Dünyanın müxtəlif ölkələrində enerji mənbələri müxtəlif formalarda istifadə olunur. Bu enerji mənbələri arasında LPG qaz – tam adı ilə maye qaz (Liquid Petroleum Gas) – xüsusi yer tutur. Azərbaycanda və digər ölkələrdə LPG qaz əsasən avtomobil yanacağı, məişət və sənaye ehtiyaclarında geniş istifadə olunur. Bu məqalədə LPG qazın nə olduğunu, tərkibini, istifadə sahələrini, üstünlüklərini və potensial risklərini, həmçinin ətraf mühitə və iqtisadiyyata təsirini sadə və anlaşıqlı şəkildə izah edəcəyik.
LPG Qazın Tərkibi: Kimyəvi Quruluş və Fiziki Xüsusiyyətlər
LPG qaz dedikdə əsasən propan (C3H8) və butan (C4H10) qarışığı nəzərdə tutulur. LPG adından göründüyü kimi, təzyiq altında saxlanıldıqda və ya soyudulduqda maye halına keçir, atmosfer təzyiqində isə qaz formasını alır. Propan və butan neftin emalı və qazın emalı proseslərində yaranan yan məhsullardır. LPG qazının əsas xüsusiyyətləri bunlardır:
- Rəngsiz və qoxusuzdur: Təbii vəziyyətdə LPG qazının nə rəngi, nə də qoxusu yoxdur. Ona görə də təhlükəsizlik məqsədi ilə xüsusi qoxulandırıcı maddələr əlavə edilir ki, sızma baş verərsə, insanlar bunu hiss edə bilsinlər.
- Yüksək enerji verimi: LPG qazı yandırıldıqda çox miqdarda enerji (istilik) hasil edir. Bu, onu həm məişət, həm də sənaye üçün əlverişli edir.
- Təzyiq altında maye: LPG qazının əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, xüsusi çənlərdə və balonlarda təzyiq altında maye şəkildə saxlanıla bilir və istifadə zamanı qaz şəklində buraxılır.
LPG Qazın İstehsalı və Yayılması
LPG qazının alınması üçün əsas mənbə neft və təbii qazdır. Neftin emalı zamanı propan və butan ayrılır, daha sonra xüsusi təmizləmə prosesindən keçərək maye qaz şəklində təzyiq altında saxlanılır. LPG qazı müxtəlif növ konteynerlərdə, əsasən balonlarda, böyük çənlərdə və silindrlərdə saxlanılaraq istifadəçilərə çatdırılır.
LPG qazının Azərbaycanda yayılması və istifadə formaları da dəyişkəndir. Ən çox istifadə olunan formalardan biri balon qazıdır. Bundan başqa, böyük sənaye obyektlərində və yanacaq doldurma məntəqələrində xüsusi çənlər vasitəsilə saxlanılır və paylanılır.
İstifadə Sahələri: Məişətdən Avtomobilə
LPG qaz gündəlik həyatımızda müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunur:
1. Məişətdə istifadə:
Evlərdə yemək bişirmək, isitmə və su qızdırıcılarında LPG qazından geniş istifadə olunur. Elektrik enerjisi olmayan və ya fasilələrlə təmin olunan ərazilərdə LPG qazı ən əlverişli alternativlərdən biri sayılır.
2. Avtomobil yanacağı kimi:
Son illərdə avtomobillərdə benzinin alternativi kimi LPG qazına maraq artıb. Bunun əsas səbəbləri aşağıdakı kimidir:
- Yanacaq kimi daha ucuzdur;
- Mühərrikdə daha təmiz yanır, bu da mühərrikin ömrünü uzadır;
- Ətraf mühitə daha az zərər verir.
3. Sənayedə və kənd təsərrüfatında:
Sənaye müəssisələri və bəzi kənd təsərrüfatı obyektləri də LPG qazından istilik, enerji və müxtəlif proseslərin təminində istifadə edirlər.
LPG Qazın Üstünlükləri və Dezavantajları
LPG qazının geniş yayılmasının əsas səbəbləri və üstünlükləri aşağıdakılardır:
Üstünlüklər:
- Təmiz yanma: LPG qazı yandırıldıqda havaya az miqdarda zərərli maddə buraxır. Bu səbəbdən, ekoloji baxımdan benzindən və dizeldən daha təmiz sayılır.
- İqtisadi səmərəlilik: LPG qazı digər yanacaq növlərinə nisbətən daha ucuz başa gəlir, bu da istifadəçilər üçün qənaət deməkdir.
- Asan daşınma və saxlanma: LPG qazı maye formada saxlandığı üçün böyük həcmdə asanlıqla daşına və saxlanıla bilir.
- Çoxfunksiyalılıq: Məişətdə, avtomobildə və sənayedə istifadə oluna bilməsi onun əlverişliliyini artırır.
Dezavantajlar və risklər:
- Partlayış və yanğın riski: LPG qazı tez alışan və partlayışa meyilli maddə olduğundan, düzgün istifadə və saxlama qaydalarına riayət edilməzsə, ciddi təhlükə yarada bilər.
- Qoxusuz olması: Təhlükəsizlik üçün əlavə qoxulandırıcı maddələr əlavə olunsa da, bəzi hallarda sızmalar gizli qala bilər.
- Çənlərin texniki baxış ehtiyacı: Saxlama üçün istifadə olunan çənlər və balonlar mütəmadi olaraq texniki baxışdan keçirilməli, köhnəlmiş və nasaz avadanlıqlardan istifadə edilməməlidir.
