OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development – İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı) müasir dünyada iqtisadiyyat, siyasət və sosial inkişaf sahələrində aparıcı beynəlxalq təşkilatlardan biri hesab olunur. Bu təşkilat 1961-ci ildə qurulub və hazırda dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrinin iqtisadiyyat, idarəetmə və innovasiya sahəsində birgə əməkdaşlığını təmin edir. OECD-nin əsas məqsədi üzv ölkələr arasında davamlı inkişaf, iqtisadi stabillik, rifah səviyyəsinin artırılması, ticarət və investisiyanın təşviqi, eləcə də müxtəlif sosial sahələrdə qabaqcıl təcrübələrin paylaşılmasıdır. OECD-nin hazırladığı qlobal araşdırmalar, tövsiyələr və hesabatlar dünya iqtisadiyyatının əsas istiqamətlərinin formalaşmasında və dövlətlərin siyasətinin optimallaşdırılmasında mühüm rol oynayır.
OECD-nin Yaranma Tarixi və Təşkilatın Formalaşması
OECD-nin əsası İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropada baş verən dağıntıların aradan qaldırılması və regionun iqtisadi dirçəlişini dəstəkləmək üçün 1948-ci ildə yaradılmış OEEC (Organisation for European Economic Co-operation) təşkilatına dayanır. OEEC, ABŞ-ın təşəbbüsü və “Marshall planı” çərçivəsində Avropa ölkələrinin iqtisadi inkişafını təşviq etmək məqsədilə qurulmuşdu. 1961-ci ildə isə bu təşkilat beynəlxalq miqyasda genişlənərək OECD adını aldı və üzvləri sırasında Avropa ilə yanaşı, Şimali Amerika və Asiya-Sakit okean regionundan da dövlətlər yer aldı. Bu transformasiya OECD-ni iqtisadi əməkdaşlıq və inkişaf üzrə qlobal platformaya çevirdi.
Üzv Ölkələr və Təşkilatın Strukturu
OECD hazırda 38 ölkəni birləşdirir və bu ölkələr dünyanın ən böyük iqtisadiyyatlarını əhatə edir. Təşkilata ABŞ, Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya, Yaponiya, Kanada, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Cənubi Koreya, İsveç, Norveç və digər inkişaf etmiş ölkələr daxildir. OECD-nin mənzil-qərargahı Parisdə yerləşir.
Təşkilatın strukturu bir neçə əsas orqandan ibarətdir:
- Nazirlər Şurası – qərarların qəbulu və ümumi siyasətin müəyyənləşdirilməsi
- Komitələr və İşçi Qrupları – sektorlar üzrə analitik işlərin, tədqiqat və hesabatların hazırlanması
- Baş katib – təşkilatın icraedici rəhbəri, hazırda bu vəzifəni Mathias Cormann icra edir
OECD-nin fəaliyyəti şəffaflıq, demokratik idarəetmə və qarşılıqlı əməkdaşlıq prinsiplərinə əsaslanır.
OECD-nin Əsas Fəaliyyət Sahələri
OECD-nin fəaliyyət dairəsi çox genişdir və bir sıra əsas istiqamətləri əhatə edir:
İqtisadi Siyasətin Koordinasiyası
Təşkilat üzv ölkələr arasında makroiqtisadi siyasətin, maliyyə və vergi islahatlarının koordinasiyasını aparır. İqtisadiyyatın liberallaşdırılması, bazar iqtisadiyyatının inkişafı və rəqabət mühitinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində proqramlar həyata keçirir.
Təhsil və İnsan Kapitalı
OECD-nin təhsil sahəsində əsas layihələrindən biri PISA (Programme for International Student Assessment) beynəlxalq qiymətləndirmə proqramıdır. Bu proqram dünya ölkələrində şagirdlərin bilik və bacarıqlarının müqayisəli qiymətləndirilməsini təmin edir və təhsil islahatlarının əsas indikatoruna çevrilib.
İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf
OECD elmi-tədqiqat və innovasiya siyasətinin formalaşmasına dəstək verir. Rəqəmsal iqtisadiyyat, süni intellekt, texnoloji inkişaf, data təhlükəsizliyi və kibertəhlükəsizlik kimi mövzular təşkilatın prioritetlərindədir.
Sosial Siyasət və Bərabərlik
OECD sosial rifah, bərabər imkanlar, qadınların və az təminatlıların dəstəklənməsi, əmək bazarının islahatı, əhalinin yaşlanması kimi sosial məsələlərin tədqiqi və həllinə yönəlik proqramlar həyata keçirir.
Ətraf Mühitin Mühafizəsi
Təşkilat dayanıqlı inkişaf, ətraf mühitin qorunması, yaşıl enerji və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə sahəsində aparıcı təşəbbüslərə imza atır.
OECD-nin Qlobal İqtisadiyyata Təsiri və Tədqiqatları
OECD dünya iqtisadiyyatında proqnozlaşdırma, tədqiqat və analitik hesabatların hazırlanmasında əsas platformadır. Təşkilat mütəmadi olaraq “Economic Outlook”, “Employment Outlook”, “Education at a Glance”, “Health at a Glance” kimi əsas hesabatlar yayımlayır. Bu sənədlər beynəlxalq investorlar, hökumətlər, tədqiqatçılar və biznes subyektləri üçün etibarlı məlumat mənbəyidir.
