Öhdəlik müqaviləsi hüquqi münasibətlərin təməlini təşkil edən vacib sənədlərdən biridir. Bu müqavilə müəyyən bir öhdəliyin qəbul edilməsi və onun yerinə yetirilməsi üçün tərəflər arasında hüquqi bağ yaradır. İstər şəxsi münasibətlərdə, istərsə də kommersiya fəaliyyətlərində istifadə olunan öhdəlik müqaviləsi tərəflərin hüquq və vəzifələrini aydın şəkildə müəyyənləşdirir. Azərbaycanda mülki hüquq sistemi çərçivəsində bu cür müqavilələr Mülki Məcəllə və digər normativ aktlarla tənzimlənir.
Öhdəlik müqaviləsi nədir?
Öhdəlik müqaviləsi iki və ya daha çox tərəf arasında yazılı şəkildə bağlanmış razılaşmadır. Bu razılaşmada tərəflərdən biri müəyyən bir hərəkəti etməyi və ya etməməyə razı olur və digər tərəf də bu öhdəliyə uyğun hüquqi cavabdehlik daşıyır.
Mülki Məcəlləyə əsasən öhdəlik, bir şəxsin (kreditor) digər şəxsdən (debitor) müəyyən hərəkət tələb etmək hüququ və digər şəxsin isə bu tələbə cavab vermək borcu ilə ifadə olunur.
Məsələn, işəgötürən və işçi arasında əmək öhdəlik müqaviləsi, kirayəçi ilə ev sahibi arasında icarə öhdəliyi və ya təchizatçı ilə alıcı arasında mal tədarükünə dair öhdəlik müqaviləsi bu qəbildəndir.
Öhdəlik müqaviləsinin hüquqi əsasları
Azərbaycanda öhdəlik hüququnun əsas mənbəyi Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsidir. Xüsusilə 1-ci kitabın II hissəsi – “Öhdəlik hüququ” bölməsi bu münasibətləri tənzimləyir.
Əsas hüquqi aktlar bunlardır: Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsi (Maddələr 367-1010 arası), Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsi (əmək münasibətləri üçün), eləcə də digər xüsusi normativ sənədlər (bank, tikinti, daşınmaz əmlak və s. sahələrdə).
Qanunvericiliyə görə öhdəlik müqaviləsi yazılı şəkildə olmalıdır (xüsusilə əgər onun icrası hüquqi nəticələr doğuracaqsa). Tərəflərin şəxsiyyətləri və rekvizitləri göstərilməli, müqavilənin predmeti (öhdəliyin konkret tərkibi) aydın şəkildə ifadə olunmalıdır.
Öhdəlik müqaviləsinin əsas xüsusiyyətləri
Öhdəlik müqaviləsinin özünəməxsus xüsusiyyətləri var. Bu xüsusiyyətlər müqavilənin hüquqi qüvvəyə minməsi və tərəflər arasında etibarlı hüquq münasibəti yaratması üçün vacibdir.
Öhdəlik müqaviləsi ikili və ya çoxtərəfli ola bilər, qarşılıqlı razılığa əsaslanır, hüquqi nəticələr doğurur və icra olunmadığı halda məsuliyyət doğurur. Yazılı və ya zəruri hallarda notariat qaydasında təsdiqlənməsi tələb oluna bilər.
Öhdəlik müqaviləsinin forması və tərtibi
Öhdəlik müqaviləsinin tərtibində ən vacib məsələ onun formasıdır. Məlumatlar aydın, dəqiq və hüquqi baxımdan əsaslandırılmış olmalıdır.
Müqavilədə yer almalı əsas bəndlər bunlardır:
- Tərəflər haqqında məlumat (fiziki və ya hüquqi şəxsin tam rekvizitləri)
- Müqavilənin predmeti (öhdəlik barədə konkret məlumat)
- Tərəflərin hüquq və vəzifələri
- İcra müddəti
- Maliyyə şərtləri
- Cərimə və məsuliyyət
- Mübahisələrin həlli
- Əlavə şərtlər
- Tərəflərin imzaları və tarix
Öhdəlik müqaviləsinin növləri
Öhdəlik müqavilələri müxtəlif növlərə bölünür. Bu bölünmə müqavilənin predmeti və məqsədindən asılı olaraq dəyişir.
