Məhəbbət Nağılı: Xalq Ədəbiyyatı, Janr

Məhəbbət insan varlığının ən zərif, ən dərin və ən qüdrətli hisslərindən biridir. Tarix boyu insanın yaşamaq səbəblərindən biri də sevmək və sevilmək ehtiyacıdır. Bu hissin formalaşdırdığı duyğular təkcə gündəlik həyatın deyil, həm də ədəbiyyatın, sənətin, folklorun və insan düşüncəsinin əsas qaynağına çevrilib. Məhəbbət nağılı anlayışı sırf bir romantik hadisənin təsviri olmaqdan çox-çox uzaqdır. O, insan təxəyyülünün, mənəviyyatının və idealına çatmaq arzusunun simvoludur. Min illərdir dildən-dilə ötürülən nağıllar arasında məhəbbət mövzulu əsərlər bəşəri dəyərlərin qorunmasında, nəsildən-nəslə ötürülməsində, sevginin müqəddəsliyinin təsdiqində xüsusi rol oynayır. Məhəbbət nağılı həm də bir xalqın ruhunu, etiqadını, əxlaq sistemini və arzu-düşüncələrini aydın göstərən ədəbi formadır.

Məhəbbət insan varlığının ən zərif, ən dərin və ən qüdrətli hisslərindən biridir. Tarix boyu insanın yaşamaq səbəblərindən biri də sevmək və sevilmək ehtiyacıdır. Bu hissin formalaşdırdığı duyğular təkcə gündəlik həyatın deyil, həm də ədəbiyyatın, sənətin, folklorun və insan düşüncəsinin əsas qaynağına çevrilib. Məhəbbət nağılı anlayışı sırf bir romantik hadisənin təsviri olmaqdan çox-çox uzaqdır. O, insan təxəyyülünün, mənəviyyatının və idealına çatmaq arzusunun simvoludur. Min illərdir dildən-dilə ötürülən nağıllar arasında məhəbbət mövzulu əsərlər bəşəri dəyərlərin qorunmasında, nəsildən-nəslə ötürülməsində, sevginin müqəddəsliyinin təsdiqində xüsusi rol oynayır. Məhəbbət nağılı həm də bir xalqın ruhunu, etiqadını, əxlaq sistemini və arzu-düşüncələrini aydın göstərən ədəbi formadır.

Məhəbbət insan varlığının ən zərif, ən dərin və ən qüdrətli hisslərindən biridir. Tarix boyu insanın yaşamaq səbəblərindən biri də sevmək və sevilmək ehtiyacıdır. Bu hissin formalaşdırdığı duyğular təkcə gündəlik həyatın deyil, həm də ədəbiyyatın, sənətin, folklorun və insan düşüncəsinin əsas qaynağına çevrilib. Məhəbbət nağılı anlayışı sırf bir romantik hadisənin təsviri olmaqdan çox-çox uzaqdır. O, insan təxəyyülünün, mənəviyyatının və idealına çatmaq arzusunun simvoludur. Min illərdir dildən-dilə ötürülən nağıllar arasında məhəbbət mövzulu əsərlər bəşəri dəyərlərin qorunmasında, nəsildən-nəslə ötürülməsində, sevginin müqəddəsliyinin təsdiqində xüsusi rol oynayır. Məhəbbət nağılı həm də bir xalqın ruhunu, etiqadını, əxlaq sistemini və arzu-düşüncələrini aydın göstərən ədəbi formadır.

Sevginin simvolik və gerçək qatlarının iç-içə keçdiyi bu nağıl dünyasında qəhrəmanlar əslində hər bir insanın içində gizlənmiş ideal “mən”i təmsil edir. Onlar bəzən dağ keçirlər, bəzən dənizlər aşırlar, bəzən də qadağalara sinə gərirlər. Amma onların əsas gücü silahdan, qüvvədən deyil, ürəklərində daşıdıqları məhəbbətdən gəlir. Bütün bunların fonunda məhəbbət nağılları həm estetik, həm mənəvi, həm də psixoloji aspektdən dəyərləndirilməli olan mürəkkəb bir ədəbi-folklor janrıdır.

