Obelisk : Mənası , Yaranması

Obelisk sözü qədim Yunan dilindən götürülmüşdür və “kiçik dirək”, “iynə” mənasını verir. Əslində isə obelisk — yuxarıya doğru incələn, dördüzlü, bir parça daşdan hazırlanmış, dik vəziyyətdə yerə sancılmış monumental memarlıq abidəsi deməkdir. Obelisklərin ən qədim və möhtəşəm nümunələri Misir sivilizasiyasına aiddir. Onlar bəzən “günəş şüasının simvolu”, “tanrıların işarəsi” kimi qəbul edilirdi. Obelisklər özündə həm dini, həm siyasi, həm də mədəni funksiyaları birləşdirib. Onların ucaldılmasında məqsəd, əsasən, böyük hökmdarları, mühüm hadisələri və ya tanrıları əbədiləşdirmək olmuşdur. Tarix boyu obelisklər sivilizasiyaların güc və qüdrət rəmzi hesab edilib.

Qədim Misirdə Obelisklərin Yaranması və Simvolikası

Obelisklərin yaranma yeri kimi əsasən Misir göstərilir. Qədim Misirdə obelisklər çox zaman günəş tanrısı Ra-ya ithaf edilirdi. Onlar böyük məbədlərin, sarayların önündə yerləşdirilir, adətən bir cüt halında ucaldılırdı. Qədim misirlilər inanırdı ki, obelisk göy və yer arasında birləşdirici sütundur, onun ucu səmaya — tanrılara yönəlib. Eyni zamanda, obelisklər fironların hakimiyyətini, əzəmətini və gücünü simvolizə edirdi. Məhz bu səbəbdən onların üzərinə fironların adı, hakimiyyət illəri və mühüm hadisələr hieroqliflərlə həkk olunurdu. Misirdə ən məşhur obelisklərdən biri Karnak və Luksor məbədlərində, həmçinin Heliopolisdə ucaldılmışdır.

Obelisklərin Memarlıq Xüsusiyyətləri və İstehsal Prosesi

Obelisklər, adətən, qırmızı və ya çəhrayı qranit kimi möhkəm daşdan hazırlanırdı. Bir parça qranit kütləsi ustalar tərəfindən böyük əmək və zəhmətlə yonularaq düzəldilirdi. Onların hündürlüyü müxtəlif olurdu: bəzi obelisklərin hündürlüyü 30-35 metr, çəkisi isə 300-400 tona qədər çatırdı. İstehsal prosesi illərlə davam edə bilərdi. Obeliskin aşağı hissəsi kvadrat, üstü isə dördüzlü piramida formasında olurdu. Bu forma onun həm estetik, həm də dini-fəlsəfi məna daşımasına şərait yaradırdı. Qədim ustalar obeliskin daşını dağlardan kəsib Nil çayı vasitəsilə şəhərlərə daşıyır, xüsusi texnikalarla qaldırıb yerə sancırdılar. Bu mühəndislik möcüzəsi qədim misir texnologiyasının yüksək səviyyədə olduğunu təsdiqləyir.

Obelisklərin Dünya Sivilizasiyalarında Yayılması

Qədim Misir obeliskləri zamanla müxtəlif ölkə və sivilizasiyalara yayıldı. Roma imperatorları Misirdən bir çox obeliskləri gətirərək Roma şəhərində yerləşdirdilər. Roma, Paris, London, İstanbul, Nyu-York, Vatikan və digər məşhur şəhərlərdə hazırda qədim misir obeliskləri mövcuddur. Roma şəhərində on üçdən çox orijinal obelisk ucaldılıb. Ən məşhurlardan biri Vatikan meydanındakı və Lateran bazilikasındakı obelisklərdir. Parisdəki “Luksor obelisk”i dünyanın ən tanınmış abidələrindəndir. Bu abidələr sadəcə tarixi memarlıq nümunəsi deyil, həm də qədim mədəniyyətlərin qlobal təsirinin rəmzidir.

Obelisklərin Siyasi və Mədəni Simvolizmi

Obelisklər təkcə dini deyil, siyasi və mədəni simvolizm daşıyır. Onlar hökmdarların qüdrətinin, dövlətin gücünün nümayiş etdirilməsi üçün ucaldılırdı. Eyni zamanda, obelisklər müəyyən ərazinin, şəhərin, hətta dövlətin identik simvoluna çevrilirdi. Bir çox müasir şəhərlərdə, xüsusilə Avropa və Amerikada, mühüm siyasi, hərbi və mədəni hadisələrin xatirəsinə obelisklər ucaldılıb. Bu abidələr çox zaman qələbə, azadlıq, müstəqillik, qəhrəmanlıq kimi anlayışlarla assosiasiya olunur. Amerika Birləşmiş Ştatlarında Vaşinqtonda yerləşən məşhur “Vaşinqton obelisk”i (Washington Monument) ölkənin dövlətçilik və azadlıq simvollarından biri hesab olunur.

