Ədəbiyyat və təhsilin inkişafı prosesində müxtəlif üsul və vasitələrdən istifadə olunur. Bu vasitələrdən biri də obraz xəritəsidir. Obraz xəritəsi oxucunun və ya tələbənin personajları daha yaxşı başa düşməsi, onların xüsusiyyətlərini, əlaqələrini və hekayədəki rolunu daha aydın şəkildə görməsi üçün tətbiq olunan effektiv bir üsuldur. Obraz xəritəsi vasitəsilə ədəbi əsərdəki mürəkkəb obrazlar sadələşdirilərək vizual şəkildə təqdim olunur və əsəri oxuyarkən yaranan qarışıqlıq aradan qaldırılır. Bu üsul xüsusilə şagird və tələbələrin tədris prosesində faydalı və təsirli nəticələr verir.
Obraz Xəritəsi Nədir?
Obraz xəritəsi əsərdəki obrazların xüsusiyyətlərini, rolunu, qarşılıqlı münasibətlərini və əsərin ümumi süjet xətti ilə bağlılığını vizual formada əks etdirən qrafik və ya cədvəldir. Bu xəritələr obrazların fiziki və psixoloji xüsusiyyətlərini, hərəkətlərini və əsərin süjeti ilə əlaqəsini daha yaxşı qavramaq məqsədi daşıyır. Ədəbiyyat dərslərində və tədris prosesində geniş istifadə olunan obraz xəritələri, əsərin dərindən analiz olunmasına kömək edir, obrazlar arasındakı mürəkkəb əlaqələri aydınlaşdırır və ümumi süjet xəttinin daha yaxşı mənimsənilməsini təmin edir.
Obraz Xəritəsinin Əhəmiyyəti və Faydaları
Obraz xəritələrinin tədrisdə və ədəbiyyatda istifadəsinin bir sıra üstünlükləri vardır:
- Mürəkkəb obrazların sadələşdirilməsi: Xəritələr mürəkkəb və çoxşaxəli obrazları sadələşdirərək şagird və oxucular üçün daha anlaşıqlı hala gətirir.
- Süjet xəttinin daha yaxşı anlaşılması: Obrazların hərəkət və əlaqələrinin vizual təsviri əsərin ümumi süjet xəttinin daha aydın şəkildə görünməsinə imkan yaradır.
- Analitik düşüncənin inkişafı: Obraz xəritələri şagird və tələbələrin analitik düşüncəsini inkişaf etdirir, obrazların rolunu və motivasiyasını daha dərindən araşdırmağa vadar edir.
- Yaddaş və yadda saxlama bacarıqlarının güclənməsi: Vizual təqdimatlar yaddaşın güclənməsinə və məlumatların daha uzun müddət yadda saxlanmasına kömək edir.
Obraz Xəritəsinin Qurulma Qaydaları
Obraz xəritəsi qurularkən bir neçə əsas məqam nəzərə alınmalıdır:
- Əsas və ikinci dərəcəli obrazların müəyyən edilməsi: Əvvəlcə əsərdəki əsas və ikinci dərəcəli obrazlar müəyyənləşdirilir.
- Obrazların xüsusiyyətlərinin təyin olunması: Hər obrazın xarakterik xüsusiyyətləri, motivləri və hərəkətləri qeyd edilir.
- Obrazlar arasındakı əlaqələrin təyin edilməsi: Obrazların bir-biri ilə olan əlaqələri, münasibətləri və qarşılıqlı təsirləri müəyyən olunur.
- Vizual təqdimatın hazırlanması: Yuxarıdakı məlumatlar qrafik və ya cədvəl şəklində əks etdirilir.