Ən geniş yayılmış növlərə satış müqaviləsi, icarə (kirayə) müqaviləsi, iş görmə müqaviləsi, əmək müqaviləsi, kredit müqaviləsi, əmanət müqaviləsi, təchizat müqaviləsi, komissiya müqaviləsi, sığorta müqaviləsi və sponsorluq və ya donorluq müqaviləsi daxildir.
Öhdəlik müqaviləsinin hüquqi nəticələri
Öhdəlik müqaviləsi hüquqi qüvvəyə mindikdən sonra tərəflər bu müqaviləyə əsasən öhdəliklərini yerinə yetirməyə borcludurlar. Müqavilə pozulduqda məsuliyyət daşıyırlar və hüquqla qorunurlar.
Tərəflərdən biri müqavilə üzrə öhdəliyini yerinə yetirmədikdə, digər tərəf məhkəməyə müraciət edə, maddi və mənəvi zərərin ödənilməsini tələb edə və ya müqaviləni birtərəfli ləğv edə bilər (qanunda nəzərdə tutulan əsaslarla).
Öhdəlik müqaviləsində yol verilən tipik səhvlər
Əgər müqavilə qeyri-dəqiq və hüquqi əsaslara uyğun yazılmayıbsa, bu, bir çox hüquqi problemlərə yol aça bilər.
Ən çox rast gəlinən səhvlər bunlardır:
- tərəflərin məlumatlarının natamam və ya yanlış yazılması
- predmeti qeyri-müəyyən ifadə etmək
- müddətin göstərilməməsi
- maliyyə bəndlərinin dəqiqləşdirilməməsi
- məsuliyyət məsələlərinin açıq qalmaması
- hüquqi dildə deyil, bəsit və şifahi yanaşma ilə yazılması
Öhdəlik müqaviləsinin nümunə forması (xidmət üçün)
ÖHDƏLİK MÜQAVİLƏSİ
Tərəflər:
İcracı: Məmmədov Rəşad Cavid oğlu, Ş/V seriya: AZE12345678
Sifarişçi: Hüseynov Vüqar Eldar oğlu, Ş/V seriya: AZE87654321
Müqavilənin predmeti:
İcracı sifarişçiyə məxsus mənzilin təmirini (boya, suvaq, elektrik işləri) 20 gün müddətində yerinə yetirməyi öhdəsinə götürür.
Müddət:
Müqavilə 01.08.2025 tarixində qüvvəyə minir və 20.08.2025 tarixində başa çatır.
Ödəniş:
Sifarişçi icracıya 3000 AZN məbləğində ödəniş edəcək. Ödəniş iki hissədə həyata keçiriləcək: 1500 AZN müqavilənin imzalanmasında, 1500 AZN isə işin başa çatmasında.
Tərəflərin hüquq və vəzifələri:
İcracı işi vaxtında, keyfiyyətli və müqaviləyə uyğun yerinə yetirməlidir. Sifarişçi materialların alınmasını təmin etməli və ödənişi gecikdirməməlidir.
Mübahisələrin həlli:
Tərəflər arasında yaranan mübahisələr Bakı şəhəri Nərimanov Rayon Məhkəməsində baxılacaq.
İmzalar:
İcracı: _____________
Sifarişçi: _____________
Tarix: 01.08.2025
Öhdəlik müqaviləsinin notarial təsdiqi
Öhdəlik müqaviləsi bəzi hallarda notariat qaydasında təsdiqlənməlidir. Bu xüsusilə əmlak, daşınmaz əmlakın satışı, vərəsəlik, ailə münasibətləri ilə bağlı müqavilələrə aiddir.
Notariat təsdiqi tələb olunan hallar bunlardır: daşınmaz əmlakın alqı-satqısı zamanı, miras öhdəlikləri üzrə, vəkalətnaməyə əsaslanan öhdəliklərdə, qrant, bağışlama və aliment öhdəliklərində.
