük ilahi sistemin təməl parçasıdır.
Lövhi məhfuzun insana verdiyi dərslər
Bu anlayışdan nəticə çıxaran insan Allahın sonsuz elminə, ədalətinə və mərhəmətinə inanaraq həyatda baş verən hər şeyə qarşı səbirli, müdrik və təvazökar olmağa çalışır. Lövhi məhfuz həm də insanı Allaha təslim olmağa, Onun hökmünə razı qalmağa çağırır.
Ən Çox Verilən Suallar
Lövhi məhfuz – İslam inancına görə, Allahın bütün hadisələri, insanların taleyini, kainatdakı hər bir dəyişikliyi əvvəldən əbədi olaraq yazdığı və qoruduğu ilahi lövhə, müqəddəs kitabdır. Burada yaradılışdan Qiyamətə qədər hər şey yazılıb.
Lövhi məhfuzda kainatın yaradılışından başlayaraq Qiyamət gününə qədər bütün hadisələr, insanların və canlıların taleyi, ömürləri, başlarına gələcək əhəmiyyətli və xırda hadisələr əks olunub.
İslam alimlərinin əksəriyyəti bildirir ki, lövhi məhfuzda yazılanlar Allahın əzəli elmi daxilindədir və dəyişməzdir. Lakin bəzi alimlər duaların və yaxşı əməllərin bəzi hadisələrin yönünü dəyişə biləcəyini qeyd edirlər. Bu dəyişikliklər də Allahın əzəli elmi ilə bilinir və Lövhi məhfuzda əks olunub.
Xeyr, bunlar fərqli anlayışlardır. Əməl dəftəri insanın həyatında etdiyi bütün yaxşı və pis əməllərin qeyd olunduğu mələklər tərəfindən yazılan hesabat kitabıdır. Lövhi məhfuz isə insanın taleyinin, kainatın bütün planının əvvəlcədən yazıldığı ilahi kitabdır.
Lövhi məhfuz insanın seçim və iradə azadlığını məhdudlaşdırmır. İnsan öz qərarlarında sərbəstdir, lakin Allah insanın nə edəcəyini əvvəlcədən bilir və bu, Lövhi məhfuzda qeyd olunub. Yəni insan azaddır, lakin Allahın biliyi sonsuzdur.
Bəzi İslam alimləri Lövhi məhfuzu və Ümmi-Kitabı eyni anlayış kimi qəbul edirlər. Hər ikisi Allahın dərgahında olan, bütün elmlərin və talelərin qeyd olunduğu müqəddəs kitab anlamındadır.
Bəzi mələklər Allahın əmri ilə Lövhi məhfuzdakı məlumatlara baxa bilir və burada yazılanlara uyğun şəkildə ilahi əmrləri yerinə yetirirlər. Bu, Allahın idarəetmə sisteminin bir hissəsidir.
Bəli, İslam inancına görə insanın ən xırda əməllərindən tutmuş, bütün həyatı, taleyində baş verəcək bütün hadisələr Lövhi məhfuzda yazılıb.
Lövhi məhfuz inancı insana təvəkkül, səbir və ruh yüksəkliyi verir. Həyatda baş verən hər şeyin Allahın hikməti ilə baş verdiyini qəbul edən insan ruhən daha güclü olur, çətinliklərə daha dözümlü yanaşır.
Bu inanc insanı ümidli olmağa, başına gələn hər hadisədə bir hikmət görməyə, Allaha sığınmağa və təslim olmağa sövq edir. Həyatın hər mərhələsini, uğur və çətinlikləri Allahın planının bir hissəsi kimi qəbul edən insan daha güclü və möhkəm olur.
