Dünyada maliyyə cinayətləri, terrorizmin maliyyələşdirilməsi və çirkli pulların yuyulması kimi təhlükələr qloballaşma və texnologiyanın inkişafı ilə daha mürəkkəb və gizli xarakter alıb. Dövlətlərin iqtisadi təhlükəsizliyi və maliyyə sisteminin şəffaflığı üçün bu cinayətlərin qarşısının alınması prioritet məsələyə çevrilib. Azərbaycan da bu istiqamətdə möhkəm hüquqi baza, institusional nəzarət və beynəlxalq əməkdaşlıq mexanizmləri yaradıb. Bütün bu mexanizmlərin mərkəzində isə Maliyyə Monitorinqi Xidməti dayanır. Bu qurumun yaranması və fəaliyyəti təkcə maliyyə bazarının deyil, həm də bütün iqtisadiyyatın təhlükəsizliyini təmin edən aparıcı institutlardan birinə çevrilib. Xidmətin gündəlik fəaliyyəti dövlətin antikorrupsiya strategiyasının, maliyyə intizamının, şəffaflığın və etibarlı investisiya mühitinin təminatçısı kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin yaranması və inkişafı, onun hüquqi statusu, funksiyaları, fəaliyyət sahələri və qarşıya qoyulan strateji məqsədlər Azərbaycan üçün yeni idarəetmə və nəzarət modelinin formalaşdırılması baxımından da unikal təcrübədir. Müasir dövrdə bu qurum dövlətin həm beynəlxalq öhdəliklərinə cavab verir, həm də daxili bazarın davamlılığını təmin edir. İctimaiyyət üçün Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin iş prinsipləri, nəticələri və yenilikləri barədə düzgün, ətraflı və anlaşıqlı məlumat böyük əhəmiyyət daşıyır.
Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin yaranması və hüquqi statusu
Azərbaycan Respublikasında Maliyyə Monitorinqi Xidməti 2018-ci ildə Prezidentin fərmanı ilə publik hüquqi şəxs kimi yaradılıb. Onun fəaliyyətinin hüquqi bazası “Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və digər əmlakın leqallaşdırılması, terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinin və kütləvi qırğın silahlarının yayılmasının maliyyələşdirilməsinin qarşısının alınması haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu və digər normativ aktlardır.
Maliyyə Monitorinqi Xidməti publik hüquqi şəxs statusuna malik olmaqla dövlət orqanlarından və kommersiya qurumlarından müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərir. Onun idarəetmə strukturu müşahidə şurası, idarə heyəti, icraçı direktor və ixtisaslaşmış bölmələrdən ibarətdir. Xidmətin fəaliyyətinə dövlət nəzarəti isə normativ hüquqi aktlar, audit və hesabatlılıq sistemi ilə təmin olunur.
Əsas funksiyaları və fəaliyyət istiqamətləri
Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin başlıca vəzifəsi cinayət yolu ilə əldə olunmuş vəsaitlərin yuyulmasının və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinin qarşısını almaq, maliyyə sektorunda şəffaflığı və təhlükəsizliyi təmin etməkdir. Onun əsas funksiyalarını aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
- Monitorinq subyektlərinin fəaliyyətinin nəzarətdə saxlanılması
- Şübhəli əməliyyatlar və tranzaksiyalar barədə məlumatların toplanması, emalı və təhlili
- Risk əsaslı yanaşmanın tətbiqi və risk kateqoriyalarının müəyyən edilməsi
- Maliyyə bazarının iştirakçıları üçün təlimat və metodoloji göstərişlərin hazırlanması
- Dövlət və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq və məlumat mübadiləsi
- Çirkli pulların yuyulmasına qarşı ictimai maarifləndirmə və təhsil layihələri
Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin fəaliyyət sahələri və subyektləri
Xidmətin nəzarət dairəsinə daxil olan subyektlərin çevrəsi olduqca genişdir. Buraya kommersiya bankları, qeyri-bank kredit təşkilatları, sığorta şirkətləri, investisiya və fond bazarının iştirakçıları, notariuslar, vəkillər, daşınmaz əmlak agentlikləri, valyuta dəyişmə məntəqələri, pul köçürmə operatorları və hətta zərgərlik və qiymətli kağızlar bazarının oyunçuları da daxildir.
