Noodle, müxtəlif mədəniyyətlərdə böyük rəğbətlə istehlak edilən, hazırlanması asan, doyurucu və universal qida növüdür. Dünyanın hər yerində müxtəlif formada, fərqli dadlarda və xüsusi hazırlanma texnikaları ilə tanınan noodle, özünəməxsus bir qida məhsuludur. Sadə tərkibi və rahat hazırlanma üsulu ilə qlobal miqyasda geniş istehlak olunur və qida bazarında əhəmiyyətli paya malikdir.
Tarixi İnkişafı və Yayılması
Noodle-un yaranması barədə müxtəlif iddialar olsa da, əsasən onun mənşəyi qədim Çin mədəniyyətinə bağlanır. Arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış ən qədim noodle nümunəsi təxminən 4000 il əvvələ aid edilir. Arxeoloqlar 2005-ci ildə Çinin şimal-qərbində yerləşən Latsia ərazisində aşkar etdikləri bu qədim qida növünün ilk formasının darıdan hazırlanmış olduğunu bildirirlər. Daha sonralar bu məhsul digər bölgələrə, xüsusilə də Yaponiyaya, Koreyaya və cənub-şərqi Asiyaya yayılmışdır.
Noodle-un Avropa və Qərb mədəniyyətlərinə daxil olması İpək Yolu ticarət marşrutu ilə bağlıdır. Orta əsrlərdən başlayaraq, Avropa tacirləri və səyahətçiləri tərəfindən tanınmış, daha sonra xüsusilə İtaliyada spagetti və digər makaron növlərinin formalaşmasına səbəb olmuşdur.
Dünyada İstifadəsi və İstehlakı
Hazırda noodle dünyanın hər bir bölgəsində fərqli formalarda istifadə olunur. Asiya ölkələrində noodle əsasən günün istənilən saatında istehlak olunur. Yaponiyada ramen, Koreyada ramyeon, Vyetnamda pho, Çin mətbəxində chow mein və lo mein kimi növləri məşhurdur.
Noodle-un populyarlaşmasının əsas səbəblərindən biri, hazırlanmasının sürətli və rahat olmasıdır. Xüsusilə məşğul həyat tərzinə sahib insanların üstünlük verdiyi tez hazırlanan noodle çeşidləri bazarda geniş yer tutur. Həm ev şəraitində, həm də restoranlarda çeşidli sous və əlavələrlə təqdim edilən noodle həm doyurucu, həm də iqtisadi seçim kimi qəbul edilir.
Noodle Tipləri və Çeşidləri
Noodle çeşidləri, əsasən istifadə edilən un növünə, hazırlanma üsuluna və istifadə məqsədinə görə təsnif edilir. Burada əsasən fərqlənən bir neçə əsas noodle növünü qeyd etmək olar:
- Ramen:
Yaponiya mənşəli ramen, buğda unu ilə hazırlanır və əsasən xüsusi sous və ətlərlə təqdim edilir. Yaponiya mədəniyyətində xüsusi yer tutur. - Udon:
Udon noodle-u qalın, yumşaq və çox elastikdir. Yaponiya mətbəxində çox məşhurdur və xüsusən şorbalarda istifadə olunur. - Soba:
Qarabaşaq unu ilə hazırlanan soba, Yaponiyanın milli yeməklərindəndir. Daha çox soyuq şəkildə istifadə olunur. - Chow Mein və Lo Mein:
Çin mətbəxində populyar olan chow mein qızardılmış, lo mein isə daha yumşaq formada hazırlanır. Hər ikisi də çox dadlı və doyurucudur. - Pho:
Vyetnam mənşəli Pho düyü noodle-udur və zəngin ətli bulyon ilə təqdim edilir. Dünya üzrə məşhurlaşan bu yemək, sağlam və yüngül olması ilə tanınır. - Şüşə Noodle (Glass noodle):
Müxtəlif Asiya ölkələrində istifadə olunur və düyü və ya paxla nişastasından hazırlanır. Xüsusilə salatlarda və isti yeməklərdə istifadə edilir.
Dünya üzrə Satışı (Statistik Cədvəl)
Dünya noodle bazarı hər il milyardlarla dollarlıq gəlir əldə edir. Aşağıdakı cədvəldə 2023-cü ildə dünya üzrə ən çox noodle satışına malik ölkələr göstərilib:
| Ölkə | İllik Noodle Satışı (milyard ABŞ dolları) |
|---|---|
| Çin | 20.5 |
| Yaponiya | 9.2 |
| Hindistan | 7.5 |
| ABŞ | 6.8 |
| İndoneziya | 5.7 |
| Koreya | 4.9 |
Bu statistik məlumatlar noodle-un dünya üzrə böyük tələbatı və iqtisadi önəmini əks etdirir.