Obraz Xəritələrinin İstifadə Sahələri
Obraz xəritələri aşağıdakı sahələrdə geniş istifadə edilir:
- Ədəbiyyat dərslərində obraz analizi
- Mətnlərin dərindən qavranılması üçün tədris metodikası
- Yaradıcı yazı və hekayə quruluşunun təhlili
- Film və teatr tamaşalarının obraz təhlili
Obraz Xəritəsi Hazırlayarkən Əsas Texnikalar
Obraz xəritəsi hazırlanarkən müxtəlif texnikalar mövcuddur. Bunlardan bəziləri aşağıdakılardır:
- Mind map (Ağıl xəritəsi): Obrazların mərkəzdə yerləşdirilməsi və xüsusiyyətlərin ətrafında qeyd olunması üsuludur.
- Ven diaqramı: İki və ya daha çox obrazın oxşar və fərqli xüsusiyyətlərinin müqayisə edilməsi üçün istifadə olunur.
- T-cədvəlləri: Obrazların xüsusiyyətləri və süjet xətti ilə əlaqələrinin sadə və sistemli şəkildə qeyd edilməsi üçün istifadə edilir.
Obraz Xəritələrinin Tədrisdəki Rolu
Tədris prosesində obraz xəritələrinin rolu böyükdür. Şagirdlərin obrazları daha yaxşı başa düşməsi üçün vizual təsvirlər böyük əhəmiyyət kəsb edir. Müəllimlər obraz xəritələrindən istifadə edərək dərsləri daha maraqlı, əyləncəli və informativ hala gətirə bilərlər. Bu üsul həmçinin şagirdlərin diqqətini cəlb edir və onların dərs prosesində fəallığını artırır.
Obraz xəritələri ədəbiyyat tədrisində və mətnlərin analizində əvəzsiz bir vasitədir. Onlar obrazların mürəkkəb xüsusiyyətlərini və əlaqələrini vizual şəkildə təqdim etməklə, oxucuların və şagirdlərin əsərləri daha dərindən anlamasına kömək edir. Obraz xəritələri analitik düşüncəni inkişaf etdirir, yaddaşı möhkəmləndirir və tədris prosesini daha effektiv edir.
Ən Çox Verilən Suallar
Obraz xəritəsi ədəbi əsərlərdə personajların xüsusiyyətlərini, əlaqələrini və qarşılıqlı təsirlərini vizual formada göstərən qrafik və ya sxemdir.
Obraz xəritəsi ədəbi əsərlərin təhlilini asanlaşdırmaq, personajlar arasındakı münasibətləri aydınlaşdırmaq və əsərin ümumi mənasını daha rahat anlamaq üçün istifadə olunur.
Əvvəlcə əsərin bütün əsas və ikinci dərəcəli obrazları müəyyənləşdirilir. Daha sonra hər obrazın xüsusiyyətləri, əlaqələri və rolunu əks etdirən qrafik sxem hazırlanır.
Obraz xəritəsinin əsas elementləri obrazların adları, xüsusiyyətləri, rolları və onların arasındakı əlaqələri göstərən əlaqə xətləri və simvollardır.
Obraz xəritəsi hazırlamaq üçün Microsoft Visio, Canva, Lucidchart və ya MindMeister kimi proqramlardan istifadə etmək olar.
Obraz xəritəsi mürəkkəb əsərlərin təhlilini asanlaşdırır, obrazlar arasındakı əlaqələrin daha yaxşı başa düşülməsini təmin edir və təhlil prosesini daha sistematik hala gətirir.
Əsasən müəllimlər, tələbələr, ədəbi tənqidçilər, yazıçılar və ədəbiyyatla məşğul olan digər şəxslər obraz xəritəsindən faydalana bilərlər.
Romanlar, hekayələr, pyeslər, epik əsərlər və hətta filmlər daxil olmaqla, hər hansı ədəbi və ya dramatik əsərə obraz xəritəsi tətbiq edilə bilər.
Xeyr, obraz xəritəsi yaratmaq üçün xüsusi dizayn bacarığı tələb olunmur. Əsas məqsəd obrazlar arasındakı əlaqələri sadə və aydın şəkildə təqdim etməkdir.
Obraz xəritəsi müxtəlif yaş qrupları üçün, xüsusilə orta məktəb şagirdləri, universitet tələbələri və ədəbiyyat sahəsində tədqiqat aparanlar üçün uyğundur.