Aşağıdakı cədvəldə monitorinq subyektlərinin əsas kateqoriyaları təqdim olunub:
| Subyekt kateqoriyası | Əsas fəaliyyət sahələri |
|---|---|
| Banklar və maliyyə institutları | Kredit, depozit, köçürmə, ödəniş |
| Qeyri-bank kredit təşkilatları | Kreditləşmə, mikromaliyyələşdirmə |
| Sığorta və təkrarsığorta | Sığorta müqavilələri, ödənişlər |
| Vəkillər, notariuslar | Hüquqi və əqdlərin rəsmiləşdirilməsi |
| Daşınmaz əmlak operatorları | Alqı-satqı, kirayə və ipoteka əməliyyatları |
| Zərgərlik və qiymətli kağızlar | Qızıl, daş-qaş və istiqraz əməliyyatları |
| Pul köçürmə və valyuta dəyişmə | Nağd pul, elektron pul, valyuta dəyişimi |
Bu çevrənin genişliyi Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin ölkənin bütün maliyyə infrastrukturunda yüksək səviyyədə nəzarət imkanlarını təmin edir.
Monitorinq mexanizmləri və informasiya texnologiyaları
Maliyyə Monitorinqi Xidməti müasir informasiya texnologiyaları və elektron platformalar vasitəsilə nəzarət və monitorinq həyata keçirir. Şübhəli əməliyyatların aşkarlanması üçün kompleks elektron sistemlər, məlumat bazaları və risk modelləri tətbiq olunur. Subyektlər tərəfindən təqdim olunan məlumatlar xüsusi platformalara inteqrasiya olunur və avtomatik analiz edilir.
Şübhəli əməliyyatların və tranzaksiyaların aşkar edilməsi üçün risk əsaslı yanaşma prioritet təşkil edir. Yəni, bütün əməliyyatlar risk dərəcəsinə görə kateqoriyalaşdırılır, yüksək riskli əməliyyatlar isə xüsusi nəzarətə götürülür. Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin rəqəmsal texnologiyaları real vaxt rejimində minlərlə əməliyyatı təhlil etməyə imkan verir.
Beynəlxalq əməkdaşlıq və FATF standartları
Maliyyə Monitorinqi Xidməti yalnız milli səviyyədə deyil, həm də beynəlxalq səviyyədə fəal əməkdaşlıq aparır. Xidmətin üzərinə düşən vəzifələr sırasında FATF (Financial Action Task Force) – Maliyyə Tədbirləri üzrə İşçi Qrupu standartlarına və Moneyval, Egmont Group kimi beynəlxalq təşkilatların tövsiyələrinə əməl etmək də var. Xidmət bu qurumlarla məlumat mübadiləsi, birgə layihələr, beynəlxalq təlim və konfranslarda iştirak vasitəsilə qlobal maliyyə təhlükəsizliyi sisteminə inteqrasiya olunub.
Beynəlxalq əməkdaşlıq həmçinin çirkli pulların yuyulması ilə bağlı sərhədlərarası əməliyyatların və transsərhəd cinayətkarlığın qarşısının alınmasında böyük rol oynayır. Xidmət Azərbaycan üçün xarici investisiya mühitinin şəffaflığının təmin edilməsində də mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin struktur quruluşu və idarəetmə prinsipləri
Xidmətin strukturunda müşahidə şurası, idarə heyəti və icra orqanları fəaliyyət göstərir. Müşahidə şurası fəaliyyətin strateji istiqamətlərini müəyyən edir, idarə heyəti isə gündəlik idarəetməni həyata keçirir. Strukturun müxtəlif şöbələri hüquqi təminat, monitorinq, texniki nəzarət, ictimaiyyətlə əlaqələr, təlim və innovasiya istiqamətində ixtisaslaşıb.