Obelisklərin Müasir Memarlıqda və Şəhər Dizaynında Rolu

Obelisklər bu gün də müasir memarlıqda və şəhər dizaynında istifadə olunur. Onlar ictimai meydanlarda, park və bağlarda, abidə komplekslərində əsas vizual elementlər kimi çıxış edir. Müasir dövrdə obelisklər tez-tez xatirə abidəsi və ya monumental dekorasiya kimi layihələndirilir. Şüşə, metal, beton və müxtəlif müasir materiallardan hazırlanmış obelisklər şəhər mühitinə xüsusi estetik və fəlsəfi dəyər qatır. Obelisk forması sadə, lakin monumental görkəmi ilə diqqət cəlb edir, ətraf mühitə simmetriya və nizam verir.

Azərbaycan Mədəniyyətində Obelisklər və Onların Yeri

Azərbaycanda da obelisk forması xatirə abidələrində, şəhidlərin və müharibə iştirakçılarının şərəfinə ucaldılan monumentlərdə geniş istifadə olunur. Bir çox rayon və şəhərlərdə, xüsusilə İkinci Dünya müharibəsi və Qarabağ müharibəsi şəhidlərinin xatirəsinə tikilmiş abidələrdə obelisk forması müşahidə edilir. Bu abidələr milli yaddaşın, tarixə ehtiramın və qəhrəmanlığın simvolu kimi cəmiyyətin dəyərlər sistemində mühüm yer tutur. Müasir heykəltəraşlıqda və monumental memarlıqda obelisk formasının seçilməsi onun həm ənənə, həm də yenilikçi memarlıq dili kimi qəbul edildiyinin göstəricisidir.

Obelisklərin Ədəbiyyatda, İncəsənətdə və Simvolikada Təsviri

Obelisk forması müxtəlif dövrlərdə ədəbiyyatda, incəsənətdə və simvolikada əbədiyyət, sabitlik, sarsılmazlıq, zamanla və məkanla bağlılıq kimi anlamlarla yanaşıb. Qədim yunan və Roma ədəbiyyatında obelisklər ilahi iradənin, zamana qarşı müqavimətin və insan iradəsinin təcəssümü kimi təsvir olunub. Rəsm, foto və qrafik incəsənətdə obelisk konturları minimalizm, monumentalizm və zamanın axıcılığı konsepsiyası ilə əlaqələndirilir. Bu gün də bir çox şəhər dizaynlarında və landşaft memarlığında obelisklər urbanistika, tarix və sənətin vəhdətini təcəssüm etdirir.

Obeliskin Sirlər və Miflərdə Yeri

Obelisklər min illərdir insan təxəyyülündə müxtəlif mif və əfsanələrin mövzusu olub. Qədim misir mifologiyasında obelisklər bəzən günəş tanrısının yerə endirdiyi ilk şüa, yaradılışın başlanğıcı kimi şərh olunub. Orta əsrlər Avropa mifologiyasında obelisklər bəzən mistik, hətta magik güclər daşıyan abidələr kimi təsvir edilib. Son dövrlərdə populyar mədəniyyətdə, filmlərdə və ədəbiyyatda obelisklər tez-tez sirli keçmişin, unudulmuş sivilizasiyaların rəmzi kimi istifadə olunur.

Obelisklərin Restavrasiyası və Qorunması

Dünyada qorunan və restavrasiya olunan ən məşhur abidələrdən bəziləri məhz obelisklərdir. Misirdə, İtaliyada, Fransada və digər ölkələrdə bu abidələrin bərpası və gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün elmi və texnoloji üsullar tətbiq edilir. Qədim obelisklərin qorunması üçün onların ətrafında xüsusi ekoloji və memarlıq tədbirləri görülür, ətraf mühitin təsirindən qorunması təmin edilir. Bu tədbirlər mədəni irsin saxlanması və gələcək nəsillərə ötürülməsi baxımından çox əhəmiyyətlidir.

Obelisklər insanlığın minilliklər boyunca yaratdığı, dini, siyasi, mədəni və memarlıq baxımından böyük dəyər daşıyan unikal abidələrdir. Onların hər biri bir dövrün, sivilizasiyanın, dünya görüşünün və mədəni irsinin canlı şahididir. Misirdən başlayaraq Roma, Paris, London, Bakı və dünyanın başqa şəhərlərinə qədər ucalan obelisklər tarixin və insan fəaliyyətinin sarsılmaz sütunu kimi bu gün də varlığını qoruyur. Obelisk forması həm klassik, həm də müasir memarlıqda istifadə olunmaqla, insanlara əbədilik, güc, sabitlik və yaddaş mesajı ötürür. Onların bərpası, qorunması və öyrənilməsi mədəni irsin gələcək nəsillərə çatdırılması baxımından da vacibdir. Obelisklər – tarixlə gələcəyin qovuşduğu monumental sütunlar kimi bəşər mədəniyyətinin əvəzolunmaz simvolu olaraq qalır.

Ən Çox Verilən Suallar