Məhəbbət nağılı nədir və janr olaraq necə formalaşıb

Məhəbbət nağılı dedikdə, əsas süjeti sevgi üzərində qurulan və adətən iki aşiqin qarşılaşdığı çətinliklərə qarşı mübarizəsini, nəticədə isə onların birləşməsini və ya ayrılığını əks etdirən folklor əsəri başa düşülür. Bu janrın kökləri qədim zamanlara, şifahi xalq ədəbiyyatının ilkin mərhələlərinə gedib çıxır. Ənənəvi məhəbbət nağılları bir tərəfdən xalqın ideal mənəvi dəyərlərini, digər tərəfdən isə fərdi arzuları ifadə edir. Bu tip nağıllar insan həyatında sevginin yerini və dəyərini vurğulayır, onu bəzən ilahi, bəzən isə fədakar bir duyğu kimi təqdim edir.

Ənənəvi nağıl formaları ilə müqayisədə məhəbbət nağılları daha real həyat hadisələri ilə zəngindir. Burada qəhrəmanlar əfsanəvi varlıqlarla deyil, əxlaqi və ictimai maneələrlə qarşılaşırlar. Onlar fərqli təbəqələrdən ola bilər, ailə qadağası, təriqət fərqliliyi və ya var-dövlət bərabərsizliyi onları ayıra bilər. Amma məhəbbət bu maneələri aşmaq üçün onların içində güc yaradır.

Azərbaycan xalq ədəbiyyatında məhəbbət nağıllarının yeri

Azərbaycan folklorunda məhəbbət nağılları olduqca zəngin və rəngarəngdir. “Əsli və Kərəm”, “Leyli və Məcnun”, “Tahir və Zöhrə” kimi dastanlar bu janrın klassik nümunələridir. Hər biri xalqın sevgi anlayışını, qadına və kişiyə olan baxışını, ailə münasibətlərini və sosial strukturu əks etdirir. Bu əsərlərdə sevgi təkcə fərdi bir ehtiyac deyil, həm də bir mənəvi borcdur. Qəhrəmanlar sevməklə cəmiyyətə, ailəyə və Tanrıya qarşı da öz məsuliyyətlərini yerinə yetirmiş olurlar.

Azərbaycan məhəbbət nağıllarında sevgi həmişə saf, səmimi və fədakar şəkildə təsvir olunur. Hərçənd çox vaxt bu hekayələr faciə ilə bitir, lakin onların təsiri əbədidir. Çünki bu əsərlərdə insan ruhunun dərinliklərində gizlənən arzu və ağrılar, sevinclər və göz yaşları öz əksini tapır.

Məhəbbət nağıllarının struktur xüsusiyyətləri

Məhəbbət nağıllarında süjet çox vaxt iki əsas xətt üzrə inkişaf edir: aşiqin sevdiyinə qovuşmaq uğrunda mübarizəsi və bu mübarizənin qarşısında dayanan sosial, ailəvi, mənəvi və bəzən də təbii maneələr. Nağılların başlanğıcı əksər hallarda qəhrəmanın doğumu, böyüməsi və sevdiyi ilə ilk qarşılaşması ilə başlayır. Ardınca ayrılıq, maneələr, səfərlər, sədaqət sınaqları və nəticə gəlir.

Bu tip nağılların ənənəvi elementləri içərisində yuxular, falçılar, cadu və möcüzəvi hadisələr geniş yer tutur. Eyni zamanda qəhrəmanların xarakteri, iradəsi, sadiqliyi və sevgidə israrlılığı onların uğurunu və ya faciəsini müəyyənləşdirir.

Məhəbbət nağıllarının psixoloji və mənəvi dərinliyi

Bu nağıllar təkcə hadisə zənginliyi ilə deyil, həm də insan psixologiyasına təsir edən güclü emosionallıqla seçilir. Sevgi bir tərəfdən insanı dirildir, digər tərəfdən onu məhv edə bilir. Bu janrın qəhrəmanları yaşadıqları emosiyaları olduqca dərin hisslərlə ifadə edirlər. Onların iç dünyası, daxili çarpışmaları və əqidə məsələsində dönməzliyi insanın nə qədər yüksək mənəvi gücə sahib ola biləcəyini göstərir.

Bu xüsusiyyətlər sayəsində məhəbbət nağılları təkcə ədəbiyyatın deyil, eyni zamanda psixologiyanın da maraq dairəsinə düşür. Bu əsərlər insanın daxili dünyasını anlamaqda, emosional zənginliyini artırmaqda mühüm rol oynayır.

