Obraz : Mənası , Rolu

Obraz sözü Azərbaycan dilində çoxqatlı və geniş semantik yükə malik olan bir anlayışdır. Bu söz ədəbi, bədii, ictimai, psixoloji və incəsənət kontekstlərində işlədilir və hər bir sahədə xüsusi məna daşıyır. Etimoloji baxımdan, obraz sözü rus dilindən (образ) keçmiş, kökündə isə latınca “imago” (görünüş, təsvir) dayanır. Lüğəvi mənada obraz — hər hansı bir şəxsiyyətin, hadisənin, əşyanın, anlayışın və ya ideyanın təcəssüm etdirildiyi bədii və ya simvolik təsvir formasıdır. Bu, həm xarici görünüş, həm də daxili məzmun baxımından müəyyən xüsusiyyətlərə malik olan bir surət, model və ya simvoldur.

Obraz termini bədii ədəbiyyat və incəsənətdə bir obrazın — xarakterin, qəhrəmanın, sosial tipajın yaradılması və canlandırılması üçün istifadə olunur. Məsələn, bir romanda, film və ya tamaşada yaradılan obraz bir neçə səviyyədə — xarakter, simvol, tipaj və ya konkret həyat hadisələrinin əksi kimi işlədilir.

Ədəbiyyatda Obraz Anlayışı və Onun Səciyyəvi Cəhətləri

Ədəbiyyatda obraz anlayışı bədii əsərin əsas yaradıcı elementi hesab olunur. Yazıçı, şair və dramaturqlar öz fikirlərini, hiss və ideyalarını məhz obrazlar vasitəsilə ifadə edirlər. Ədəbiyyatda obraz insanın, hadisənin və ya obyektin fərdi, tipik və ya simvolik cizgilərini daşıyır. Obraz konkret bir şəxs və ya ümumiləşdirilmiş bir insan surəti ola bilər. Misal üçün, Cəlil Məmmədquluzadənin “Poçt qutusu” hekayəsində poçtalyon obrazı, Mirzə Cəlilin ictimai tənqidini və satirasını təcəssüm etdirir.

Ədəbiyyatda obrazın quruluşuna və funksiyasına görə bir neçə əsas tipi var:

• Fərdi obraz – konkret bir şəxsi, onun daxili dünyasını, psixologiyasını və xarakterini əks etdirir.
• Tipik obraz – müəyyən sosial təbəqəni, ictimai sinfi və ya dövrün tipik xüsusiyyətlərini simvolizə edir.
• Simvolik obraz – müəyyən bir ideyanı, fəlsəfi və ya etik konsepsiyanı bədii formada canlandırır.
• Kollektiv obraz – bir qrup, toplum və ya sosial sinfin ümumiləşdirilmiş təsviridir.

Ədəbiyyatda obrazlar həm də hərəkət, dialoq, təsvir və müəllif şərhi vasitəsilə formalaşdırılır. Bu prosesdə yazıçının fərdi üslubu, dövrün reallıqları və ictimai sifariş də mühüm rol oynayır.

İncəsənətdə və Dramaturgiyada Obraz

İncəsənət sahələrində — teatr, kino, rəssamlıq və musiqidə də obraz anlayışı əsas və aparıcı rol oynayır. Teatrda və kinoda obraz aktyorun ifasında canlandırılan qəhrəmandır. Aktyor obrazı yaratmaq üçün xarici görünüş, jestlər, mimika, səs tonu, daxili psixoloji vəziyyət və emosional təcrübələrdən istifadə edir. Teatr tamaşalarında və filmlərdə baş qəhrəman (protagonist), əsas mənfi qəhrəman (antagonist), ikinci plan obrazlar və epizodik obrazlar olur.

Rəssamlıqda və heykəltəraşlıqda obraz daha çox vizual təsvir formasıdır. Rəssam hər hansı bir obraz yaratmaqla — istər portret, istər mənzərə, istərsə də abstrakt kompozisiya — bir ideya və ya emosiyanı canlandırır. Musiqidə isə obraz melodiyanın, ritmin, səs tembrinin və musiqi alətlərinin seçimi ilə formalaşır. Musiqili obraz dinləyiciyə müəyyən emosional və psixoloji təsir göstərir, müəyyən vəziyyəti və ya xarakteri assosiasiya edir.

Psixologiyada və Sosial Elmlərdə Obraz Anlayışı

Psixologiyada obraz insanın şüurunda formalaşan, ətraf aləmin subyektiv və ya obyektiv təcəssümü olan bir təsəvvür və ya psixoloji modeldir. Hər bir insanın şüurunda müxtəlif obrazlar formalaşır: öz-özünün, digər insanların, hadisələrin və ya situasiyaların obrazı. Bu obrazlar təcrübə, təhsil, sosial münasibətlər və ictimai təsirlər nəticəsində yaranır.

Psixoloji baxımdan obraz insanın özünüidarə və sosial adaptasiya prosesində vacib yer tutur. İnsanların sosial rolları, şəxsi münasibətləri, cəmiyyətdə özünüifadə və identifikasiya məsələləri çox zaman məhz obrazlar vasitəsilə baş verir. Sosial psixologiyada “ictimai obraz”, “lider obrazı”, “ideal qadın/kişi obrazı”, “müəllim obrazı” və s. kimi anlayışlar geniş yayılıb.

