Nar : Faydaları , Yetişdirilməsi

Nar (Punica granatum) insanlıq tarixi qədər qədim olan, həm dadı, həm faydaları, həm də simvolik mənaları ilə fərqlənən bir meyvədir. Hər birimizin uşaqlıq xatirəsində, xüsusilə payız və qış mövsümlərində, ailə süfrələrində narın qırmızı dənələrinin ətri, dadı və bolluğu xüsusi yer tutur. Azərbaycanda nar yalnız bir meyvə deyil, həm də milli mədəniyyətimizin, folklorumuzun, adət-ənənələrimizin bir parçasıdır.

Narın Mənşəyi və Tarixi

Narın vətəni əsasən İran, Şimali Hindistan, Mərkəzi Asiya və Qafqaz əraziləri hesab olunur. Arxeoloji tədqiqatlar göstərir ki, nar təxminən 4 min ildən çoxdur ki, insan tərəfindən becərilir və dünyanın bir çox qədim sivilizasiyalarında – Babil, Misir, Fars, Yunan, Roma və s. – müqəddəs sayılıb. Misirdə fironların məzarlarında nar qabığına rast gəlinir, qədim yəhudi mənbələrində nar bolluğun və məhsuldarlığın rəmzi kimi qeyd olunur. Bibliyada və Quran ayələrində nar haqqında bir neçə dəfə danışılır. Antik yunanlar və romalılar üçün isə nar sevgi və həyat rəmzi sayılıb.

Reklam

Nar təkcə yemək kimi yox, həm də təbii boyaq, təbabət və dini ayinlərdə istifadə olunub. Qədim dövrlərdə narın qabığından və dənələrindən təbii boyalar hazırlanır, müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində tətbiq olunurdu.

Narın Botaniki Xüsusiyyətləri

Nar, Punicaceae fəsiləsinə aid olan və əsasən tropik və subtropik iqlim qurşaqlarında yetişən yarımkol tipli bir bitkidir. Çox vaxt 3-5 metr hündürlüyə qədər böyüyür. Yarpaqları parlaq, uzunsov və tünd yaşıl rəngdə olur. Çiçəkləri isə canlı narıncı-qırmızı rəngdə və olduqca gözəldir. Narın çiçəkləri həm dekorativ, həm də arıların sevdiyi nektar mənbəyidir.

Nar meyvəsi sferik formalı, qalın və sərt qabıqlı olur. Qabığın altında isə yüzlərlə parlaq qırmızı, bəzən açıq çəhrayı və ya ağ rəngə çalan dənələr yerləşir. Hər dənənin içində isə kiçik bir toxum olur. Nar dənələri şirəli, turşməzə və şirin olur – bu, sortdan və yetişmə səviyyəsindən asılıdır.

Reklam

Nar çoxillik bitkidir və bir dəfə əkildikdən sonra onilliklər boyu məhsul verə bilir. Kök sistemi dərin və güclüdür, ona görə də susuzluğa nisbətən davamlıdır, amma məhsuldarlıq üçün kifayət qədər su və günəş işığı tələb edir.

Narın Növləri və Sortları

Dünyada narın 500-dən artıq növü olduğu deyilir. Azərbaycanda isə ən məşhur və yayılmış sortlar bunlardır:

Qırmızı Gülöyşə narı: Ən populyar sortlardan biridir, dənələri iri, çox şirəli və şirindir.
Şirin nar: Adından göründüyü kimi, əsasən şirin dadı ilə seçilir, bazarlarda ən çox axtarılan növlərdən biridir.
Vələsli narı: Qabığı qalın, dənələri orta ölçülü, həm şirin, həm də turşməzə olur.
Bala Mürsəl narı: Kiçik ölçülü, çox şirin və aromatik dənələrə malikdir.
Ağ nar: Rəngi daha açıq, bəzən demək olar ki, ağ olur, dadı şirindir və allergik reaksiyalara az səbəb olur.

Sortdan asılı olaraq, narın ölçüsü, rəngi, qabığı, dənələrinin şirəsi və toxumu dəyişir. Narların bəziləri daha çox şirəlik, bəziləri isə təzə yeməyə və ya qurutmağa yararlıdır.

