Azərbaycan kənd təsərrüfatı və heyvandarlıq ənənələri əsrlər boyu formalaşaraq xalqımızın həyatında mühüm yer tutub. Bu sahənin özünəməxsus terminologiyası, peşəkar dili və yüz illər ərzində yaranmış təsnifat sistemi vardır. Hər bir peşə sahəsində olduğu kimi, qoyunçuluq təsərrüfatında da sürüdə heyvanların yaşına, cinsinə və bioloji xüsusiyyətlərinə uyğun adlandırmalar xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Ən çox işlədilən, lakin bəzi hallarda şəhər yerlərində unudulmaqda olan terminlərdən biri də “ögəc”dir. Ögəc, bir çox bölgədə sürü sahibləri, çobanlar və təsərrüfatçılar üçün tanış və praktik məna daşıyır. Sözün mahiyyəti heyvandarlıqda sistemli idarəetmə, məhsuldarlığın artırılması və iqtisadi dəyərin formalaşması baxımından olduqca önəmlidir. Elmi, təsərrüfat və gündəlik dildə bu söz üçyaşar erkək qoyun anlamında istifadə olunur. Hər bir heyvanın yaşına və vəziyyətinə uyğun adlandırılması, qoyunçuluq sektorunda həm məhsuldarlığın idarə olunması, həm də iqtisadi səmərəliliyin təmin olunması üçün zəruri faktordur. Qoyunçuluq ənənələrimizdə ögəc heyvanların rolu, onların bioloji və təsərrüfat əhəmiyyəti haqqında biliklərin yeni nəslə ötürülməsi, bu qədim terminlərin qorunub saxlanılması və praktikada düzgün tətbiqi həm milli yaddaş, həm də kənd təsərrüfatının gələcək inkişafı üçün mühüm rol oynayır.
Anlayışın Mənası:
Azərbaycan kənd təsərrüfatında istifadə olunan terminlərin hər birinin özünəməxsus yeri var. Bu terminlər arasında “ögəc” xüsusi önəm daşıyır və əsasən heyvandarlıqda, xüsusilə qoyunçuluq sahəsində işlədilir. “Ögəc” sözü lüğəvi olaraq üç yaşına çatmış erkək qoyun mənasını verir. Yəni, doğulduqdan sonra üç il yaşayan və artıq cinsi yetkinlik həddini keçmiş erkək qoyunlara ögəc deyilir. Bu adlandırma Azərbaycan kənd həyatında və heyvandarlıq təcrübəsində çox geniş yayılıb, bölgədən bölgəyə eyni mənada işlədilir və çox zaman peşəkar çobanlar, təsərrüfatçılar tərəfindən gündəlik dilə gətirilir.
Bu termin həm elmi, həm də məişət səviyyəsində eyni məna ilə işlədilir. Qoyunçuluqla məşğul olan fermerlər üçün ögəc dedikdə, artıq damazlıqdan çıxarılan, bəzi hallarda isə xüsusi məqsədlər üçün, məsələn, ətlik üçün saxlanılan üç yaşlı erkək qoyun nəzərdə tutulur. Qoyun sürüsündə yaş strukturunun müəyyənləşdirilməsi və idarə olunmasında bu cür terminlər olduqca vacibdir, çünki hər yaş dövrünün iqtisadi və məhsuldarlıq baxımından fərqli üstünlükləri var.
Ögəcin Təsərrüfatdakı Rolu və Əhəmiyyəti
Ögəc, yəni üç yaşlı erkək qoyun, sürünün tərkibində həm bioloji, həm də iqtisadi baxımdan əhəmiyyətli yer tutur. Üç yaşına çatan erkək qoyun adətən artıq cinsi yetkinliyə çatmış olur və damazlıq məqsədilə istifadə edilə bilər. Lakin çox vaxt iki il damazlıqda istifadə olunan erkək qoyunlar, daha sonra ögəc mərhələsinə çatdıqda damazlıqdan çıxarılır və əsasən ətlik məqsədlə saxlanılır. Bu yaş dövründə qoyunun canlı çəkisi, əzələ inkişafı və ümumi sağlamlıq göstəriciləri ən yaxşı səviyyədə olur. Təsərrüfatçılar üçün ögəcin düzgün saxlanılması və yemləndirilməsi, həm məhsuldarlıq, həm də iqtisadi səmərəlilik baxımından vacibdir.
Qoyun sürüsündə ögəclərin sayı, təsərrüfatın damazlıq strategiyasına və istehsal planına uyğun dəyişir. Bir çox hallarda ögəclər xüsusi pəhrizlə saxlanılır, onların ət keyfiyyəti və çəkisi diqqətlə izlənilir. Çünki məhz bu dövrdə erkək qoyun ən əlverişli ət və piy göstəricilərinə malik olur. Ögəclər bəzən xüsusi satış və ya kəsim kampaniyalarında ən çox tələb olunan heyvan qrupuna çevrilir. Əlavə olaraq, bu yaşda olan qoyunların dərisi və yunu da keyfiyyət baxımından daha dəyərli ola bilər.
Ögəcin Saxlanılması, Qidalanması və İstifadə Qaydaları
Ögəc mərhələsinə çatmış erkək qoyunların saxlanılmasında bir sıra spesifik qaydalar və tələblər mövcuddur. Əvvəla, üçyaşlı erkək qoyunlar yüksək enerji və zülalla zəngin yemlə qidalandırılmalıdır ki, həm sağlamlıq, həm də çəki artımı optimal səviyyədə olsun. Yem rasionunda taxıllar, paxlalılar, otlar və vitamin-mineral əlavələri əsas yer tutur. Həmçinin, ögəclər üçün otlaq şəraitinin yaxşı təşkili, su təminatının daim olması vacibdir. Xəstəliklərin profilaktikası üçün mütəmadi baytarlıq nəzarəti, peyvəndləmə və parazitlərə qarşı tədbirlər zəruridir.
