Mədəniyyət Nazirliyi : Strukturu, Hədəfləri

Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi milli varlığın mənəvi dayağını təşkil edən irsin strateji qoruyucusu və yaradıcı potensialın başlıca təkanverici qüvvəsidir. Dövlət qurumunun kökləri XX əsrin ortalarına – 1953-cü ildə ayrıca nazirlik kimi formalaşdığı dövrə qədər uzansa da, ölkədə mədəniyyət siyasətinə sistemli yanaşma ondan da əvvəlki illərdə təşəkkül tapmışdır. Hələ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dönəmində (1918-1920) muzeylərin yaradılması, teatrların milli repertuara keçidi, maarif cəmiyyətlərinin təşkili kimi təşəbbüslər mədəni dövlət idarəçiliyinin bünövrəsini qoymuşdu. Sovet illərində isə Bakıdan Naxçıvanadək uzanan geniş coğrafiyada kitabxana şəbəkələri quruldu, opera və balet teatrları, kinostudiyalar fəaliyyətə başladı; həmin infrastruktur bu gün də müasir transformasiyanın əsas sütunlarını təşkil edir.

Müstəqillik qazanıldıqdan sonra nazirlik, məhz milli kimlik və suverenlik amilini önə çıxararaq fəaliyyətini tamamilə yenidən dizayn etdi: Azərbaycan dilinin beynəlxalq nüfuzunu gücləndirmək, Qarabağ bölgəsinin maddi və qeyri-maddi irsini dirçəltmək, müasir incəsənət axınlarını təşviq etməklə yanaşı, regionlararası mədəni bərabərliyi təmin etmək kimi prioritetlər formalaşdı. Bu məqsədlə dövlət proqramları qəbul olundu, mədəniyyət müəssisələri bərpa edildi, rəqəmsal arxiv və virtual sərgi platformaları istifadəyə verildi.

Nazirlik, bugünkü qlobal çağırışları – texnoloji innovasiyalar, yaradıcı sənaye iqtisadiyyatı və mədəni diplomatiya meydanlarını – milli dəyərlərlə sintez etməyi hədəfləyir. Elmin, ədəbiyyatın, musiqinin, teatrın, kinonun, rəssamlığın və xalçaçılıq kimi yüzillik ənənələrin hər biri ayrı lokal sahə kimi deyil, vahid mədəni ekosistemin üzvü kimi görülür. Paytaxt mərkəzçiliyi ilə kifayətlənməyən strateji yanaşma, Şuşadan Qubaya, Lənkərandan Qazaxa qədər hər bölgədə mədəni həyatın dinamik pulsasiyasını təmin etməyi qarşısına məqsəd qoyur. Eyni zamanda UNESCO-nun Qeyri-Maddi İrs Siyahısındakı uğurlar, “Bakı Prosesi”nin beynəlxalq mədəni dialoq platforması kimi tanınması və MDB Mədəniyyət Paytaxtı kimi layihələr, Azərbaycanın dünyada artan mədəni çəkisini nümayiş etdirir.

Tarixi inkişaf xətti

1953-cü il aprelin 18-də SSRİ tərkibində fəaliyyətə başlayan ilk Mədəniyyət Nazirliyi, Azərbaycanın mədəni irsini qorumaq və yaradıcılığı stimullaşdırmaq missiyası ilə yaradıldı. Müstəqillik dövründə struktur yenilənmələri oldu, 2018-ci ildə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi iki ayrıca quruma bölündü; mədəniyyət sahəsinə dair bütün səlahiyyətlər yenidən Mədəniyyət Nazirliyinin sərəncamına verildi.

Hüquqi baza və əsas hədəflər

Nazirliyin vəzifələri Konstitusiya, “Dövlət Mədəniyyət Konsepsiyası” və Prezidentin təsdiqlədiyi nizamnamə ilə tənzimlənir. Başlıca hədəflər bunlardır:

• mədəni irsin qorunması və bərpası;
• incəsənət sahələrinin davamlı inkişafına şərait yaratmaq;
• regionlarda mədəni bərabərliyi təmin etmək;
• qeyri-maddi irsin UNESCO siyahısına daxil edilməsi üçün təşəbbüslər irəli sürmək;
• yaradıcı sənayelərin rəqabət qabiliyyətini artırmaq;
• beynəlxalq mədəni diplomatiya vasitəsilə milli brend dəyərini möhkəmləndirmək.

Təşkilati struktur

Mərkəzi aparat Nazir, üç nazir müavini, Katiblik və 10-dan çox baş idarədən ibarətdir. Əsas idarələr:

1. İncəsənət və Yaradıcılıq İdarəsi – teatr, musiqi, kino, rəssamlıq layihələrini kurasiya edir.
2. Tarixi-Memarlıq İrsinin Qorunması İdarəsi – 6 300-dən artıq abidənin monitorinqini aparır.
3. Kitabxana və İnformasiya Resursları Mərkəzi – 4 000-ə yaxın kitabxananın vahid kataloqunu idarə edir.
4. Beynəlxalq Əlaqələr və Mədəni Diplomatiya Şöbəsi – UNESCO, TURKSOY, ISESCO layihələrini koordinatorluq edir.
5. İşçi Kadrlar və Vakansiyalar Şöbəsi – yaradıcı personalın inkişafı, təlim proqramları və mədəniyyət nazirliyi vakansiya elanlarına cavabdehdir.