Narın Azərbaycanda Yetişdirilməsi

Azərbaycan nargilləri və narçılıq ənənəsi ilə bütün dünyada tanınır. Xüsusilə Quba, Göyçay, Şamaxı, Sabirabad, Ağdaş, Salyan, Gəncə və digər bölgələrdə nar bağları geniş yayılıb. Azərbaycanda nar yetişdirilmə şəraiti əlverişlidir – günəşli iqlim, münbit torpaqlar və suvarma imkanları bu işə kömək edir.

Göyçay rayonu isə “Nar diyarı” adlanır və hər il burada “Nar bayramı” keçirilir. Bu bayram artıq beynəlxalq səviyyədə tanınıb, minlərlə turist cəlb edir, yerli sakinlərin isə rifahına müsbət təsir göstərir. Azərbaycanda nar ağacları əsasən yaz və ya payız aylarında əkilir, ilk məhsul üçün adətən 3-4 il gözləmək lazımdır.

Nar ağaclarının qulluq tələbləri o qədər də ağır deyil. Əsas işlərə ağacların suvarılması, budanması, gübrələnməsi, ziyanvericilərə və xəstəliklərə qarşı mübarizə daxildir. Torpağın məhsuldar olması və iqlimə uyğunluq narçılığın uğuruna birbaşa təsir edir.

Narın Azərbaycandakı Yeri və Əhəmiyyəti

Nar Azərbaycanın ən qədim və milli meyvələrindən biridir. Ənənəvi mətbəxdə, folklorda, ədəbiyyatda və incəsənətdə narın yeri xüsusi vurğulanır. Qədim nağıllarımızda nar bolluq, firavanlıq, xoşbəxtlik, ailə və məhəbbət rəmzi kimi təqdim edilir.

Xüsusilə Göyçayda keçirilən Nar Festivalı Azərbaycanda narçılıq ənənəsini yaşadan əsas tədbirlərdən biridir. Burada fərqli sortlardan narlar nümayiş etdirilir, nardan hazırlanan məhsullar – nar şirəsi, nar şərabları, nar doşabı, nar mürəbbəsi, nar sirkəsi – satışa çıxarılır.

Nar, eyni zamanda, Azərbaycanın ixrac məhsulları siyahısında xüsusi yer tutur. Hər il on minlərlə ton nar və nar məhsulu xarici ölkələrə, əsasən Rusiya, Avropa ölkələri, BƏƏ və digər bazarlara ixrac olunur. Bu isə həm valyuta gəliri, həm də kənd təsərrüfatının inkişafı baxımından mühüm rol oynayır.

Narın Qida və Sağlamlıq Üçün Faydaları

Nar qədim dövrlərdən bəri həm təbii dərman, həm də sağlamlıq mənbəyi kimi tanınıb. Onun tərkibində zəngin vitaminlər, minerallar, antioksidantlar və bioloji aktiv maddələr var. Narın əsas faydalarını belə sıralamaq olar:

Vitamin və mineral tərkibi: Nar C, B1, B2, B6 vitaminləri, dəmir, kalium, kalsium, fosfor, maqnezium və digər minerallarla zəngindir.
Güclü antioksidant: Nar dənələrində və qabığında polifenollar, flavonoidlər və digər güclü antioksidantlar var. Bu maddələr orqanizmdə sərbəst radikalları neytrallaşdırır, xərçəngin və ürək-damar xəstəliklərinin riskini azaldır.
Qan təzyiqini tənzimləyir: Nar şirəsi qan damarlarını genişləndirir, qan dövranını yaxşılaşdırır və təzyiqi normallaşdırır.
İmmunitet sistemini gücləndirir: Nar immuniteti artırır, orqanizmi infeksiyalardan qoruyur, viruslara qarşı müqaviməti artırır.
Həzm sisteminə faydalıdır: Nar bağırsaq mikroflorasını tənzimləyir, qəbizliyi aradan qaldırır, iştahanı yaxşılaşdırır.
Dəri və saç üçün faydalıdır: Nar və onun qabığından hazırlanan maskalar, dəmləmələr dəriyə parlaqlıq verir, saçların uzanmasını və sağlamlığını dəstəkləyir.
Qocalma əleyhinə təsir: Güclü antioksidant təsir sayəsində hüceyrələrin yaşlanma prosesini ləngidir.
Anemiya əleyhinə: Qanda dəmir çatışmazlığı olanlara nar yemək tövsiyə olunur.