LPG Qazın Ətraf Mühitə Təsiri
Ekoloji baxımdan LPG qazının üstünlükləri danılmazdır. Digər fosil yanacaqlarla müqayisədə havaya daha az karbon dioksid (CO2), azot oksidləri (NOx) və digər zərərli tullantılar buraxır. Avtomobillərdə LPG istifadə olunduqda, egzoz qazlarının tərkibindəki zərərli maddələrin miqdarı azalır. Eyni zamanda, sənaye və məişətdə istifadəsi zamanı da ekoloji yük azalmış olur.
Bununla belə, LPG qazının ətraf mühitə təsiri tam sıfır deyil. İstehsal və daşınma prosesində baş verə biləcək sızmalar və qəzalarda atmosferə az miqdarda metan və digər qazlar buraxa bilər. Amma bu təsir, digər fosil yanacaqlarla müqayisədə qat-qat azdır.
LPG Qazın Təhlükəsizliyi və İstifadə Qaydaları
LPG qazı ilə işləyərkən və saxlayarkən aşağıdakı təhlükəsizlik qaydalarına riayət olunmalıdır:
- Balon və çənlər sərin, birbaşa günəş şüalarından qorunan, yaxşı havalandırılan yerlərdə saxlanmalıdır.
- Sızma və ya qaz qoxusu hiss edilərsə, dərhal qaz mənbəyi bağlanmalı və ərazi havalandırılmalıdır.
- Açıq alov və elektrik cihazları qaz sızması olan yerlərdə işlədilməməlidir.
- Balonlar və çənlər yalnız sertifikatlı və sınaqdan keçmiş avadanlıqdan istifadə edilməlidir.
- Müntəzəm olaraq texniki baxış və təmir işləri aparılmalıdır.
LPG Qazın Azərbaycanda İstifadəsi
Azərbaycanda LPG qazın istehsalı və istifadəsi sürətlə inkişaf edir. Xüsusilə regionlarda, elektrik enerjisinin fasilələrlə verildiyi ərazilərdə LPG qazı ev təsərrüfatlarının əsas enerji mənbəyi kimi çıxış edir. Avtomobil sahibləri də xərclərinə qənaət etmək və ətraf mühitə daha az zərər vermək məqsədilə LPG qazını seçirlər. Ölkədə müxtəlif yanacaq doldurma məntəqələrində avtomobillər üçün LPG doldurma xidmətləri geniş yayılıb.
LPG Qazın Gələcək Perspektivləri
Enerji bazarlarında yaşanan dəyişikliklər, ekoloji tələblərin artması və yanacaq qiymətlərinin dalğalanması LPG qazın perspektivlərini artırır. Dünya miqyasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid prosesi davam etsə də, LPG qazı hələ uzun illər ərzində əhəmiyyətini qoruyacaq. Xüsusilə elektrik enerjisi məhdud olan və ya alternativ yanacaq növlərinə keçidin çətin olduğu ərazilərdə LPG qazı önəmli rol oynamağa davam edəcək.
LPG qaz sadə, təhlükəsiz və qənaətcil enerji mənbəyi olaraq müxtəlif sahələrdə geniş istifadə olunur. Tərkibindəki propan və butan ona yüksək enerji verimi, asan daşınma və saxlama, eləcə də ekoloji üstünlüklər qazandırır. Məişətdə, avtomobil və sənaye sektorunda etibarlı alternativ olaraq çıxış edən LPG qazı gələcək illərdə də enerji bazarında öz yerini qoruyacaq. Bunun üçün isə düzgün istifadə qaydalarına əməl etmək, texniki təhlükəsizlik standartlarına riayət etmək və ətraf mühitin qorunmasına xüsusi diqqət yetirmək əsas şərtdir.
Ən çox verilən suallar:
LPG qaz propan və butan qazlarının qarışığından ibarət, təzyiq altında maye şəklində saxlanan və istifadə zamanı qaz formasına keçən bir enerji mənbəyidir.
Evdə əsasən yemək bişirmək və isitmə üçün istifadə olunur. Balonlarda saxlanılır və xüsusi qaz avadanlıqlarına qoşularaq istifadə edilir.
Avtomobillər üçün xüsusi LPG sistemləri quraşdırılır, yanacaq kimi istifadə olunur və bu, həm xərci azaldır, həm də ekoloji təmizliyi artırır.
Saxlama və istifadə zamanı qaz balonları və çənləri sərin və havalandırılan yerlərdə saxlanmalı, texniki baxışdan keçirilməlidir, sızma halında tədbir görülməlidir.
Digər fosil yanacaqlara nisbətən daha az tullantı buraxır, amma tam zərərsiz deyil. İstehsal və daşınma prosesində də diqqətli olmaq lazımdır.
Ölkədə LPG qaz əsasən ev təsərrüfatlarında və avtomobillərdə geniş istifadə olunur. Yanacaq doldurma məntəqələrində LPG doldurma xidməti yayılıb.
Ekoloji təmizliyi, iqtisadi səmərəliliyi, asan daşınması və çoxfunksiyalılığı əsas üstünlükləridir.
Mütəmadi texniki baxış və təmir işləri həm təhlükəsizlik, həm də uzunömürlülük üçün vacibdir.
Düzgün istifadə olunmadıqda və təhlükəsizlik qaydalarına əməl edilmədikdə partlayış və yanğın riski mövcuddur.
Dünya üzrə enerji bazarında əhəmiyyətli rol oynamağa davam edəcək və bir çox ölkədə əsas enerji mənbəyi olaraq qalacaq.