Çin: Noodle-un Vətəni
Çin noodle-un yaranış tarixi və dünyaya yayılmasında əsas rol oynayan ölkədir. Çin mətbəxində noodle əsasən uzunömürlülük və xoşbəxtlik rəmzi hesab olunur. Bu səbəblə toy və doğum günü kimi xüsusi günlərdə mütləq şəkildə süfrədə yerini tapır.
Çində ən məşhur növlərdən biri Chow Mein-dir. Bu yemək tərəvəz və ətlə birlikdə yüksək temperaturda qızardılmış noodle-dan ibarətdir. Lo Mein isə Chow Mein-dən fərqli olaraq daha yumşaq formada, qaynadılmış və bol sousla qarışdırılmış şəkildə təqdim edilir. Bundan başqa, Lanzhou əyalətində məşhur olan əllə hazırlanmış əriştələr də noodle-un Çin mətbəxindəki zənginliyinin göstəricisidir.
Yaponiya: Noodle Mədəniyyətinin Pik Nöqtəsi
Yapon mətbəxində noodle istifadə sahəsi və növləri çox genişdir. Ramen, Soba və Udon kimi məşhur növlər Yaponiyanın hər bölgəsində geniş istifadə edilir.
Ramen xüsusilə məşhurdur və onun hazırlanması xüsusi sənət hesab olunur. Müxtəlif bölgələrin fərqli ramen reseptləri var və hər bölgə özünəməxsus dadları ilə tanınır. Məsələn, Hokkaido ramenində əsasən miso (soya paxlası sousu) istifadə olunur, Tokio ramenində isə soya sousu əsas yer tutur.
Soba isə qarabaşaq unundan hazırlanır və əsasən soyuq halda, xüsusi sousla yeyilir. Yaponiyada yeni il bayramlarında soba yemək uğur və rifah simvoludur.
Udon isə daha qalın və yumşaqdır, xüsusilə şorbalarda istifadə olunur və müxtəlif tərəvəzlərlə təqdim edilir.
Koreya: Kəskin Dadların Vətəni
Koreyada noodle istifadəsi əsasən “ramyeon” adı ilə tanınır və bu məhsul yerli mətbəxin simvolu hesab edilir. Koreya ramyeonu digər ölkələrdən fərqli olaraq daha ədviyyatlı və kəskin dada malikdir. Koreyalılar əsasən kimçi (ədviyyatlı və fermentləşdirilmiş tərəvəz) ilə birlikdə ramyeon yeyirlər. Həmçinin, soyuq noodle olan “naengmyeon” da Koreya mətbəxinin ayrılmaz hissəsidir və yay aylarında xüsusilə çox istehlak olunur.
Vyetnam: Pho ilə Tanınan Ölkə
Vyetnam mətbəxi noodle sahəsində dünyada “Pho” adlı yeməyi ilə məşhurdur. Bu yemək incə düyü noodle-undan hazırlanır və xüsusi ətli bulyonla təqdim edilir. Pho, xüsusilə səhər yeməyi olaraq qəbul edilir və üzərinə təzə göyərtilər, çili bibəri və limon əlavə edilir.
Tayland: Dadların Qarışığı
Taylandda noodle istifadəsi əsasən “Pad Thai” yeməyi ilə tanınır. Pad Thai, düyü noodle-u, karides, toyuq əti və ya tofu ilə birlikdə hazırlanır və xüsusi tamarind sousu ilə təqdim edilir. Üzərinə xırdalanmış fıstıq, yumurta və göyərtilər əlavə olunur. Taylandın küçə yeməkləri arasında ən məşhur yeməklərdən biridir və dünya üzrə sevilərək qəbul edilir.
İtaliya: Makaronun Vətəni
Noodle və makaronun tarixi baxımdan ortaq mənşəyi olduğu düşünülür. İtaliyada makaron adlanan noodle çeşidləri milli mətbəxin əsasını təşkil edir. Spagetti, lazanya, fettuçini kimi məşhur makaron növləri İtaliya ilə birlikdə dünya mətbəxlərinin sevimlisinə çevrilib. Makaron, əsasən souslarla təqdim edilir və regiondan asılı olaraq müxtəlif reseptlərə sahibdir.
