Məhərrəmlik – bu söz sadəcə bir ayın adı, dini bir gün və ya tarixi hadisə deyil, eyni zamanda müsəlman aləmində, xüsusilə də Azərbaycan xalqının mənəvi dünyasında dərin izlər buraxan, həm fərdi, həm də cəmiyyət səviyyəsində böyük əhəmiyyət kəsb edən bir hadisədir. Min illərdir ki, hər il milyonlarla insanın qəlbində iz salan, insanların həyat tərzinə, davranışına və dünya görüşünə təsir göstərən Məhərrəmlik dövrü, İslam tarixi üçün dönüş nöqtəsi olmaqla yanaşı, milli-mənəvi dəyərlərimizin də formalaşmasında müstəsna rol oynayır.
Məhərrəmlik nədir?
Məhərrəmlik, İslam təqvimində ilin ilk ayı olan “Məhərrəm” ayı ilə bağlı xüsusi mərasimlər və mənəvi bir dövrdür. Ərəb dilində “məhərrəm” sözü “haram edilmiş”, “qadağan olunmuş” mənasını verir. Bu ay İslam tarixində mühüm əhəmiyyət kəsb edir, çünki Kərbəla faciəsi məhz bu ayda baş verib. Məhərrəmlik dövrü, xüsusilə şiə müsəlmanlar üçün, İmam Hüseynin və onun silahdaşlarının haqq yolunda şəhid olduğu faciənin xatirəsinə həsr olunmuş bir yas və matəm dövrüdür.
İslam təqvimi, yəni hicri-qəməri təqvim Ayın hərəkətinə əsaslanır və Məhərrəm ayı da bu təqvimə görə ilin ilk ayıdır. Hər il Məhərrəm ayı miladi təqvimlə müqayisədə təxminən 10-11 gün əvvəl başlayır. Bu ay müsəlmanlar üçün sülh, mərhəmət, ədalət, səbr və mənəviyyat simvolu hesab olunur. Xüsusilə Məhərrəm ayının 10-cu günü – Aşura günü – İmam Hüseynin Kərbəla səhrasında şəhid olması ilə əlaqədar xüsusi bir yerdə durur.
Məhərrəm ayının tarixi
Məhərrəm ayının tarixi İslamdan çox-çox əvvəllərə, hətta cahiliyyət dövrünə qədər gedib çıxır. Ərəb cəmiyyətində bu ay haram aylar sırasına daxil idi və bu aylarda qan tökülməsi, döyüşlər, müharibələr qadağan olunurdu. Bu, cəmiyyətin təhlükəsizliyi və sosial asayişin qorunması üçün vacib idi.
İslamdan sonra isə Məhərrəm ayı yeni mənəvi məzmun aldı. Xüsusilə Hicri 61-ci ildə (miladi 680-ci il) baş verən Kərbəla faciəsi bu ayı müsəlmanlar üçün dərin bir yas və matəm dövrünə çevirdi. Bu hadisədə İmam Hüseyn və onun 72 silahdaşı zalım Yezid ordusuna qarşı vuruşaraq şəhid oldular. Bu hadisə müsəlmanların, xüsusən də şiələrin qəlbində sarsılmaz yer tutdu.
Məhərrəm ayının dini əhəmiyyəti və mənəvi mesajı
Məhərrəm ayının dini mahiyyəti iki əsas istiqamətdə özünü göstərir:
- Haram aylardan biri olması
- Kərbəla hadisəsi və onun təsiri
Haram aylardan biri kimi Məhərrəm
İslam dinində dörd haram ay var: Zilqədə, Zilhiccə, Məhərrəm və Rəcəb. Bu aylarda döyüşmək, qan tökmək haram sayılır. Həmin dövrlərdə insanlar arasında barış, sülh, qarşılıqlı hörmət və mərhəmət bərqərar olurdu.
Kərbəla faciəsinin simvolikası
Məhərrəmlik əsasən Kərbəla faciəsi ilə bağlı matəm, yas və dərd ayıdır. İmam Hüseynin həyatını qurban verməsi zülmə, ədalətsizliyə, haqsızlığa qarşı çıxmağın, haqq uğrunda can verməyin rəmzidir. Bu ayda keçirilən mərasimlər, moizələr, mersiyələr, zəncirvurma, məddahlıq kimi adətlər Kərbəla hadisəsinin mənəvi təsirini nəsildən-nəslə ötürür.
Məhərrəmlik nə vaxt başlayır və nə vaxt bitir?
Məhərrəm ayı hicri-qəməri təqvimlə ilin ilk ayıdır. Məhərrəmlik dövrü həmin ayın 1-dən başlayır və 30-cu gününə qədər davam edir. Ən əsas gün isə Məhərrəmin 10-cu günü – Aşura günüdür. Aşura günü ən böyük matəm günüdür. Hər il Məhərrəm ayı miladi təqvimdə fərqli vaxta təsadüf edir, çünki hicri-qəməri təqvim Ayın fazalarına əsaslandığı üçün miladi ilə müqayisədə qısadır. Məsələn, 2025-ci ildə Məhərrəm ayı miladi təqvimə görə iyunun ikinci yarısında başlayacaq.