Narın İstifadə Sahələri və Mətbəxdə Rolu

Nar təkcə təzə halda yeyilmir, onun müxtəlif formada istifadəsi xalq arasında yayılıb. Nar aşağıdakı sahələrdə geniş istifadə olunur:

Nar şirəsi: Təzə sıxılmış nar şirəsi həm içki kimi, həm də yeməklərdə sous və marinad olaraq istifadə edilir. Həmçinin nar şirəsi qan artırıcı xüsusiyyəti ilə tanınır.
Nar doşabı: Nardan alınan, özünəməxsus turşməzə, qatı mayedir. Nar doşabı xüsusilə Azərbaycan mətbəxində – plov, dolma, salatlar, müxtəlif ət və balıq yeməklərində istifadə olunur.
Nar mürəbbəsi və cemləri: Nar dənələrindən və qabığından mürəbbə, cem hazırlanır.
Nar şərabı və likörü: Qədim ənənələrdə, xüsusilə Qafqazda nardan spirtli içkilər də hazırlanır.
Nar sirkəsi: Salat və souslarda istifadə olunur.
Dekorativ və kosmetik vasitələr: Nar qabığı və toxumundan kosmetik məhsullar, təbii boyalar, skrab və maskalar hazırlanır.

Nar Simvolizmi və Folklorda Yeri

Nar təkcə meyvə yox, həm də bir çox mədəniyyətlərdə simvolik məna daşıyır. Azərbaycanda nar bolluq, bərəkət, məhsuldarlıq, ailə səadəti, sədaqət və doğum rəmzidir. Toylarda, nişanlarda, müxtəlif xalq mərasimlərində nar dənələri süfrəyə qoyulur, yeni ailəyə xoşbəxtlik arzulanır.

Azərbaycan ədəbiyyatında, poeziyasında, nağıllarında nar tez-tez obraz kimi işlədilir. Xalq nağıllarında nar qırılıb içindən gözəl qız çıxar, ya da nar dənələri qızıl kimi dəyərləndirilir. Bəzi bölgələrdə yeni doğulan uşağa sağlamlıq, uğur və uzun ömür arzulamaq üçün nar dənələri paylanır.

Narın Dünyada və Azərbaycanda İqtisadi Əhəmiyyəti

Narın sənaye və iqtisadi əhəmiyyəti hər il daha da artır. Xüsusilə son illərdə narın tərkibindəki faydalı maddələrə olan tələbat – təbii antioksidantlar, vitaminlər, bioaktiv komponentlər – dünya bazarlarında nar məhsullarının qiymətini və tələbatını artırıb.

Azərbaycanda narçılıq kənd təsərrüfatının ən gəlirli sahələrindən birinə çevrilib. Son statistik məlumatlara əsasən, ölkəmizdə hər il minlərlə hektar ərazidə nar əkilir və məhsul yığılır. İxrac həcmi ilbəil artır və Azərbaycan narı keyfiyyəti ilə dünyanın müxtəlif ölkələrində tanınır. Hökumət tərəfindən də narçılığın inkişafına böyük diqqət yetirilir – yeni nar bağlarının salınması, emal müəssisələrinin açılması, fermerlərə subsidiya və dəstək proqramlarının təşkili bu sahədə əsas addımlardır.

Maraqlı Faktlar və Nar Haqqında Az Bilinənlər

Nar dənələrinin sayı: Bir narın içində adətən 400-dən 1000-ə qədər dənə olur. Hər narın dənə sayı fərqli olur, bu heç vaxt dəqiq eyni olmur.
Nar simvolikası: Bəzi xalqlarda nar cənnət meyvəsi sayılır və müqəddəs məkanlarda təsvir olunur.
Narın boyaq kimi istifadəsi: Qədim zamanlarda nar qabığından sarı, yaşıl və tünd qəhvəyi rəngli boyalar hazırlanırdı. Bu boyalar parçaların, xalçaların, ipəklərin rənglənməsində istifadə olunub.
Narın uzunömürlülüyü: Nar ağacı 100 ildən çox yaşaya bilir və məhsul verə bilər.
Nar festivalları: Azərbaycanın Göyçay rayonu hər il payızda böyük nar festivalı təşkil edir və bu tədbir ölkə üçün əhəmiyyətli turizm hadisəsidir.

