Azərbaycan xalqı minilliklər boyu təbiətin sirlərinə, dörd ünsürün – su, od, yel və torpağın – həyatdakı roluna xüsusi ehtiram göstərib. Novruz bayramı ərəfəsində keçirilən çərşənbələr isə bu qədim inancların, xalqımızın ən dərin mədəni yaddaşının canlı təcəssümüdür. Od Çərşənbəsi dörd çərşənbənin ən parlaq və diqqətçəkənidir. Od, yalnız istilik və işıq mənbəyi deyil, həm də təmizlənmə, yenilənmə, ailənin və elin birliyi, ruhi və fiziki saflıq rəmzi kimi nəsildən-nəslə ötürülüb. Hər il baharın gəlişindən əvvəl, Azərbaycan evlərində və həyətlərində tonqallar qalayır, ailələr və icmalar odu müqəddəs bir nemət kimi alqışlayır, tonqal ətrafında birləşir, arzu və dualarla gələcək üçün xoş niyyətlər diləyir. Od Çərşənbəsi həm qədim atəşpərəstlik ənənəsinin, həm də müasir milli-mənəvi dəyərlərin unikal sintezidir.
Od Çərşənbəsi: Azərbaycan Xalqının İnamında, Ənənəsində və Mədəniyyətində Qədim Simvol
Od Çərşənbəsi Azərbaycan xalqının yüz illərlə qoruyub saxladığı, Novruz bayramına aparan dörd çərşənbə arasında ən diqqətçəkən, ən köklü və sirli mərasimlərindən biridir. Odun müqəddəsliyi, onun həyatverici və təmizləyici qüvvəsi xalqımızın düşüncəsində və həyat tərzində dərin iz buraxıb. Od Çərşənbəsi sadəcə bir xalq mərasimi deyil, həm də tarixi, etnoqrafik, mifoloji və mənəvi baxımdan zəngin ənənə və simvoldur. Bu gün də minlərlə ailədə, kənd və şəhərdə, istər evdə, istər həyətlərdə Od Çərşənbəsi səmimiyyət, birlik, ümidi, təmizlənməyi və yenilənməni ifadə edir.
Od Çərşənbəsinin Mənşəyi və Tarixi Kökü
Od Çərşənbəsinin kökləri Azərbaycan, ümumilikdə isə bütün türk-müsəlman coğrafiyasının qədim inanc qatlarına, zərdüştilik və atəşpərəstlik dövrlərinə dayanır. O dövrlərdə od təkcə istilik və işıq mənbəyi kimi deyil, həm də müqəddəs bir varlıq, təbiət qüvvəsi və tanrının rəmzi kimi qəbul olunurdu. Atəşpərəstlər üçün od saflaşdırıcı və qoruyucu güc, pis ruhları, xəstəlik və bədbəxtliyi uzaqlaşdıran amil idi. Bu inam zamanla Azərbaycan xalqının Novruz öncəsi mərasimlərinə də keçib.
Od Çərşənbəsi dörd ünsür çərşənbələrinin – Su, Od, Yel (Külək), Torpaq çərşənbələrinin – ikincisi kimi qeyd olunur. Bu ənənə Novruzun təbiətin yenilənməsi, canlı aləmin oyanması, işıqlı və bərəkətli günlərin başlanğıcı kimi qəbul olunmasının bir hissəsidir. Xüsusilə kənd və oba həyatında Od Çərşənbəsi qışın sərtliyini arxada qoyub baharın və həyatın gəlişinə sevinc və ümid mesajı kimi qeyd edilir.
Odun Azərbaycan Xalq İnamındakı Yeri
Od qədim türklərdə və Azərbaycan xalqında müqəddəs sayılıb. Onun ətrafında ənənələr, rituallar, miflər və nağıllar formalaşıb. Oda and içmək, odun üzərindən tullanmaq, ocağı sönməyə qoymamaq, odun ətrafında dua etmək və arzu diləmək xalqın gündəlik həyatında daimi yer tutub. Odun evin, ailənin, soyun və kəndin mərkəzində qorunması – xalqın birlik, təmizlik və mənəvi güc simvoluna çevrilib. Od eyni zamanda həyatın, işığın, sevginin və bərəkətin başlanğıcı hesab edilib.
Novruz mərasimləri, xüsusilə Od Çərşənbəsi bu inancın canlı davamıdır. Hər bir ailə, evin böyüyü, uşaqlar, gənclər Od Çərşənbəsi axşamı tonqal qalayır, onun ətrafında bir araya gəlir, sanki qədimdən gələn bir enerjini yenidən yaşayır. Bu, həm də ailənin və toplumun birliyini, arzu və niyyətlərin təmizlənməsini simvolizə edir.