Məhərrəmlik bitdikdən sonra, 20 gün sonra Səfər ayı başlayır. Səfər ayı da İslam təqvimində ikinci aydır və bəzi dini ənənələr davam edir, lakin əsas yas mərasimləri Məhərrəmlik dövründə cəmlənir.
Məhərrəmlikdə ənənə və mərasimlər
Azərbaycan xalqı tarixən Məhərrəmlik ayını xüsusi ehtiram və mənəviyyatla qarşılayıb. Bu ayda dini mərasimlər, məhəllə toplantıları, moizələr, dini məclislər, xeyriyyə tədbirləri, kasıblara ehsan vermək və s. ənənələr güclənir.
Mərasimlərin əsas növləri
- Yas məclisləri və moizələr: Məhərrəmlik dövründə məscidlərdə və evlərdə təşkil olunan məclislərdə İmam Hüseyn və Kərbəla şəhidlərinin həyatı, şəhidlik və mənəvi dəyərlər haqda danışılır.
- Zəncirvurma və sinə vurma: Bəzi bölgələrdə dini adət olaraq, Kərbəla şəhidlərinin əzabını paylaşmaq üçün sinə vurma və zəncirvurma mərasimləri keçirilir. Lakin son illər bu ənənələr bəzi yerlərdə sadələşib və daha çox mənəvi yas və dualar şəklində keçirilir.
- Mersiyə və növhə: Matəm günlərində dini şairlərin yazdığı növhələr və mersiyələr səsləndirilir.
- Ehsan vermə: Məhərrəm ayında, xüsusilə Aşura günündə imkansızlara və ehtiyacı olanlara xeyriyyə məqsədilə yeməklər paylanır, ehsan süfrələri açılır. Bu, həm dini, həm də humanist bir ənənədir.
Qadağalar və tövsiyələr
Məhərrəmlik dövründə əyləncəli tədbirlər, toylar, mahnı və rəqs gecələri, şənliklər, hətta bəzi yerlərdə televiziya proqramları da məhdudlaşdırılır. Hər kəs bu ayda sakitlik, təmkin, mənəvi düşüncə və dua ilə məşğul olmağa üstünlük verir.
Məhərrəmlikdə sosial və mənəvi dəyərlər
Məhərrəmlik təkcə dini ay deyil, həm də cəmiyyətə sosial, əxlaqi və humanist mesajlar verir. Bu dövrdə insanlar bir-birinə qarşı daha həssas olur, kasıb və ehtiyacı olanlara yardım edir, qohumluq və qonşuluq münasibətləri möhkəmlənir.
Birlik və həmrəylik
Məhərrəmlik mərasimləri insanları bir araya gətirir. Yas məclislərində hər kəs birlikdə dua edir, dərdləri bölüşür, ümumi bir acını paylaşır. Bu, cəmiyyətin birliyini, tolerantlığını və vəhdətini artırır.
Ədalət və haqq-ədalət anlayışı
İmam Hüseynin haqq uğrunda mübarizəsi, ədalət naminə canından keçməsi hər zaman insanlara ədalətli olmağı, zülmə boyun əyməməyi, haqsızlıq qarşısında susmamağı öyrədir. Məhərrəmlik cəmiyyətə ədalət, səbr, dözüm və mərhəmət hisslərini aşılayır.
Kərbəla faciəsi və Aşura günü
Məhərrəm ayının ən böyük hadisəsi və əsas mesajı Kərbəla faciəsi və Aşura günüdür. 10 Məhərrəm – Aşura günü müsəlman aləminin ən kədərli günlərindən sayılır. Tarixi mənbələrə görə, Hicri 61-ci ildə (miladi 680-ci il) İraqın Kərbəla şəhərində Yezidin ordusu ilə İmam Hüseynin azsaylı tərəfdarları arasında amansız döyüş baş verir.
İmam Hüseyn və ailəsi, yaxın silahdaşları ağır işgəncələrə məruz qalır, günahsız insanlar şəhid olur. Bu hadisə müsəlman aləmi üçün haqqın zülm üzərində qələbə çala bilmədiyi bir faciə, eyni zamanda ədalət və insanlıq nümunəsi kimi yadda qalır.
Aşura günü Azərbaycanda geniş şəkildə qeyd olunur, matəm mərasimləri keçirilir, dualar oxunur, insanlara ehsan paylanır, məscidlərdə və məhəllələrdə məclislər təşkil olunur.
Azərbaycanda Məhərrəmlik ənənələri və cəmiyyətə təsiri
Azərbaycanda Məhərrəmlik ayı tarixən xüsusi ehtiram və diqqətlə keçirilib. Hər bölgədə fərqli ənənələr mövcud olsa da, əsas mahiyyət dəyişmir – mərhumlara yas tutulur, İmam Hüseyn və Kərbəla şəhidləri yad edilir, birlik və paylaşma hissləri artır.