İndoneziya: Dərhal Hazırlanan Noodle-un Paytaxtı
İndoneziyada noodle istifadə edilməsi dərhal hazırlanan (instant) noodle növü olan “Indomie” markası ilə məşhurdur. Bu məhsul dünya üzrə böyük rəğbət qazanıb və qlobal miqyasda sürətli noodle bazarında ən çox satılan markadır. İndoneziyalılar bu növü gündəlik yemək olaraq qəbul edir və müxtəlif tərəvəz və ət məhsulları ilə birlikdə istehlak edirlər.
Noodle-un Sağlamlıq və Qida Dəyəri
Noodle əsasən yüksək karbohidrat və az miqdarda zülal və yağ ehtiva edir. Sağlam qidalanmaya əhəmiyyət verənlər üçün tam buğda və qarabaşaq unu ilə hazırlanan növləri tövsiyə edilir. Tez hazırlanan noodle-ların çoxunda yüksək miqdarda duz və konservant olduğu üçün istehlak edilərkən diqqətli olmaq vacibdir.
Azərbaycan bazarında noodle
Azərbaycanda noodle əsasən son illərdə geniş yayılmışdır. Xüsusilə şəhər yerlərində, market və mağazalarda müxtəlif markaların məhsulları satılır. Xüsusilə tələbələr və gənclər arasında tez hazırlanan noodle-lara tələbat yüksəkdir. Restoranlarda isə Asiya mətbəxinə aid noodle çeşidləri populyardır.
Noodle, müxtəlif mədəniyyətlərin təsiri ilə inkişaf edən, qlobal səviyyədə rəğbət qazanan bir qidadır. Tərkibinin sadəliyi, hazırlanmasının sürətli olması və iqtisadi baxımdan sərfəli olması noodle-u dünya mətbəxlərinin əvəzsiz hissəsinə çevirmişdir. Bu qida növü həm sağlam, həm də fast-food çeşidləri ilə geniş istehlakçı kütləsinə xidmət edir.
Ən çox verilən suallar:
Noodle ilk dəfə Çində yaranıb və təxminən 4000 il əvvəl istifadə edilməyə başlanılıb. İlk nümunələr darıdan hazırlanmışdır.
Bəzi növlər, xüsusən tam buğda və qarabaşaqdan hazırlananlar sağlam sayılır. Ancaq tez hazırlanan (instant) noodle çeşidləri yüksək miqdarda natrium və konservant ehtiva etdiyi üçün müntəzəm istifadə tövsiyə edilmir.
Əsasən un (buğda, düyü və ya qarabaşaq unu), su və az miqdarda duzdan ibarətdir. Əlavə dad və rəng üçün bəzən yumurta və ya tərəvəz suyu əlavə olunur.
Tez hazırlanan noodle (instant noodle) adətən qaynar suya əlavə edilir və bir neçə dəqiqə içində hazır olur. Əlavə souslar, ədviyyatlar və tərəvəzlərlə zənginləşdirilərək təqdim edilir.
Çin, Yaponiya, Hindistan, ABŞ, İndoneziya və Cənubi Koreya noodle istehlakında lider ölkələrdir.
Qurudulmuş noodle-ların saxlanma müddəti 6 aydan 2 ilə qədər dəyişir. Dərhal hazırlanan noodle-lar isə adətən qablaşdırmada göstərilən son istifadə tarixinə qədər istifadə olunmalıdır.
Noodle soya sousu, acı çili sousu, istiridye sousu, teriyaki sousu və müxtəlif krem əsaslı souslarla təqdim edilir. Həmçinin tərəvəz, ət və dəniz məhsulları ilə zənginləşdirilə bilər.
Noodle əsasən Asiya mətbəxindən gəlir və müxtəlif unlardan (düyü, qarabaşaq və buğda) hazırlanır. Makaron isə əsasən İtaliya mətbəxindən olub əsasən buğda unundan hazırlanır və daha çox yumurta ehtiva edir.
Son illərdə Azərbaycanda noodle istifadəsi artıb. Xüsusilə tez hazırlanan noodle-lar tələbələr və gənclər arasında məşhurdur. Restoranlarda isə ramen, udon və digər Asiya növləri populyarlıq qazanıb.
Ən məşhur noodle növləri arasında Çin mətbəxindən Chow Mein və Lo Mein, Yaponiya mətbəxindən Ramen, Udon və Soba, Koreyadan Ramyeon, Vyetnamdan Pho və Taylanddan Pad Thai yer alır.