İdarəetmə prinsipləri şəffaflıq, hesabatlılıq, peşəkar yanaşma və beynəlxalq təcrübəyə açıq olma əsaslarına söykənir. Xidmətin fəaliyyətində etik qaydalar, dövlət və cəmiyyət maraqlarının qorunması və vətəndaş məmnuniyyəti əsas prioritetlərdəndir.
Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin ictimai maarifləndirmə və təhsil fəaliyyəti
Xidmətin fəaliyyəti yalnız nəzarət və monitorinq ilə məhdudlaşmır. O, ictimai maarifləndirmə, təlimlər, konfranslar və elmi-praktik seminarlar təşkil etməklə, cəmiyyətin maliyyə savadlılığını artırır. Monitorinq subyektləri və ictimaiyyət üçün çirkli pulların yuyulması və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsi riskləri barədə informasiya materialları, metodiki vəsaitlər hazırlanır və yayılır.
Bu fəaliyyətin əsas məqsədi – vətəndaşların və maliyyə sektorunun iştirakçılarının mövcud risklər barədə məlumatlı olmasını, qanunvericiliyin tələblərinə əməl etməsini və milli maliyyə təhlükəsizliyinə töhfə verməsini təmin etməkdir.
Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin fəaliyyətinin nəticəsində ölkədə maliyyə cinayətlərinin qarşısının alınması, korrupsiya risklərinin azaldılması, dövlət büdcəsinin şəffaflığı və iqtisadi təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi təmin olunur. Xidmətin proaktiv nəzarəti nəticəsində şübhəli əməliyyatların və çirkli pulların yuyulmasının qarşısı vaxtında alınır, ölkənin beynəlxalq nüfuzu və investisiya mühiti qorunur.
Bütün bunlar iqtisadi sabitlik, sosial rifah və dövlətin etibarlı idarəetməsi üçün vacib baza yaradır. Maliyyə Monitorinqi Xidməti həm dövlət, həm biznes, həm də vətəndaş cəmiyyəti üçün vacib strateji tərəfdaşdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Maliyyə Monitorinqi Xidməti – Azərbaycanda çirkli pulların yuyulması, terrorçuluğun maliyyələşdirilməsi və maliyyə cinayətlərinin qarşısının alınması üçün yaradılmış publik hüquqi şəxsdir.
Əsas vəzifə maliyyə əməliyyatlarında şəffaflığın və təhlükəsizliyin təmin edilməsi, şübhəli əməliyyatların aşkarlanması və qarşısının alınmasıdır.
Fəaliyyəti əsasən ‘Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və digər əmlakın leqallaşdırılması, terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinin qarşısının alınması haqqında’ Qanun və aidiyyəti normativ aktlarla tənzimlənir.
Banklar, kredit təşkilatları, sığorta şirkətləri, notariuslar, vəkillər, daşınmaz əmlak və qiymətli kağızlar bazarı iştirakçıları, valyutadəyişmə və pul köçürmə məntəqələri və s.
Müşahidə şurası, idarə heyəti, icraçı direktor və ixtisaslaşmış şöbələr – hüquqi, monitorinq, texniki və ictimaiyyətlə əlaqələr bölmələri.
FATF, Moneyval, Egmont Group kimi beynəlxalq qurumlarla məlumat mübadiləsi, birgə layihələr və təlimlər təşkil edir.
Şübhəli əməliyyatların real vaxt rejimində aşkarı, risk əsaslı analiz və subyektlər tərəfindən məlumatların elektron platformada təqdimatı təmin olunur.
Cəmiyyət və subyektlər üçün təlimlər, seminarlar, məlumat kitabçaları, ictimai kampaniyalar və təhsil layihələri təşkil olunur.
Korrupsiya risklərinin azaldılması, maliyyə təhlükəsizliyi, şəffaf investisiya mühiti və iqtisadi sabitliyin təmin olunmasına töhfə verir.
Dövri hesabatlar, audit, ictimaiyyət üçün açıq məlumatlar və beynəlxalq standartlara uyğunluq əsas hesabatlılıq mexanizmləridir.