Od Çərşənbəsinin Mərasimləri və Ritualları
Od Çərşənbəsində ən əsas rituallardan biri tonqal qalamamaqdır. Tonqal adətən həyətin ortasında, bəzən məhəllənin bir guşəsində, hətta çoxmərtəbəli binaların qarşısında da qurulur. Tonqalın odunu xüsusi seçilir – təmiz, qurumuş və bəzən bərəkət diləyi ilə çiləyir, bəzəyirlər.
Axşam saatlarında ailənin bütün üzvləri tonqalın ətrafında toplaşır. Ən maraqlı və populyar adət – tonqalın üzərindən tullanmaqdır. Uşaqlar, gənclər, bəzən böyüklər yeddi dəfə tonqalın üzərindən atlanır və belə bir dua deyirlər: “Ağırlığım, uğurluğum odda yansın!” Bu ritualla insanlar bütün pisliklərin, xəstəliklərin, uğursuzluğun odda yanıb yox olacağına, yeni ilin saflıq, xoşbəxtlik və bərəkətlə gələcəyinə inanırlar.
Ocaq, tonqal ətrafında oxunan mahnılar, deyilən nağıllar, xalq oyunları, niyyət tutma mərasimləri, qapı pusma və digər maraqlı adətlər də Od Çərşənbəsinin ayrılmaz hissəsidir. Həmçinin, bəzən dualar oxunur, arzu və niyyətlər səsləndirilir.
Od Çərşənbəsi Süfrəsi və Xüsusi Yeməklər
Od Çərşənbəsi mərasimləri təkcə tonqal və alovla məhdudlaşmır. O gün evlərdə xüsusi təamlar bişirilir, bayram süfrələri açılır, plov, şəkərbura, paxlava, qoğal, müxtəlif şirniyyatlar, çərəzlər hazırlanır. Süfrədə yeddi növ çərəz, qoz-fındıq, səməni, boyanmış yumurta, su dolu kasa və əlbəttə ki, çay və şirniyyatlar mütləq olur. Süfrə bolluğun, bərəkətin və ruhi zənginliyin simvoludur.
Axşam ailə üzvləri birlikdə süfrə arxasına toplaşır, ənənəvi yeməklərdən dadır, söhbət edir, dualar, xoş sözlər, arzu və niyyətlər dilə gətirilir. Həm uşaqlar, həm böyüklər bir-birinə xoş arzular edir, yeni ilin ümidini və bərəkətini paylaşırlar.
Od Çərşənbəsinin Mahnıları, Bayatılar və Ədəbiyyatda Yeri
Od Çərşənbəsi Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatında, bayatılarda, mahnılarda və nəğmələrdə xüsusi yer tutur. Tonqal ətrafında “Çərşənbə gecəsi, işıqlı gecə”, “Odlar yurdunun odu”, “Tonqal başı”, “Odun üzərindən atlayım” və digər xalq nəğmələri oxunur. Uşaqlar, gənclər çərşənbə gecələri bir-birindən maraqlı şeirlər, lətifələr, tapmacalar səsləndirirlər.
Bayatılar və şifahi folklor vasitəsilə Od Çərşənbəsinin fəlsəfəsi, həyatverici və təmizləyici gücü nəsildən-nəslə ötürülür. Ədəbiyyatda odun və çərşənbənin motivləri çox vaxt yenilik, ümid, təmiz başlanğıc, sevgiyə və birliyə çağırış kimi təqdim edilir.
Od Çərşənbəsinin Simvolikası və Dini-Mənəvi Dəyərləri
Od Çərşənbəsi sadəcə fiziki odun yandırılması deyil, həm də insanın mənəvi saflaşmasına, ruhi təmizliyə, yeni başlanğıca bir çağırışdır. Alov insan ruhunda ümid, iradə və həyat enerjisi oyadır. Pis düşüncə, uğursuzluq, xəstəlik, bəd nəzər kimi bütün mənfi halların odda yanıb kül olacağına inam, bu mərasimin əsas fəlsəfəsidir.
Bəzi bölgələrdə Od Çərşənbəsi axşamı xüsusi dualar, müqəddəs sözlər və mərasimlər həyata keçirilir. Ocağa, atəşə hörmətlə yanaşılır, uşaqların, evin, ailənin və toplumun təhlükəsizliyi üçün arzu və diləklər səsləndirilir. Bu baxımdan, Od Çərşənbəsi həm də milli birlik, mənəvi təmizlənmə və sosial həmrəyliyin təntənəsidir.