Ögəclərdən istifadə əsasən iki məqsədlə olur: damazlıq və ətlik. Damazlıq məqsədi üçün istifadə olunan ögəclərdən, üstün genetik xüsusiyyətlərə malik heyvanlar seçilir və onların sürüdə uzun müddət saxlanması tövsiyə edilmir. Çünki yaş artdıqca məhsuldarlıq göstəriciləri aşağı düşə bilər. Ətlik məqsədilə saxlanılan ögəclər isə, bazarın tələbinə uyğun olaraq kəsimə göndərilir və onların əti bazarda xüsusi dəyərə malik olur. Bu yaşda olan erkək qoyunların əti, həm dad, həm də toxuma keyfiyyəti baxımından ən əlverişli hesab edilir.
Azərbaycanda Qoyunçuluqda Ögəcin Yeri və Ənənələri
Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində qoyunçuluq təsərrüfatlarının əsrlərlə formalaşmış ənənələri var. Sürülərin tərkibində ögəclərin xüsusi rolu həmişə vurğulanıb. Xüsusilə dağ və aran zonalarında çobanlar və təsərrüfatçılar üçyaşlı erkək qoyunların seleksiyasına və düzgün saxlanılmasına həmişə diqqət yetiriblər. Qədim folklor nümunələrində və xalq mahnılarında belə ögəc heyvan kimi dəyərləndirilir, bəzi bölgələrdə bu sözə “böyük, güclü, damazlıqdan çıxarılmış erkək qoyun” mənasında yanaşılır.
Ənənəvi təsərrüfatçılıqda ögəcin qiymətləndirilməsi üçün əsas meyarlar onun çəkisi, əzələlərinin inkişafı, yununun və dərisinin keyfiyyəti, sağlamlıq göstəriciləri və davranış xüsusiyyətləridir. Bazarlarda və heyvan yarmarkalarında ögəclər adətən yüksək qiymətə satılır, çünki bu heyvanlar ət və piy üçün ən uyğun yaş dövründə hesab olunurlar. Müasir təsərrüfatlarda isə ögəclərin seleksiyası daha elmi əsaslarla aparılır və məhsuldarlıq göstəriciləri diqqətlə analiz olunur.
Ögəc Azərbaycan qoyunçuluq təsərrüfatında ən vacib yaş və cins qruplarından biridir. Bu termin kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan hər kəs üçün tanışdır və bir çox regionda gündəlik iş prosesində tez-tez işlədilir. Üç yaşlı erkək qoyunun həm bioloji, həm də iqtisadi əhəmiyyəti böyükdür. Onun düzgün saxlanılması, yemlənməsi və istifadə edilməsi təsərrüfatın gəlirliyinə və məhsuldarlığına birbaşa təsir edir. Həmçinin, ögəcin düzgün seçilməsi və idarə olunması sürüdə sağlam genetik fondun qorunmasına, yüksək məhsuldarlığın təmin edilməsinə və ət keyfiyyətinin artırılmasına xidmət edir. Bütün bunlar Azərbaycan kənd təsərrüfatının inkişafında, qoyunçuluq ənənələrinin yaşadılmasında və ölkə iqtisadiyyatına töhfə verilməsində ögəcin rolunu bir daha təsdiqləyir.
Ən Çox Verilən Suallar
Ögəc – Azərbaycan kənd təsərrüfatı terminologiyasında üç yaşına çatmış erkək qoyuna verilən addır. Bu termin yalnız heyvandarlıqda, xüsusilə qoyunçuluq sahəsində istifadə edilir.
Ögəc, yəni üçyaşar erkək qoyun, sürüdə həm damazlıq, həm də ətlik məqsədilə istifadə edilir. Onun çəkisi, əzələ inkişafı və piy dərəcəsi ən optimal səviyyədə olur.
Ögəc adətən üç yaşına çatmış, tam yetkinliyə çatmış erkək qoyundur. Bu yaşda olan qoyunların əti və piyinin keyfiyyəti daha yüksək olur.
Ögəclər yüksək enerjili və zülalla zəngin yemlərlə qidalanmalıdır. Onların sağlamlığı üçün otlaq şəraiti, təmiz su və vitamin-mineral əlavələri də vacibdir.
Ögəclər ət və piy məhsuldarlığı, canlı çəkisi və bazar dəyəri baxımından təsərrüfat üçün ən sərfəli yaş dövrünü təmsil edir.
Azərbaycanda ögəclər əsasən dağ və aran zonalarında, ənənəvi qoyunçuluq təsərrüfatlarında saxlanılır və xüsusi diqqətlə seçilir.
Qoç ümumiyyətlə erkək qoyuna deyilir, ögəc isə məhz üç yaşına çatmış erkək qoyuna verilən xüsusi addır. Yəni hər ögəc qoçdur, amma hər qoç ögəc deyil.
Üç yaşlı erkək qoyun əti həm toxuması, həm də dadı baxımından bazarda ən çox tələb olunan heyvan ətlərindəndir və yüksək qiymətlə satılır.
Ögəclər mütəmadi baytarlıq nəzarətindən keçməli, parazitlərə və xəstəliklərə qarşı peyvəndlənməlidir. Sağlamlıq göstəriciləri daim izlənməlidir.
Ögəc sözü Azərbaycan dilində yalnız üç yaşına çatmış erkək qoyun mənasında istifadə edilir və başqa semantik mənası yoxdur.