Nazirliyin tabeliyində 28 dövlət teatrı, 189 muzey, 234 uşaq musiqi məktəbi, 60 mədəni-istirahət parkı, 21 dövlət qoruğu, 7 kino-studiyası və onlarla regional mədəniyyət müəssisəsi fəaliyyət göstərir.

Cari rəhbərlik

Hazırda quruma Adil Qabil oğlu Kərimli rəhbərlik edir. O, 2023-cü ildən postu tutur və xüsusən regionlarda mədəni dirçəliş, qeyri-maddi irsin rəqəmsallaşdırılması kimi prioritetləri önə çəkir.

Mədəni irsin qorunması strategiyaları

• Tarixi abidələrin pasportlaşdırılması – hər bir abidə üçün rəqəmsal dosye yaradılır.
• Qoruq və muzey kompleksi modernizasiyası – Şuşa, Şəki, Qəbələ kimi turistik zonalarda yeni ekspozisiya protokolları tətbiq edilir.
• Restavrasiya laboratoriyaları – xalça, miniatür, qalereya əsərlərinin konservasiyası üçün beynəlxalq standartlı mərkəzlər.
• Açıq-hava muzeyləri – Qobustan, Ordubad kimi ərazilərdə interaktiv marşrutlar formalaşdırılır.

Yaradıcılıq və incəsənətin inkişafı

Nazirlik dövlət sifarişi ilə teatr, kino və musiqi layihələrinə illik qrant ayırır. “Azərbaycanfilm”, “YARAT!”, “Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı” kimi qurumlar müvafiq idarələrlə birgə maliyyələşdirilir. Rəqəmsal musiqi platformaları, onlayn sərgilər və virtual kinozal konsepsiyaları pandemiya sonrası dövrdə genişlənib.

Regionlarda mədəniyyət siyasəti

Regional Mədəniyyət İdarələri şəhər və rayon mədəniyyət mərkəzlərini, uşaq yaradıcılıq evlərini və klubları əlaqələndirir. Mobil “mədəniyyət karvanları” vasitəsilə ucqar kəndlərdə sərgi, konsert, kitab günləri təşkil olunur.

Beynəlxalq əməkdaşlıq

Nazirlik “Bakı Prosesi” çərçivəsində mütəmadi forumlar keçirir; 2025-ci ilin mayında Qırğızıstanla imzalanan yol xəritəsi, mədəni mübadilə-foto-sərgi və konsertləri əhatə edir. Laçın şəhərinin 2025-ci ildə MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı elan olunması da beynəlxalq vitrində Azərbaycan mədəniyyətinin tanıdılması baxımından yüksək qiymətləndirilir.

Rəqəmsallaşma və innovasiya

• e-Culture portalı: mərkəzləşdirilmiş onlayn arxiv, virtual muzey turları, rəqəmsal kitabxana.
• Mədəniyyət kartı: teatr-konsert biletlərində endirim proqramı.
• AR-VR layihələri: Qala Arxeoloji-Etnoqrafik Kompleksində artırılmış reallıq təqdimatları.

İnfrastruktur və dövlət proqramları

• “Mədəni irs – 2030” Dövlət Proqramı: abidə konservasiyasına 300 mln AZN-dən artıq vəsait ayrılıb.
• “Yaradıcı Sənaye Parkları”: Bakıda “DAŞYAR” Media Hub, Gəncədə “Qızıl Bulaq” Əl İşləri Kompleksi.
• “Kənd Mədəniyyəti – Yeni Nəfəs”: kənd klublarının əsaslı təmiri, kitabxana fondlarının yenilənməsi.

Sosial-mədəni layihələr

• Xarici diasporada “Mədəniyyət Elçiləri” proqramı;
• İnklüziv Teatr təşəbbüsü – fiziki məhdudiyyətli şəxslər üçün yaradıcılıq studiyaları;
• “Kino Karvan” – yay mövsümündə regionlarda açıq-hava kinoseansları.

Çağırışlar və perspektivlər

Maliyyə resurslarının bölgələr üzrə bərabər paylanması, müasir idarəetmə modelinə keçid, rəqəmsal hüquqların qorunması və gənc kadrların sektora cəlbi Nazirlik üçün gündəmdədir. Gələcəkdə “ağıllı muzey” konsepti, süni intellektlə arxiv sistemləşdirməsi və “yaşıl teatr” kimi ekoloji təşəbbüslər reallaşdırılması planlaşdırılır.

Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi milli kimlik və yaradıcılığın strateji dayağı olaraq, tarixi irsi qorumaqla yanaşı, müasir sənət formalarını, rəqəmsal innovasiyaları və beynəlxalq mədəni dialoqu gücləndirməyə çalışır. Geniş struktur, çevik layihələr və regional şəbəkə vasitəsilə qurum ölkənin hər nöqtəsində mədəniyyətin əlçatan və cəlbedici olmasını təmin edir. Qarşıdakı illərdə yaradıcı sənayelərin iqtisadi dəyəri artdıqca, nazirlik həm sərt hüquqi çərçivə, həm də açıq kreativ mühit balansını qorumağa yönələcək.

Ən çox verilən suallar