OECD-nin tövsiyələri bir çox ölkənin iqtisadi və sosial siyasətinə təsir göstərir. Məsələn, vergi optimallaşdırılması, anti-korrupsiya strategiyaları, rəqəmsal transformasiya və sosial müdafiə tədbirlərinin hazırlanmasında OECD standartları nümunə rolunu oynayır.
Azərbaycan və OECD: Əməkdaşlıq Perspektivləri
Azərbaycan OECD-yə üzv olmasa da, müxtəlif proqramlar, forumlar və layihələr çərçivəsində təşkilatla fəal əməkdaşlıq edir. Xüsusilə təhsil islahatlarında, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və rəqəmsal transformasiya sahələrində OECD-nin tövsiyələri və ekspertizası Azərbaycanda da tətbiq edilir.
Azərbaycanın PISA qiymətləndirmələrində iştirakı, statistik məlumatların harmonizasiyası, biznes mühitinin yaxşılaşdırılması üzrə islahatlar OECD-nin tövsiyələrinə uyğun şəkildə həyata keçirilir. Bu, ölkənin dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasını və sosial rifahını artırmağa xidmət edir.
OECD Standartlarının Beynəlxalq Əhəmiyyəti
OECD-nin müəyyən etdiyi standartlar beynəlxalq ticarət, investisiya, maliyyə, təhsil və sosial siyasət sahələrində etalon statusuna malikdir. Bir çox beynəlxalq müqavilə, qanun və qayda OECD-nin tədqiqatları və təkliflərinə əsaslanır. Bu təşkilatın prinsipləri, şəffaflıq və hesabatlılıq mədəniyyətinin yayılması, eləcə də inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün yeni imkanlar açır.
OECD müasir dünyanın iqtisadi və sosial inkişafında əsas rol oynayan beynəlxalq təşkilatlardan biridir. Onun fəaliyyət sahələri, üzv ölkələrlə yanaşı, üzv olmayan ölkələrin də siyasət və idarəetmə strategiyalarına böyük təsir göstərir. OECD-nin analitik hesabatları, tövsiyələri və təşəbbüsləri qlobal problemlərin həllinə, davamlı və inklüziv inkişafın təmin olunmasına, innovasiyaların yayılmasına mühüm dəstək verir. Azərbaycan kimi inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün də OECD ilə əməkdaşlıq, qlobal bilik və təcrübədən faydalanmaq baxımından böyük imkanlar yaradır.
OECD-nin dünya iqtisadiyyatı, təhsil və sosial siyasət sahələrindəki nailiyyətləri və beynəlxalq standartları gələcək üçün də etibarlı baza kimi qalacaq, yeni islahatların həyata keçirilməsində əsas istinad nöqtələrindən biri olacaq.
Ən Çox Verilən Suallar
OECD – İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatıdır. Hal-hazırda 38 üzv ölkə var. Onlara ABŞ, Almaniya, Fransa, Yaponiya, Kanada, Böyük Britaniya, Avstraliya, İsveç, Norveç, Cənubi Koreya və s. daxildir.
OECD-nin əsas məqsədi üzv ölkələrdə davamlı iqtisadi artım, rifah və əməkdaşlığı təmin etmək, sosial problemlərin həllində dövlətlərə dəstək verməkdir.
Təşkilat iqtisadi siyasət, təhsil, innovasiya, rəqəmsal inkişaf, sosial bərabərlik, ətraf mühit və səhiyyə kimi müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərir.
OECD-yə üzv olmaq üçün ölkə iqtisadiyyatı açıq, demokratik dəyərlərə sadiq və bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə uyğun olmalıdır. Üzvlük üçün müraciət edən dövlətin iqtisadi və hüquqi infrastrukturu qiymətləndirilir.
Azərbaycan OECD-yə üzv deyil, lakin bir sıra layihə və proqramlarda təşkilatla əməkdaşlıq edir. Əsasən təhsil, iqtisadi islahatlar və statistika sahəsində əməkdaşlıq inkişaf edir.
PISA OECD-nin beynəlxalq qiymətləndirmə proqramıdır. O, şagirdlərin bilik və bacarıqlarını, təhsil sistemlərinin səmərəliliyini ölçmək üçün nəzərdə tutulub.
OECD-nin hesabatları hökumətlər, investorlar və beynəlxalq təşkilatlar üçün etibarlı məlumat və proqnoz mənbəyidir. Onlar qlobal siyasət və islahatlara yön verən sənədlərdir.
OECD standartları beynəlxalq ticarət, investisiya, təhsil, maliyyə, vergi və sosial müdafiə sahələrində geniş tətbiq olunur.
Təşkilat üzv ölkələrin ödənişləri hesabına maliyyələşir. Əlavə olaraq, bəzi layihələr və qrant proqramları donor təşkilatlar tərəfindən maliyyələşdirilir.
Üzv ölkələr qlobal iqtisadi, sosial və innovativ təcrübələrdən faydalanır, beynəlxalq siyasətə təsir imkanları genişlənir, ticarət və investisiya üçün əlverişli şərait yaranır.