Öhdəlik müqaviləsinin ləğvi və etibarsızlığı
Öhdəlik müqaviləsi tərəflərin qarşılıqlı razılığı ilə ləğv oluna bilər. Bəzi hallarda isə qanunla etibarsız sayılır.
Etibarsızlıq hallarına aşağıdakılar daxildir: hüquqi bacarığı olmayan şəxs tərəfindən imzalanması, iradə azadlığının pozulması (təzyiq, hədələmə, aldadılma), qanunlara zidd şərtlərin olması, formal və ya məzmun baxımından pozuntuların mövcudluğu.
Etibarsız müqavilə hüquqi nəticə doğurmur və məhkəmə tərəfindən etibarsız sayılır.
Öhdəlik müqaviləsi tərəflər arasında hüquqi münasibətləri tənzimləyən ən vacib sənədlərdən biridir. Bu müqavilənin düzgün tərtibi, hüquqi cəhətdən əsaslandırılması və tərəflərin məsuliyyətlərinin aydın şəkildə göstərilməsi gələcəkdə hüquqi problemlərin qarşısını almağa kömək edir. Tərəflər istənilən öhdəlik müqaviləsi bağlamazdan əvvəl onun hüquqi əsaslarını və nəticələrini tam şəkildə dərk etməli, zəruri hallarda hüquqşünasdan məsləhət almalıdır. Yalnız bu yolla öhdəliklər hüquqi cəhətdən qüvvəyə minmiş olur və hər iki tərəf üçün qoruyucu mexanizmə çevrilir.
Ən Çox Verilən Suallar
Öhdəlik müqaviləsi tərəflər arasında müəyyən hüquq və vəzifələri müəyyən edən yazılı hüquqi sənəddir. Bu müqavilə ilə bir tərəf hər hansı bir hərəkəti görməyi və ya çəkinməyi öhdəsinə götürür, digər tərəf isə qarşılığında hüquqi cavabdehlik daşıyır.
Bu müqavilə əsasən xidmət göstərmək, borc vermək, əmlak kirayəsi, təmir, tikinti, əmək və digər sahələrdə tərəflər arasında razılaşma əsasında bağlanır.
Bəli, Azərbaycan Mülki Məcəlləsinə əsasən öhdəlik müqaviləsinin yazılı şəkildə bağlanması hüquqi baxımdan vacibdir, çünki bu sənəd hüquq mübahisələrinin həllində əsas dəlil sayılır.
Müqavilədə tərəflərin tam rekvizitləri, müqavilənin predmeti, müddəti, maliyyə şərtləri, tərəflərin hüquq və vəzifələri, məsuliyyət və mübahisələrin həlli ilə bağlı bəndlər yer almalıdır.
Bütün öhdəlik müqavilələri üçün notariat təsdiqi məcburi deyil. Lakin daşınmaz əmlak, miras, bağışlama kimi sahələrdə müqavilə notarius tərəfindən təsdiqlənməlidir.
Müqavilə şərtləri yerinə yetirilmədikdə müqavilə pozulmuş sayılır və digər tərəf müvafiq olaraq maddi ziyan, cərimə, müqavilənin ləğvi və ya məhkəmə iddiası qaldıra bilər.
Əgər müqavilə hüquqi bacarığı olmayan şəxs tərəfindən bağlanıbsa, zor və ya aldadılma ilə imzalanıbsa, qanuna zidd şərtlər varsa və ya forma və məzmun baxımından pozuntular mövcuddursa, o etibarsız sayılır.
Əsasən Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsi ilə tənzimlənir. Əlavə olaraq, xüsusi hallarda Əmək Məcəlləsi, Ailə Məcəlləsi və digər sahəvi normativ aktlar tətbiq oluna bilər.
Müddət tərəflərin qarşılıqlı razılığı ilə müəyyən edilir və müqavilədə konkret tarix və ya müddət aralığı şəklində göstərilməlidir.
Etibarlı öhdəlik müqaviləsi nümunələrini hüquqşünaslar, notariuslar və ya rəsmi hüquqi sənəd portallarından əldə etmək mümkündür. Müqavilə tərtib edilərkən mütləq peşəkar hüquqşünas məsləhəti almaq tövsiyə olunur.