Böyük şəhərlərdə, eləcə də kənd və qəsəbələrdə məscidlərdə xüsusi məclislər təşkil edilir, din xadimləri Kərbəla hadisəsinin mahiyyəti və Məhərrəmlik ayının mənəvi dəyəri barədə moizələr oxuyur. Eyni zamanda, ehsan süfrələri açılır, imkansızlara yardım edilir, ailələr öz aralarında mehribanlıq və həmrəylik nümayiş etdirir.
Məhərrəmlikdə uşaq və gənclərin tərbiyəsi
Məhərrəmlik dövrü təkcə böyüklər üçün deyil, uşaqlar və gənclər üçün də mühüm tərbiyə məktəbidir. Bu ayda onlara ədalət, mərhəmət, dürüstlük, səbir, böyük-kiçik hörməti, dini və milli dəyərlər öyrədilir.
Məhərrəmlik və müasir dövr
Hazırda Azərbaycanda Məhərrəmlik ənənələri həm qədim adət-ənənələr, həm də müasir dövrün tələbləri ilə yanaşı davam edir. Artıq bəzi ənənələr sadələşib, daha çox mənəvi və sosial yönə fokuslanıb. İnsanlar matəm mərasimlərində bir-birinə dəstək olur, xeyriyyə tədbirləri keçirilir, gənclər maarifləndirilir.
Televiziya və sosial şəbəkələrdə Məhərrəmliklə bağlı verlişlər, filmlər, verilişlər hazırlanır, cəmiyyət arasında birlik və həmrəylik çağırışları edilir. Bu, həm milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasına, həm də gələcək nəsillərə ötürülməsinə xidmət edir.
Məhərrəmlik Azərbaycan xalqının dini, milli və mənəvi həyatında əhəmiyyətli rol oynayan, insanları birlik, ədalət, mərhəmət, səbir və haqq uğrunda birləşdirən bir dövrdür. Bu ay təkcə matəm və yas deyil, eyni zamanda ruhun saflaşdığı, cəmiyyətin birliyinin, insanlığın və dəyərlərin yenidən xatırlanıb dərk olunduğu bir zamandır. Məhərrəmlik hər il bizə bir daha xatırladır ki, ədalət, haqq, mərhəmət, insaniyyət hər zaman yaşamalıdır və bu dəyərləri nəsildən-nəslə ötürmək hər birimizin vəzifəsidir.
Məhərrəmlik dövründə həm fərdi, həm də ictimai səviyyədə yaşanan bu mənəvi yüksəliş, Azərbaycanın dini və milli dəyərlərini qorumaqda, möhkəmləndirməkdə mühüm rol oynayır. Hər kəsin bir-birinə qarşı daha mərhəmətli, səbirli, anlayışlı və xeyirxah olduğu bu dövr, xalqımızın mənəvi bütövlüyünün, tolerantlığının və humanizminin göstəricisidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Məhərrəm ayı hicri-qəməri təqvimlə ilin ilk ayıdır və hər il miladi təqvimdə fərqli tarixlərə təsadüf edir. 30 gün davam edir. Ən önəmli günü isə 10 Məhərrəm – Aşura günüdür.
Əyləncə, toy, mahnı və rəqs, şənlik kimi tədbirlər keçirilməz. İnsanlara səbirli, mərhəmətli, xeyirxah, alicənab olmaq, dua etmək, ehsan vermək tövsiyə olunur.
Bu, İmam Hüseyn və Kərbəla şəhidləri şəhadətinin xatirəsinə edilən matəmdir. Kərbəla faciəsi müsəlmanların haqq uğrunda verdiyi mübarizənin simvoludur.
Bəli, Məhərrəm ayının, xüsusilə də Aşura gününün orucu böyük savab sayılır. Lakin bu oruc fərz deyil, sünnədir.
Bu, həm dini, həm də sosial mənada cəmiyyətin birliyini, paylaşmanı və kasıblara kömək etməyi təşviq edən bir ənənədir.
Azərbaycanda Məhərrəmlik, əsasən birlik, xeyriyyəçilik, mənəvi tərbiyə, matəm mərasimləri və humanist ənənələrlə fərqlənir.
Kərbəla faciəsi ədalət, haqq, mərhəmət, səbir və dürüstlük kimi dəyərlərin cəmiyyətimizdə yaşadılmasına və gələcək nəsillərə ötürülməsinə səbəb olur.
Maarifləndirici moizələr, sosial layihələr, birlik və mərhəmətə çağırış tədbirləri keçirilir.
Aşura, Məhərrəm ayının 10-cu günüdür və İmam Hüseynin Kərbəla səhrasında şəhid olduğu gündür. Bu gün matəm və dua günüdür.
Ailə tərbiyəsi, məktəb və ictimai tədbirlər, dini məclislər və maarifləndirici tədbirlər vasitəsilə gələcək nəsillərə mənəvi və milli dəyərlər ötürülür.
