Ödəm, orqanizmdə toxumalarda həddindən artıq maye yığılması nəticəsində yaranan şişkinlik halıdır. Bu vəziyyət, bəzən bədənin müəyyən nahiyəsində, bəzən isə ümumi olaraq bir neçə orqanda və ya bütün bədəndə müşahidə oluna bilər. Ödəm, əsasən, dəri altında, ətraflarda – xüsusilə də ayaqlarda, əl və barmaqlarda, göz qapaqlarında, bəzən isə daxili orqanlarda görünür və gündəlik həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə poza bilər. Ödəm, tez-tez rast gəlinən bir vəziyyət olsa da, səbəbləri və ortaya çıxma mexanizmi olduqca müxtəlifdir. Bu hal təkcə yüngül və keçici problemlərin yox, eyni zamanda, böyrək, ürək, qaraciyər, damar sistemi, endokrin və digər ciddi xəstəliklərin ilk əlaməti ola bilər.

Ödəm nədir?

Ödəm – bədənin toxumalarında normadan artıq maye toplanması ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Bu halda, toxumalarda yığılan maye, şişkinlik və bəzən də ağrıya səbəb olur. Ən çox əllərdə, ayaqlarda, üz və qarında müşahidə edilir, lakin bədənin digər hissələrində də baş verə bilər.
Ödəm bəzən müvəqqəti ola bilər və gün ərzində yoxa çıxa bilər, lakin bəzən xroniki bir hal da ala bilər. Belə vəziyyətlərdə ödəm daha ciddi bir xəstəliyin əlaməti kimi ortaya çıxa bilər və mütləq tibbi nəzarət tələb edir.

Ödəm necə yaranır?

Ödəm, əsasən damarlardan toxumalara maye sızması nəticəsində yaranır. Normalda, bədəndə qan damarları və limfa sistemi arasında maye balansı saxlanılır. Bu balans pozulduqda, artıq maye hüceyrələrarası sahəyə toplanır və ödəm meydana gəlir.
Maye toplanmasının səbəbləri müxtəlif ola bilər: damarların keçiriciliyinin artması, limfa axınının pozulması, böyrəklərin və ya ürəyin funksiyasının zəifləməsi kimi faktorlar ödəm yaranmasına səbəb olur. Həmçinin, bəzi dərmanlar və hormonal dəyişikliklər də ödəmə gətirib çıxara bilər.

Ödəm növləri

Ödəm, yaranma mexanizminə və yerinə görə bir neçə növə bölünür. Lokal ödəm yalnız bədənin müəyyən bir hissəsində, məsələn, ayaqda və ya əllərdə müşahidə olunur. Bu, adətən travma, infeksiya, allergiya və ya iltihab nəticəsində baş verir.
Generalizə olunmuş ödəm isə bütün bədəni əhatə edir və daha ağır xəstəliklərin – böyrək, ürək və ya qaraciyər problemlərinin göstəricisi ola bilər. Həmçinin, limfatik ödəm də mövcuddur ki, bu zaman limfa axını pozulduğuna görə toxumalarda maye yığılır.

Ödəm əlamətləri

Ödəm əsasən dəri və toxumalarda şişkinlik şəklində özünü büruzə verir. Ən çox əllərdə, ayaqlarda, biləklərdə və üz nahiyəsində rast gəlinir. Şişkinlik adətən simmetrik olur və bəzən dərini basdıqda qısa müddətlik iz qala bilər (pitting ödem).
Bəzi hallarda ödəm ağrı, diskomfort və hərəkət məhdudiyyəti ilə müşayiət oluna bilər. Uzun müddət davam edən ödəm dərinin rənginin dəyişməsi, quruması və yaraların gec sağalması kimi əlavə əlamətlərlə də müşahidə oluna bilər.

Ödəm yaranmasının səbəbləri

Ödəm yaranmasının başlıca səbəbləri arasında ürək çatışmazlığı, böyrək xəstəlikləri, qaraciyər problemləri və limfa axınının pozulması durur. Bu orqanların funksiyası pozulduqda, bədəndə su və duz balansı pozulur, nəticədə toxumalarda maye yığılır.
Bundan əlavə, uzun müddət ayaq üstə qalmaq, hamiləlik, hormonal dəyişikliklər və bəzi dərman preparatlarının qəbulu da ödəm yaranmasına səbəb ola bilər. Allergik reaksiyalar və travmalar da lokal ödəmin yaranmasının səbəbləridir.

Risk faktorları hansılardır?