Od Çərşənbəsinin Müasir Cəmiyyətdə Yeri
Günümüzdə Od Çərşənbəsi ənənəsi şəhərlərdə də böyük coşqu ilə qeyd olunur. Binaların həyətlərində, park və bağlarda tonqallar qalayır, kollektiv tədbirlər təşkil edilir. Məktəblərdə, mədəniyyət evlərində, müxtəlif qurum və icmalarda Od Çərşənbəsinə həsr olunmuş tədbirlər keçirilir, uşaqlar bayram əhval-ruhiyyəsi ilə şeirlər, mahnılar, səhnəciklər hazırlayır. Bu, qədim ənənənin müasir dövrdə də yaşadığını, yeni nəslin ruhunda milli dəyərlərin qorunduğunu sübut edir.
Azərbaycan diasporası da xaricdə Od Çərşənbəsini qeyd edir, bu gün milli kimliyin və mədəni yaddaşın ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Müasir texnologiyalar, media və sosial şəbəkələr vasitəsilə Od Çərşənbəsi motivləri, bayram arzuları və görüntüləri geniş yayılır.
Od Çərşənbəsinin Psixoloji və Sosial Təsiri
Od Çərşənbəsi ailə və toplumda birliyi, paylaşmanı, ruhi və fiziki təmizlənməni, gələcəyə ümidlə baxmağı təşviq edir. Tonqal ətrafında birgə toplaşmaq, ümidli sözlər söyləmək, ailənin, yaxınların və dostların birlikdə olması insanların bir-birinə bağlılığını, sevgi və ehtiramını artırır. Bu mərasim insanlar arasında pozitiv emosiyalar, yeni il üçün ümid və arzu aşılayır, fərdi və ictimai rifahın bərpasına psixoloji dəstək verir.
Od Çərşənbəsi Azərbaycan xalqının minilliklər boyu qoruyub yaşatdığı, dərin məna və bənzərsiz simvolika daşıyan ənənəsidir. Bu mərasim ata-babadan qalma inancların, milli birlik və sevginin, təmizlənmə və yenilənmənin, gələcəyə ümid və inamın canlı təcəssümüdür. Hər bir insan, ailə, cəmiyyət Od Çərşənbəsində ruhi saflığa, arzu və niyyətlərinin təmizlənməsinə, birlik və bərəkətə doğru yeni addım atır. Tonqalın alovu Azərbaycan xalqının yaddaşında, mədəniyyətində və ruhunda daim yaşayacaq, gələcək nəsillərə örnək və mayak olacaqdır.
Ən Çox Verilən Suallar
- Od Çərşənbəsi nə vaxt qeyd olunur?
Od Çərşənbəsi Novruzdan əvvəlki ikinci çərşənbə, yəni dörd çərşənbədən ikincisi kimi, fevral-mart aylarında qeyd olunur. - Od Çərşənbəsinin əsas ritualları hansılardır?
Ən əsas rituallar tonqal qalamaq, odun üzərindən tullanmaq, arzu və niyyət diləmək, dualar oxumaq və xüsusi süfrə açmaqdır. - Tonqalın üzərindən tullanmaq nə deməkdir?
Tonqalın üzərindən atlanmaq ağırlıq və uğursuzluğun odda yanıb yox olmasına, insanın yeni ilə təmiz və bərəkətli girməsinə inanılır. - Od Çərşənbəsində hansı yeməklər hazırlanır?
Şəkərbura, paxlava, plov, qoğal, müxtəlif şirniyyatlar və çərəzlər hazırlanır, süfrə bolluğun və bərəkətin simvoludur. - Od Çərşənbəsi hansı ənənələrin davamıdır?
Od Çərşənbəsi qədim türk və atəşpərəstlik inancının, Novruzun və milli bayramların davamıdır. - Od Çərşənbəsində duaların və bayatıların rolu nədir?
Dualar, bayatılar və mahnılar insanın ruhi təmizlənməsinə, ümidi və birliyi möhkəmləndirməsinə xidmət edir. - Od Çərşənbəsi şəhərlərdə necə qeyd olunur?
Şəhərlərdə həyətlərdə, parklarda, kollektiv tədbirlərdə tonqal qalayır, mahnılar, şeirlər, milli oyunlar təşkil edilir. - Od Çərşənbəsi nəyi simvollaşdırır?
Təmizlik, saflıq, birlik, ruhi yenilənmə və bərəkət Od Çərşənbəsinin əsas simvollarıdır. - Od Çərşənbəsində uşaqlar üçün hansı ənənələr var?
Uşaqlar tonqal ətrafında oyunlar oynayır, şeirlər, tapmacalar deyir, tonqalın üzərindən atlanır və arzu diləyirlər. - Od Çərşənbəsinin müasir dövrdəki rolu nədir?
Bu ənənə milli kimliyin, birliyin, ailə və cəmiyyətin bərabərliyinin, yenilənmə və gələcəyə ümidin güclənməsinə xidmət edir.