Narın Tibb və Ənənəvi Təbabətdə İstifadəsi

Nar və onun bütün hissələri – qabığı, dənələri, çiçəkləri, hətta budaqları – xalq təbabətində geniş istifadə olunub və olunur. Nar şirəsi zəiflik, qanazlığı, iştahsızlıq, həzm problemləri, infeksiyalar, dəri xəstəlikləri zamanı istifadə edilir. Nar qabığı dəmləmələri isə xüsusilə soyuqdəymə, boğaz ağrısı, ishal və bağırsaq parazitlərinə qarşı xalq arasında tövsiyə olunur.

Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, nar dənələrinin tərkibində olan punikalagin və digər maddələr xərçəng hüceyrələrinin inkişafını ləngidə bilər. Nar ekstraktları immun sistemi gücləndirir, hüceyrə yenilənməsini sürətləndirir. Təbii ki, hər bir şəxs həkimlə məsləhətləşmədən istifadə etməməlidir, amma narın profilaktik dəyəri şübhəsizdir.

Narın Tərkibi və Qida Dəyəri

Narın 100 qramında orta hesabla:

Su: 78-80%
Karbohidratlar: 16-18 qram
Zülal: 1-1,5 qram
Yağ: 0,5 qramdan az
Lif: 4 qram
Vitamin C: 10-15 mq
Kalium, dəmir, maqnezium, fosfor, B vitaminləri, polifenollar və digər faydalı maddələr var.

Kalori baxımından nar az kalorilidir və pəhriz saxlayanlar üçün də uyğundur.

Azərbaycanda Nar Məhsulları və Sənaye

Azərbaycanda nar məhsulları emalı da sürətlə inkişaf edir. Göyçay, Quba, Gəncə kimi bölgələrdə nar emalı zavodları fəaliyyət göstərir. Bu zavodlarda nar şirəsi, nar doşabı, nar şərabı, nar sirkəsi və digər məhsullar istehsal edilir və daxili bazardan əlavə, xaricə də ixrac olunur.

Bundan əlavə, nar qabığı və toxumları da atılmır – onlardan heyvan yemi, gübrə, kosmetik vasitələr, boyaq və dərman kimi istifadə olunur.

Narın Ev Şəraitində Yetişdirilməsi

Nar ağacı və ya kolları dekorativ baxımdan da gözəldir. Həyətyanı sahəsi olanlar, bağbanlar, hətta böyük saksılarda nar yetişdirən şəhər sakinləri belə var. Nar ağacı soyuğa nisbətən dözümlü olsa da, şaxtalı iqlimlərdə onu qışda qorumaq lazımdır. Torpaq yaxşı havalanmalı, sulama normal olmalıdır. Yazda və yayda gübrələmə və yüngül budama məsləhətdir.

Nar ağacı bəzən şəhər mənzillərində də xüsusi qulluqla saksıda böyüdülə bilər. Yüngül, dayaz budama və vaxtlı-vaxtında sulama, bol işıqlandırma bu bitkinin inkişafı üçün əsasdır.

Nar və Azərbaycan Mətbəxi

Azərbaycan mətbəxi narın istifadəsi ilə seçilir. Dolma, plov, balıq yeməkləri, salatlar, hətta bəzi şirniyyatlar narsız təsəvvür olunmur. Xüsusilə Gəncə və Şəki bölgəsində nar dənələri ilə bəzədilən süfrələr ənənəvi sayılır. Nar doşabı ilə bişirilən yeməklər turşməzə dadı ilə fərqlənir və iştaha gətirir.

Nar təkcə dadı ilə deyil, həm də simvolik, iqtisadi və sağlamlıq baxımından xalqımız üçün əvəzsizdir. Azərbaycanda narçılığın inkişafı həm kənd təsərrüfatının gəlirliyini artırır, həm də turizmi canlandırır. Bu qədim və möhtəşəm meyvə Azərbaycan mədəniyyətində, ədəbiyyatında, mətbəxində və gündəlik həyatında öz dərin izini qoyub. Həmçinin narın sağlamlığa olan faydaları sayəsində bu meyvə insan orqanizmi üçün əvəzsiz təbii sərvətdir.