Risk faktorları arasında yaşlılıq, artıq çəki, hamiləlik və hipodinamiya (az hərəkətli həyat tərzi) xüsusi yer tutur. Ürək, böyrək və qaraciyər xəstəlikləri olan şəxslərdə ödəm riski daha yüksək olur.
Duzlu qidaların həddindən artıq qəbulu, bəzi dərmanlar (məsələn, yüksək təzyiq və ya hormon preparatları), həmçinin genetik meyllilik də risk faktorları sırasındadır. Daimi stress və qeyri-sağlam həyat tərzi də ödəm yaranmasına zəmin yaradır.

Diaqnostika üsulları

Ödəm diaqnostikası üçün ilk növbədə xəstənin şikayətləri və klinik müayinəsi aparılır. Həkim ödəm olan nahiyəni yoxlayır, dəriyə basaraq iz qalmasını və şişkinliyin xarakterini müəyyənləşdirir.
Əlavə olaraq, qan analizləri, sidik analizləri, böyrəklərin, ürəyin və qaraciyərin ultrasəs müayinəsi, elektrokardioqram kimi instrumental üsullardan istifadə olunur. Bəzən xüsusi testlər və görüntüləmə metodları ilə ödəmin səbəbi dəqiqləşdirilir.

Ödəm və digər xəstəliklər arasında əlaqə

Ödəm bir sıra ciddi xəstəliklərin əlaməti ola bilər. Xüsusilə, ürək çatışmazlığı zamanı bədəndə maye yığılması baş verir, nəticədə ödəm yaranır. Böyrək və qaraciyər xəstəlikləri də bədən mayesinin balansını pozaraq ödəmin yaranmasına səbəb olur.
Bundan əlavə, tiroid və limfa sistemi xəstəlikləri, bəzi infeksiyalı və iltihabi proseslər də ödəm yaradabilir. Bu baxımdan, ödəm həm diaqnostik, həm də digər xəstəliklərin gedişini izləmək üçün vacib göstəricidir.

Ödəm zamanı həkimə nə vaxt müraciət etməli?

Əgər ödəm qəfil yaranırsa, sürətlə artırsa və ya nəfəs darlığı, sinə ağrısı kimi əlavə əlamətlərlə müşayiət olunursa, dərhal həkimə müraciət etmək lazımdır. Xüsusilə, bədənin bir tərəfində olan, ağrılı və qızartılı ödəm dərin ven trombozu və ya infeksiyanın əlaməti ola bilər.
Ödəm uzun müddət davam edirsə, evdə görülən tədbirlərə baxmayaraq azalmazsa və ya tez-tez təkrarlanırsa, bu zaman da mütləq həkim nəzarəti tələb olunur. Çünki bu, xroniki xəstəliklərin və ya orqanizmdə baş verən ciddi problemlərin göstəricisi ola bilər.

Ödəm necə müalicə olunur?

Ödəmin müalicəsi onun yaranma səbəbindən asılı olaraq təyin edilir. Əgər əsas səbəb ürək, böyrək və ya qaraciyər xəstəliyidirsə, həmin xəstəliyin müalicəsi aparılır. Bəzən diuretik (sidikqovucu) preparatlar istifadə olunur ki, bədəndə artıq maye xaric edilsin.
Müalicə zamanı duz və maye qəbulunun məhdudlaşdırılması, düzgün qidalanma və fiziki aktivliyin artırılması tövsiyə olunur. Həkim göstərişi olmadan dərman qəbul etmək və ya müalicəni özbaşına dəyişdirmək olmaz.

Ev şəraitində tədbirlər

Ev şəraitində ödəmin qarşısını almaq və ya şişkinliyi azaltmaq üçün ilk növbədə ayaqları yüksəkdə saxlamaq, duzlu qidalardan uzaq durmaq və kifayət qədər hərəkət etmək məsləhətdir. Ayaqlarda ödəm olduqda, kompress corablar və ya elastik bintlərdən istifadə etmək mümkündür.
Həmçinin, gündəlik maye qəbulunu həkimin tövsiyəsinə uyğun tənzimləmək, siqaret və alkoqol kimi zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq lazımdır. Müntəzəm piyada gəzintilər və yüngül idman hərəkətləri də ödəmin qarşısını almağa kömək edir.

Bu hal təkcə yüngül və keçici problemlərin yox, eyni zamanda, böyrək, ürək, qaraciyər, damar sistemi, endokrin və digər ciddi xəstəliklərin ilk əlaməti ola bilər. Odur ki, ödəm yaranan zaman səbəbi düzgün təyin etmək və vaxtında müalicə tədbirlərinə başlamaq böyük əhəmiyyət kəsb edir.Bəzi hallarda ödəm, sadəcə gündəlik rejimdəki dəyişikliklər, uzun müddət ayaq üstə qalmaq və ya çox duzlu qidalanma ilə bağlı ortaya çıxa bilər. Ancaq xroniki və ya getdikcə artan ödəm, çox zaman həkim nəzarəti tələb edən sağlamlıq problemlərindən xəbər verir.