Dünya folklorunda məhəbbət nağıllarının yeri

Yalnız Azərbaycan deyil, dünyanın bir çox mədəniyyətində məhəbbət nağılları geniş yayılmışdır. Hindistanda “Layla və Məcnun” tipli hekayələr, Fransada “Tristan və İzolda”, Almaniyada “Parsifal” kimi romantik nağıllar sevginin mədəni kodlardakı yerini göstərir. Bu əsərlər fərqli dillərdə olsa da, oxşar duyğuları yaşadır: sevgi, sadiqlik, qurban, sədaqət və insanın sevgidə nə qədər ucaldığını vurğulamaq.

Bütün dünyada məhəbbət nağılları ümumbəşəri dəyərlərin daşıyıcısı kimi çıxış edir. Onlar mədəni sərhədləri aşır, zamanla dəyişmir və insanların qəlbində eyni hissləri oyadır.

Məhəbbət nağıllarında qadın və kişi obrazları

Məhəbbət nağıllarında qadın obrazı çox zaman incə, vəfalı, əxlaqlı və səbirli şəkildə təsvir olunur. Qadın qəhrəmanlar çox vaxt sınaq qarşısında qalır, lakin sevgilərindən dönmürlər. Kişi qəhrəmanlar isə cəsarətli, fədakar və əzmkar şəkildə təqdim edilir. Onlar bəzən bir qəsr, bəzən bir ölkə aşırlar, lakin əsas motivasiyaları sevdiklərinə qovuşmaq olur. Qadın və kişi obrazları bir-birini tamamlayan, bir-birini anlayan və dəstəkləyən şəkildə formalaşdırılır.

Bu bərabərlik və qarşılıqlı sevgi anlayışı xalqın əxlaqi dəyərlərinə əsaslanır və bu da məhəbbət nağıllarını sadəcə sevgi hekayəsi deyil, həm də tərbiyəvi bir vasitəyə çevirir.

Uşaqlara təsiri və tərbiyəvi əhəmiyyəti

Məhəbbət nağılları yalnız böyüklər üçün deyil, uşaqlar üçün də mühüm tərbiyəvi rola malikdir. Onlar uşaqlara qarşılıqlı anlayışı, sədaqəti, səmimiliyi və fədakarlığı öyrədir. Bu əsərlər vasitəsilə gələcək nəsillər sevgi, ailə, etibar, əxlaq kimi dəyərləri erkən yaşlarda mənimsəyir.

Həmçinin bu nağıllarda yer alan çətinlikləri aşmaq, doğru yolda qalmaq və məqsədə çatmaq motivləri uşaqlarda dözümlülük, məsuliyyət və əzm kimi keyfiyyətlərin formalaşmasına səbəb olur.

Məhəbbət nağıllarının müasir ədəbiyyata təsiri

Məhəbbət nağıllarının təsiri təkcə folklor sahəsində qalmır. Onlar klassik və müasir ədəbiyyata da ilham verir. Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin”, Füzulinin “Leyli və Məcnun”, Əlişir Nəvainin “Fərhad və Şirin” kimi poetik əsərləri məhz bu nağıl ənənəsinin davamı kimi meydana çıxıb. Müasir yazıçılar da bu tematikaya yeni yanaşmalarla, zamana uyğun ifadələrlə toxunur.

Televiziya serialları, kinofilmlər, romanlar, hətta sosial mediada paylaşım formatında yayılan minlərlə məhəbbət hekayəsi də bu ənənənin yaşadığını və daim yeniləndiyini sübut edir.

Məhəbbət nağılları xalqın ruh aynası, mənəviyyat güzgüsü və emosional yaddaşıdır. Onlar zaman və məkan tanımadan dildən-dilə keçib insanlara sevginin nə qədər uca, əbədi və saf bir hiss olduğunu göstərir. Bu nağıllar yalnız romantik bir hekayə kimi oxunmamalı, həm də hər bir insanın öz daxili aləminə yolçuluğu, sevgiyə olan inamının təcəssümü kimi dəyərləndirilməlidir. Məhəbbət nağılı hər birimizin həyatında mövcud olan, bəzən yaşanmış, bəzən yaşanmaqda olan, bəzən də yaşanması arzulanan bir hissin ən gözəl ədəbi təcəssümüdür. Onun gücü ondadır ki, zaman dəyişsə də, insan dəyişsə də, sevgi dəyişmir.

Ən Çox Verilən Suallar