“Ögey Ana” Filmi: Obrazlar, Aktyor Ustalığı

“Ögey ana” Azərbaycan milli kinosunun ən parlaq və yadda qalan klassik nümunələrindən biri kimi təkcə ölkədə deyil, bütün keçmiş sovet məkanında böyük məşhurluq qazanmışdır. Bu film 1958-ci ildə Bakı Kinostudiyasında istehsal olunmuş və ekranlara çıxarılmışdır. Filmin quruluşçu rejissoru və ssenari müəlliflərindən biri Həbib İsmayılov, digər ssenari müəllifi isə Anna Yandır. Əsərin baş ideyası, əsasən, Azərbaycan kənd həyatında yeni ailə münasibətləri, ögey ana anlayışının cəmiyyət şüurunda dəyişməsi, ailədə psixoloji adaptasiya, sevgi, şəfqət və bağışlama kimi yüksək mənəvi dəyərlərin əks etdirilməsi üzərində qurulub. Filmin çəkilişləri Azərbaycanın İsmayıllı rayonunun Qalacıq kəndində və bir sıra digər kənd məkanlarında aparılmış, bu da filmin milli koloritini, yerli adət-ənənə və mentalitetini real və canlı şəkildə əks etdirməyə imkan vermişdir. Filmin yaradıcı heyəti həmin dövrün Azərbaycan kinosunda tanınmış, peşəkar və istedadlı insanlarından ibarət olmuşdur: quruluşçu operator Xan Babayev, bəstəkar Tofiq Quliyev, quruluşçu rəssamlar Elbəy Rzaquliyev və Məmməd Hüseynov, musiqilərin söz müəllifi Zeynal Cabbarzadə, rejissor Məmməd Əlili və digərləri. “Ögey ana” filminin Azərbaycan kinomatoqrafiyasının inkişafında, yeni janr, süjet və obrazların yaranmasında əvəzsiz rolu olmuş, milli kino məktəbinin formalaşmasında dərin iz buraxmışdır.

Əsas Mövzu və Dramaturji Quruluş

“Ögey ana” filminin əsas süjeti kənddə yaşayan bir ailənin timsalında yeni ailə dəyərlərinin, analıq, uşaq psixologiyası və sosial münasibətlərin aydın və realist şəkildə göstərilməsinə həsr edilib. Hadisələr Azərbaycanın Buynuz kəndində baş verir. Əsas obraz balaca İsmayıl (aktyor Ceyhun Mirzəyev) və onun atası Arif (Fateh Fətullayev), ögey anası Dilarə (Nəcibə Məlikova) ətrafında cərəyan edir. Anasını itirmiş, atasının yeni ailə qurması ilə həyatında yenidən qapanan İsmayıl, ögey anasını uzun müddət qəbul edə bilmir, ona qarşı soyuq və ehtiyatlı münasibət bəsləyir. Lakin Dilarə xanımın mərhəmətli, səbirli, şəfqətli davranışı, öz doğma övladı Solmaz (Əzizə Məmmədova) və ailənin digər üzvlərinə göstərdiyi qayğı balaca İsmayılın qəlbinə tədricən yol tapır. Filmin dramaturji xətti ailə daxilində qarşılıqlı anlaşılmazlıq, köhnə və yeni münasibətlərin toqquşması, uşağın keçirdiyi psixoloji gərginlik və ögey analığın əsl mənəvi böyüklüyü, insanlıq və sevgi qarşısında necə əridiyi, ailə münasibətlərinin təkcə qan deyil, ürək, şəfqət və sədaqət üzərində qurulduğunu dərin şəkildə açır. Xüsusilə Cəmilə və İsmayılın çaydan keçərkən başına gələn təhlükəli hadisə və Dilarənin bu zaman göstərdiyi fədakarlıq filmin emosional kulminasiyasına çevrilir. Burada ögey ana məfhumunun cəmiyyət şüurunda birmənalı, bəzən mənfi qəbul olunmasının kökündə yanlış düşüncə və təcrübələrin dayanması ustalıqla təsvir olunur. Filmin finalında İsmayıl artıq ögey anasını həqiqi ana kimi qəbul edir və ailədə psixoloji harmoniya bərpa olunur.