Obraz və Simvol: Fərqlər və Oxşarlıqlar

Obraz və simvol anlayışları bəzən bir-birinə yaxınlaşdırılsa da, bu terminlərin fərqli məqamları vardır. Obraz birbaşa həyat hadisəsinin, şəxsiyyətin və ya obyektin bədii təsvir formasıdır, simvol isə obrazdan fərqli olaraq, hər hansı bir ideyanı, anlayışı və ya fəlsəfi məqamı dolayı yolla təcəssüm etdirir. Məsələn, “quş” obrazı bir əsərdə azadlıq simvolu ola bilər. Bu halda obraz konkret şəkildə təsvir olunub, simvol isə bu obrazın daşıdığı məna qatıdır.

Obraz və simvol birlikdə işlədikdə, əsərin bədii və fəlsəfi dərinliyi artır, oxucuya çoxqatlı məna açır. Ədəbiyyatda, incəsənətdə və gündəlik həyatda bu iki anlayış tez-tez qarşılaşır və bir-birini tamamlayır.

Gündəlik Həyatda və Kütləvi Mədəniyyətdə Obraz

Gündəlik həyatda “obraz yaratmaq”, “imic formalaşdırmaq” kimi ifadələr insanın özünü cəmiyyət qarşısında təqdim etmə tərzini, geyim, davranış, danışıq, sosial status və ictimai rolunu müəyyən edir. Müasir mədəniyyətdə obrazın rolu getdikcə artır, xüsusilə sosial şəbəkələr və kütləvi informasiya vasitələrinin təsiri nəticəsində insanlar özlərini ictimaiyyətə fərqli obrazlarda təqdim etməyə çalışırlar. Reklamda, PR sahəsində və brendinqdə obraz formalaşdırmaq əsas strateji amillərdən sayılır.

Brendlər, məşhurlar və şirkətlər üçün yaradılan imic (obraz) ictimai rəyi formalaşdırır və onların cəmiyyətdə qəbul olunmasında əsas rol oynayır. Müasir dövrdə obraz və imic formalaşdırmaq bir növ şəxsiyyətin və ya təşkilatın bazarda uğurunun əsas göstəricilərindəndir.

Uşaq və Yeniyetmə Tərbiyəsində Obrazın Rolu

Uşaqlar və yeniyetmələr üçün pozitiv, ideal və nümunəvi obrazların yaradılması onların şəxsiyyətinin formalaşmasında və sosiallaşmasında mühüm rol oynayır. Tərbiyə və təlim prosesində müəllim, valideyn, cəmiyyət və media nümunəvi obrazlar təqdim edərək uşaqların dəyərlər sisteminin və davranış modellərinin formalaşmasına təsir edir. Uşaqlar üçün nağıllar, hekayələr, filmlər və cizgi filmlərində yaradılan qəhrəman obrazları onların dünyagörüşünün və şəxsiyyətinin inkişafında əvəzsiz rola malikdir.

Azərbaycan Ədəbiyyatında və İncəsənətində Obrazlar

Azərbaycan ədəbiyyatında və incəsənətində obrazların rolu xüsusilə diqqətəlayiqdir. Klassik şeirdə Leyli və Məcnun, Səməd Vurğunun “Vaqif” dramında Vaqif obrazı, Cəfər Cabbarlının əsərlərində romantik qəhrəman obrazları, Anar və Elçinin hekayələrində müasir insan surətləri bədii obrazın geniş imkanlarını nümayiş etdirir. Azərbaycan rəssamlığında, heykəltəraşlıqda, milli musiqidə də obrazlar çoxşaxəli və rəngarəng məna daşıyır. Folklorda və xalq yaradıcılığında qəhrəman, igid, ana və ata, dost və yoldaş obrazları xalqın milli dəyərlər sistemində xüsusi yer tutur.

Müasir Cəmiyyətdə Obraz və Onun Təsir Gücü

XXI əsrdə obraz anlayışının aktuallığı daha da artıb. Qlobal informasiya axını, sosial şəbəkələrin gücü, kütləvi kommunikasiya vasitələri insanın fərdi və ictimai obrazının formalaşmasında əsas rol oynayır. Siyasətçilər, biznesmenlər, ictimai xadimlər və məşhurlar üçün yaradılan ictimai obrazlar onların fəaliyyətinin uğurunda həlledici məqam hesab olunur. Gənc nəsil üçün də obraz formalaşdırmaq sosial adaptasiya, özünü tapmaq və uğurlu gələcək qurmaq üçün vacibdir.

Obraz anlayışı həm bədii, həm ictimai, həm də psixoloji baxımdan insan fəaliyyətinin və düşüncəsinin ayrılmaz hissəsidir. Ədəbiyyatda, incəsənətdə, gündəlik həyatda, psixologiyada və cəmiyyətin digər sahələrində obraz formalaşdırmaq və onu anlamaq hər bir fərdin və toplumun inkişafında mühüm rol oynayır. Obraz həm real həyatda, həm də bədii əsərlərdə şəxsiyyətin, hadisənin, ideyanın və ya konsepsiyanın simvolik və yaradıcı təcəssüm formasıdır. Doğru qurulmuş və anlaşılan obraz insanı cəmiyyətə yaxınlaşdırır, şəxsiyyətin inkişafına, dəyərlərin formalaşmasına və uğurlu sosiallaşmaya yol açır. Obraz – insan yaradıcılığının, yaddaşının, mədəniyyətinin və cəmiyyətinin aynasıdır və gələcəkdə də öz aktuallığını saxlayacaq.

Ən Çox Verilən Suallar