Obrazlar və Aktyor Ustalıqı

Filmin obrazlar sistemi Azərbaycan kino tarixində unudulmaz simalara çevrilmişdir. Dilarə obrazını ifa edən Nəcibə Məlikova analıq, fədakarlıq və mərhəmət idealını kinosevərlərin yaddaşında silinməz şəkildə canlandırıb. Onun Dilarə obrazındakı daxili zəriflik, təmkin, ana sevgisi və həyat sınaqlarında büdrəməyən iradəsi bədii cəhətdən nümunəvi təqdim olunub. Balaca İsmayıl rolunda çıxış edən Ceyhun Mirzəyev o vaxtlar uşaq aktyor kimi milli kinematoqrafiyada özünəməxsus yer tutub. Onun təbii oyunu, uşaq duyğularını səmimi və inandırıcı şəkildə əks etdirməsi, filmin əsas hissəvi xəttini təşkil edir. Digər baş rollarda Fateh Fətullayev (Arif), Həqiqət Rzayeva (Qəmər), Ceyhun Şərifov (Dadaş), Əzizə Məmmədova (Solmaz), Hacımurad Yegizarov (Ayaz), Ələsgər Ələkbərov (Hüseyn dayı), Nəsibə Zeynalova (Fatmanisə), Şəfiqə Qasımova (Zeynəb), Sevinc Axundova (Cəmilə) kimi dövrünün ən güclü aktyorları çıxış etmiş və hər bir obrazın fərdi psixoloji portretini tamlıqla təqdim etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, film həm də Nəsibə Zeynalovanın kinoda ilk işi olub. Çəkilişlər zamanı maraqlı hadisələr də yaşanıb: məsələn, Cəmilə ilə İsmayıl çayı keçərkən hər iki aktyor həqiqətən də soyuqlayaraq xəstələnmişdir, bəzi təhlükəli səhnələrdə isə balaca İsmayılın yerinə onun dublyoru, Qalacıq kəndindən Vaqif Babayev çəkilmişdir.

Filmin Azərbaycan Kinosunda və Mədəniyyətində Yeri

“Ögey ana” filmi Azərbaycan kinosunun klassik inciləri sırasında xüsusi yer tutur. Bu ekran əsəri həm dövrünün bədii-estetik meyarlarını, həm də milli kino ənənəsini zənginləşdirən filmlərdən biri hesab olunur. Filmin Azərbaycan cəmiyyətində yüksək populyarlığı, tamaşaçıların və tənqidçilərin marağı təkcə süjetin aktual mövzularına görə deyil, həm də obrazların canlılığı, milli mentalitetə uyğun təqdim olunması və ailə dəyərlərinin dərin psixoloji şəkildə işlənməsi ilə əlaqədardır. “Ögey ana” filminin təsir gücü təkcə 1958-ci illə məhdudlaşmır; bu gün də televiziyalarda, məktəblərdə, ailə və tərbiyəvi tədbirlərdə davamlı nümayiş olunur, yeni nəsillərin insani və əxlaqi baxışlarının formalaşmasında rol oynayır. Kino tənqidçiləri bu filmi “milli kinonun qızıl fondu” adlandırır, cəmiyyət isə ögey ana obrazının klassik pozitiv simvolunu məhz bu filmin uğurunda görür.

“Ögey ana” Filminin Tərbiyəvi Mesajları və İctimai Rolu

Film ailə münasibətlərində sevgi, mərhəmət, fədakarlıq və anlayış kimi insani dəyərlərin önəmini vurğulayır. Ögey ana stereotipinin cəmiyyət şüurunda dəyişməsi, balaca İsmayılın tədricən Dilarəni öz doğma anası kimi qəbul etməsi, uşaqlıq psixologiyasının incəlikləri filmdə yüksək bədii səviyyədə təqdim olunur. Film həm böyüklərə, həm də uşaqlara öyrədir ki, ailə münasibətləri yalnız bioloji bağlarla deyil, qarşılıqlı anlayış, şəfqət və sevgiylə formalaşır. “Ögey ana”nın bədii uğuru onun cəmiyyətə empatiya, bağışlama, humanizm və ailə birliyi kimi fundamental dəyərləri aşılamasında, Azərbaycan ailə modelinin klassik nümunəsini təqdim etməsindədir. Film bu gün də Azərbaycan mədəniyyətində və ictimai həyatında aktual tərbiyəvi resurs olaraq qalır.

Bədii və Texniki Özəlliklər

“Ögey ana” filminin bədii gücü təkcə ssenari və aktyor oyununda deyil, həm də rejissor, operator, rəssam və bəstəkar işində öz əksini tapıb. Filmin operatoru Xan Babayevin seçdiyi kadrlar, məkan, işıq və kölgə oyunları, kompozisiya filmin psixoloji atmosferini və kənd həyatının reallığını ən incə çalarlarla çatdırır. Rejissor Həbib İsmayılovun məharəti filmin bütün süjet xəttində, dialoqlarda və səhnələrin ritmində hiss olunur. Filmin bəstəkarı Tofiq Quliyev Azərbaycan musiqisinin klassik nümunələrini məharətlə seçmiş, filmə milli kolorit və emosional güc əlavə etmişdir. Elbəy Rzaquliyev və Məmməd Hüseynovun rəssam işləri, xalq geyimləri, dekorasiya, kənd evləri, məkan seçimi Azərbaycanın milli ruhunu, məişətini və etnoqrafiyasını olduğu kimi təqdim edir. Filmin çəkilişləri əsasən İsmayıllı rayonu, Qalacıq kəndində aparılıb. Texniki baxımdan film tammetrajlı bədii film olaraq 9 hissədən ibarətdir, ümumi uzunluğu 2355 metr, 35 mm-lik lentdə, ağ-qara formatda çəkilmişdir. Mahnıların ifasında Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrinin rolu böyükdür, filmə xüsusi melodik və lirizm qatır.

Filmin İctimai və Sosial Rolu

“Ögey ana” təkcə bir ekran əsəri deyil, həm də Azərbaycan cəmiyyətinin ailə dəyərləri, uşaqların psixologiyası, qadın-ana obrazının yenidən dəyərləndirilməsi baxımından böyük sosial və ideoloji yük daşıyır. Filmdə yeni ailə münasibətləri, ögey ana məfhumunun pozitiv simvola çevrilməsi, uşaqlarda və böyüklərdə empatiya, bağışlama və şəfqət hisslərinin aşılanması, ailənin əsas mənəvi dayaqlar üzərində qurulması motivləri real həyatda ailə münasibətlərinə bir nümunə kimi təqdim olunur. Film prokata çıxan ilk illərdə SSRİ miqyasında böyük uğur qazanıb – filmin ilk baxışına 21,8 milyon tamaşaçı baxıb. Filmin səhnələrindən istifadə 1993-cü ildə çəkilmiş “Fəryad” filmində də davam etdirilib. “Ögey ana” müxtəlif festivallarda uğur qazanıb; 1959-cu ildə Kiyevdə keçirilən Ümumittifaq kinofestivalında üçüncü mükafata layiq görülüb. Bu film nəsillər üçün ailə və insan münasibətlərinin, ögey ana stereotipinin dağıdılması, analıq və mərhəmət nümunəsinin təbliği baxımından bu gün də böyük tərbiyəvi əhəmiyyət daşıyır.

Maraqlı Faktlar və Filmin Bədii İrsi

Filmin istehsalı və nümayişi ilə bağlı maraqlı faktlar az deyil. Aktrisa Nəsibə Zeynalovanın kinoda ilk debütü məhz bu filmlə bağlıdır. Filmdə bəzi səhnələr real həyatda baş verən çətinliklərlə müşayiət olunub – məsələn, oktyabr ayında soyuq çayda çəkiliş zamanı aktyorlar soyuqlayıb xəstələniblər. “İsmayıl” obrazını canlandıran Ceyhun Mirzəyev təhlükəli epizodlarda yer almamış, onun əvəzinə Qalacıq kənd sakini Vaqif Babayev dublyor kimi çəkilmişdir. Cəmilənin otağına yarasa girməsi səhnəsində həm oyuncaq, həm də həqiqi yarasadan istifadə olunmuşdu. Filmin bəstəkarı Tofiq Quliyev, Azərbaycan musiqi ənənələrinin filmdə ən təsirli şəkildə təcəssümünə nail olub. Filmin mahnıları, xüsusilə “Kəndimiz” mahnısı Şövkət Ələkbərova və Məsumə Atamovanın ifasında ayrıca dəyər daşıyır. Səs operatoru İlya Ozerski, rejissor assistenti Ramiz Əliyev, filmin direktoru V. Krutikov, quruluşçu operator Sergey Klyuçevski və digər yaradıcı heyət üzvləri Azərbaycan kino tarixinin formalaşmasında əvəzsiz rol oynamışlar. Filmin ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri də, məhz uşaqlar və ailə üçün tərbiyəvi bir məktəb olması, insanlıq və analıq mövzusunun bədii dildə təsviri, cəmiyyətə pozitiv örnək təqdim etməsidir.

“Ögey ana” Azərbaycan milli kinosunun ən dəyərli incilərindən biridir. Bu ekran əsəri yalnız dövrünün deyil, bu gün də öz təravətini, aktulallığını qoruyur. Film ailə, analıq, uşaqların psixologiyası, şəfqət və fədakarlıq kimi humanist mövzularla zəngindir. İsmayıl və Dilarə obrazları, ailə münasibətlərinin yenidən qurulması, ögey ana məfhumunun klassik pozitiv simvola çevrilməsi Azərbaycan cəmiyyətində ailə dəyərlərinin güclənməsinə, yeni nəsillərin insanpərvər ruhda tərbiyə olunmasına səbəb olmuşdur. “Ögey ana” ekran həyatı boyu milyonlarla tamaşaçının yaddaşında iz buraxmış, Azərbaycan film irsinin əsl qızıl səhifəsinə çevrilmişdir. Rejissor Həbib İsmayılovun peşəkarlığı, aktyorların yüksək ifası, filmin bədii və texniki keyfiyyətləri bu filmi həm milli, həm də beynəlxalq kino məkanında əbədi yaddaş nümunəsinə çevirib.

Ən Çox Verilən Suallar